زهرا داستانی: نامش ری است به معنی شهر سلطنتی. شهری در جنوب تهران با قدمت ۲ هزار و پانصد سال تاریخ ایران. می‌گویند دو برادر به نام «ری» و «رازی» که این شهر را بنا کردند، این نام را بر آن نهادند و مردمانش را رازی خواندند. شهری پر از بناهای تاریخی و برج و بارو که تهران بخشی از تاریخ خود را وام دار آن است و مادر تهران شناخته می‌شود. شهری تاریخی که در پس پایتختی تهران گم شده و از یادها رفته است. شهری که پس از پیروزی انقلاب دچار تغییر و تحوّلات بسیار شد و بافت تاریخی‌اش به وسیله خیابان‌های مدرن، بزرگراه و پل‌های روگذر و زیرگذر به هم متّصل شده است و حالا هر از چندگاهی مسئولان را به این فکر وا می دارد که این وصله ناجور را از پایتخت جدا کند.
داستان جدایی ری از تهران
شاید اولین جرقه جدایی تهران از ری را باید در زمانی جست‌و‌جو کرد که نخستین بار، شاه طهماسب اول صفوی در ۹۱۶ خ. هنگام گذر از تهران پر باغ و بوستان، این شهر را پسندید و دستور داد تا بارو و خندقی به دورش بکشند. بارویی با ۱۱۴ برج و چهار دروازه که یکی از دروازه‌هایش از شرق به خیابان ری منتهی می‌شد. اتفاقی که بعدتر با انتخاب تهران به عنوان پایتخت اول در زمان کریمخان زند و دوم در زمان آغا محمدخان قاجار این شهر را به مراتب به عنوان تافته جدا بافته از ری مطرح کرد. اما ماجرای جدایی امروز ری از تهران به سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ و حتی سال آخر دهه ۸۰ باز می‌گردد.
سال ۸۹ اولین زمزمه‌های جدایی تهران و ری در شورای شهر مطرح شد. زمانی که شورایاری‌های شهرری برای ارائه مشکلات خود به شورا آمده بودند طرح جدایی ری از پایتخت مطرح و اعضای شورا نظرات خود را نسبت به آن ابراز کردند. بعد از آن تا ۲ سال بعد دیگر خبری از این طرح نشد و گمان آن می‌رفت که مسئولان علاقه‌ای به اجرا یا مطرح کردن دوباره آن ندارند تا اینکه در تیرماه سال ۹۱ استاندار تهران دوباره آن را مطرح کرد. طرحی که مخالفان و موافقان بسیاری به همراه داشت.
مخالفان و موافقان جدایی
اولین واکنش ها به این طرح در شورای شهر کلید خورد و مهدی چمران قاطعانه در برابر آن قد علم کرد. او در جلسه علنی شورای اسلامی شهر تهران در همان سال گفت: با اجرای این طرح تجزیه طلبی استانی اوایل انقلاب دوباره از سر گرفته می‌شود، منفک کردن یک شهر تبعات زیادی دارد و اگر دلیل این جدایی شهرستان ری از تهران داشتن فرمانداری مستقل در آن است، می توان فرمانداری شهرستان ری را منحل کرد. به گفته او، علیرغم اینکه جدایی ری از تهران از لحاظ مالی به سود شهرداری است اما این طرح مخالف طرح تفضیلی است که به تصویب شورای عالی معماری و شهرسازی و رئیس جمهوری رسیده است. چمران همچنین از مخالفت مردم با این طرح خبر داده و گفته است: جدایی به ضرر مردم تمام می‌شود چرا که ما می‌ترسیم همان مشکلاتی که در شهر قدس چهاردانگه به وجود آمد و زمین‌های کشاورزی آنها با مشکل روبه‌رو شد و الان زمین‌ها درآمدزایی شد و سال‌های بعد نیز با زمین‌های کشاورزی ری همین کار را انجام دهند.
احمد مسجد جامعی، عضو کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر نیز که دستی در تهران گردی دارد و علاقه خود را به بافت تاریخی شهر نشان داده، تفکیک ری و تهران از هم را کاملا اشتباه دانسته و گفته است: در طول تاریخ همواره تهران و ری در کنار هم و در پیوستگی کامل بوده‌اند.
سید صباح الدین متقی، مدیرکل حریم شهر تهران یکی از چندین و چند مخالف این طرح بود که موضوع جدایی ری از تهران را سیاسی دانسته و گفته بود: عده‌ای که صحبت از جدایی ری از تهران می کنند، تنها از لحاظ سیاسی به این مساله توجه دارند، در حالی که جدایی ری از تهران، سبب گسست‌های فرهنگی، اجتماعی، مدیریتی و به‌ویژه شهرسازی می‌شود.
علیرضا دبیر، عضو هیات رئیسه وقت شورای شهر تهران نیز که خود یکی از صدها نفری بوده که در ری متولد و بزرگ شده از ابتدا مطرح شدن این طرح نسبت به آن ابراز نگرانی کرده و گفته است: به جای جداسازی ری باید به فکر یکپارچه سازی آن باشیم. با اینکه من اهل شهرری هستم باید از استقلال شهر ری خوشحال باشم اما از آنجایی که می‌دانم این طرح به ضرر مردم است از اجرای آن نگرانم.
معصومه ابتکار، دبیر وقت کمیته محیط زیست شورا در آن زمان این طرح را تصمیم خلق الساعه عنوان کرده و گفته است: به نظر می‌رسد تصمیمات خلق الساعه مانند جدایی ری از تهران سال‌های سال مشکلات زیادی را برای مردم به وجود آورد.
مجلس تصمیم گیرنده جدایی «ری» از «تهران»
ماجرای این جدایی اما پای نمایندگان مجلس را نیز به میان کشید. قرار بر این شد در جلسه‌ای ماده‌های قانونی جدایی شهرری از تهران در اختیار نمایندگان مجلس قرار گیرد تا بتوانند در رابطه با آن تصمیم گیری کنند. در مرداد ماه همان سال طرح جدایی ری از تهران روی میز مجمع نمایندگان قرار گرفت.
چند ماه بعد حجت الاسلام مصطفی پورمحمدی، رئیس سازمان بازرسی موضوع جدایی ری از تهران یک اقدام عجولانه دانست و گفت: شهر تهران مقوله بسیار مهم و پیچیده ای است که نمی‌توان با 9 میلیون جمعیت تصمیمات سریع گرفت. نباید بدون مطالعات عمیق و پیش بینی‌های لازم و کارشناسی تصمیم گرفت. ما حتما نیاز داریم مطالعات بیشتری انجام دهیم. طبعا همین الان شمیرانات هم چون فرمانداری دارد می تواند تفکیک شود اما مساله به این سادگی نیست و معادلات چند ده مجهولی دارد.
با وجود چنین مخالفت هایی اما به فاصله سه روز بعد تمدن، استاندار تهران اعلام کرد که جدايي ري از تهران 100 درصد قطعي است. او در اظهاراتش به جلسه خود با نمايندگان مجلس و ابهام زادیی از این مسئله اشاره کرد و گفت: توضيحات شفافي به نمايندگان داده شد و چون تصميم رئيس جمهور مبتني بر عدالت، انصاف و قانون است، پس همه بايد به اين تصميم رئيس جمهور تمکين کنند.
انتخابات ۹۲ جدایی را قوت داد
حرف ها و حدیث‌ها در مورد جدایی ری از تهران هر چه به انتخابات نزدیک‌تر می‌شد قوت می گرفت تا آنجایی که در شهریور ماه سال ۹۱ در کش و قوس ها در رابطه با انتخابات سال ۹۲ و برگزارکننده این انتخابات باقرنژاد، فرماندار ویژه شهرستان ری دو روز پس از آنکه به این سمت برگزیده شد در یک نشست خبری از جدایی کامل شهرری از تهران تا 15 روز آینده خبر داد. او اعلام کرد طرح استقلال ری از زمانی که رئیس دولت آن را اعلام کرده، کلید خورده است و مدت زمانی را که استاندار تهران برای اجرایی شدن طرح از جمله انتخاب شهردار در نظر گرفته سه ماه است. به گفته او نیمی از این زمان گذشته و با توجه به اینکه استانداری در حال بررسی چندین گزینه برای شهرداری است به نظر می‌رسد 8 تا 15 روز دیگر شهردار شهر ری انتخاب شود.
باقرنژاد یکی از موافقان این طرح بود که اعتقاد داشت این تهران است که به شهرری چسبیده و از آن ارتزاق می‌کند. او در سخنان ورود شهرداری تهران به شهرری غیرقانونی عنوان کرده و گفته بود: ده‌ها سال است که شهرداری تهران فاقد از این موضوع که چه کسی شهردار است به صورت غیرقانونی وارد شهر ری شده است. در همین نشست خبری فرماندار شهر ری اعلام جدایی ری از تهران را به صورت رسمی اعلام کرد و گفت: تا 28 مهر ماه باید عملیات اجرایی طرح جدایی آغاز شود.
به دنبال این صحبت‌ها شورایاران شهر ری در اعتراض به جدایی ری از پایتخت نامه‌ای به مقام معظم رهبری نوشتند و در آن خواستار توقف جدایی شهر ری از تهران شدند.
انتخابات شهردار ری قضیه را فیصله می دهد
پس از گذشت چند روز از این ماجرا مرتضی تمدن استاندار تهران که خود آغاز کننده این ماجرا بود، اعلام کرد که معرفی شهردار ری حرف و حدیث‌ها در مورد جدایی ری از تهران را به پایان می‌رساند. معرف یک شهردار جدید که براساس ماده(71) شوراها انتخابش توسط استاندار غیرقانونی بود. اما مرتضی تمدن برای آن هم پاسخ داشت. او در توجیه این ماجرا گفته بود: زمانی که مردم شهر ری به نمایندگان شورا رأی دادند به عنوان اعضای شورای شهر تهران رأی دادند، نه اعضای شورای شهر تهران، شمیرانات و شهر ری. نمایندگان مجلس زمانیکه انتخاب می شوند به عنوان نمایندگان تهران، شمیرانات و شهرری انتخاب شده و در عنوان آنان نیز ذکر می شود بنابراین پس از جدایی ری از تهران شهر ری شورایی ندارد و برگزیدن شهردار توسط استاندار به عنوان قائم مقام شوراها قانونی است. همچنین لیستی برای انتخاب شهردار ری به وزیر کشور ارائه شده و به زودی شهردار این شهر انتخاب می شود.
در اولین روز ماه مهر و نزدیک شدن به موعد رسمی اعلام شده از سوی فرماندار ری برای آغاز طرح جدایی ری از تهران مهدی چمران رئیس شورای شهر اعلام کرد که علیرغم حرفها و اظهارات افراد حتی یک برگ کاغذ پاره نیز به شورای شهر در خصوص جداسازی ری ارسال نشده است و بنده نیز به عنوان رئیس شورای شهر پیگیر این موضوع هستم.
همان روز بود که محمدرضا محمودی، معاون عمرانی استانداری تهران از انتخاب قطعی شهردار ری خبر داد اما نامی از او به میان نیاورد و گفت که به زودی نام شهردار جدید ری اعلام می‌شود. به دنبال این خبر محمودی اعلام کرد که منتظر ابلاغ تاسیس شهرداری ری از سوی وزرات کشور است اما هنوز جلسات استانداری با شهرداری تهران در خصوص جداسازی اموال مردم ری از دارایی های شهرداری تهران برگزار نشده ولی به مرور تمامی اقدامات لازم انجام خواهد شد.
دست های پشت پرده یک جدایی
در دهمین روز مهر ماه حرف و حدیث ها پیرامون جدایی به اوج خود رسید و مهدی چمران را وادار به سخن کرد. او با اشاره به تهدیداتی که پس از جدایی ری از پایتخت زمین های این منطقه را تهدید می‌کند گفت: برخی پس از جدایی شهرهای حاشیه‌ای از تهران گردن کلفت و میلیاردر شدند و تنها دود کارخانه‌هایشان برای مردم باقی ماند. به فاصله یک روز بعد اما استاندار تهران به انتقاد چمران پاسخ داد و گفت: زماني كه شهردار ري معرفي شود، خودش بلد است كه ساختمان بسازد و كساني كه براي اينجا نگرانند، بيايند و بگويند، چرا نگرانند. مگر استقلال يك شهر بد است؟
همان روز اما محمدعلی نجفی، عضو اسبق کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران نیز وارد ماجرا شد و از توافقات پشت پرده‌ای خبر داد و گفت: برخی اظهار نظرها از حل مشکل جدایی ری از پایتخت بر اساس تعامل میان رئیس شورا و رئیس جمهور خبر می‌دهند. با چنین روش‌هایی مخالفم، حدود قانون مشخص است و باید مرجع اصلی تصمیم گیری ها قانون باشد که بسیار شفاف است. توافقات پشت پرده برای حل و فصل این جدایی لطمات بیشتری در مقایسه با حل نشدن این مشکل دارد و باید شهروندان از دلایل اجرایی شدن و یا نشدن آن آگاه باشند.
در ۱۸ مهر با وجود باقی ماندن چندین روز تا آغاز جدایی، حسين مظفر، رئيس مجمع نمايندگان تهران از متوقف شدن بررسي طرح جدايي ري از تهران خبر داد و دلیل این توقف را عدم ارائه مستندات اعلام کرد. با وجود این خبر همان روز مهندس محمدرضا محمودي، معاون عمراني استاندار تهران درباره برخي اخبار مبني بر منتفي شدن جدايي ري از تهران گفت: چنين چيزي نيست و اجراي اين طرح منتفي نشده است.
این ماجرا که همزمان با چهارصد و نود و هفتمین جلسه علنی شورای شهر تهران بود، حسن بیادی، نایب رییس اسبق شورای شهر تهران را وادار به انتقاد از این طرح کرد. او گفت: احتمال آن می‌رود که آنهایی که فشار نامتعارف، غیر منطقی و غیر قانونی اعمال می‌کنند شاید به دنبال وارد کردن مقام معظم رهبری به صحنه باشند و اخذ حکم حکومتی برای لغو جدایی ری باشند؛ اما ما به عنوان یک بسیجی به اندازه توان ناچیزمان اقدام می‌کنیم و اجازه نمی‌دهیم که این اتفاق بیفتد مگر اینکه خود معظم له این تصمیم را بگیرند.
شورای نگهبان عدم جدایی را قطعی کرد
در فروردین ماه سال ۹۲ و در آستانه انتخابات اما شورای نگهبان منتفی شدن جدایی ری از تهران را به صورت رسمی اعلام کرد. با اعلام رسمی شورای نگهبان اما محمد قالیباف، شهردار تهران که تا یکی از کاندیدهای ریاست جمهوری نیز بود و تا پیش از آن در رابطه با این جدایی اظهار نظر نکرده بود در در مراسم تکریم و معارفه شهردار منطقه 20 گفت که تصمیم جدایی ری از تهران کارشناسی نبوده است. ممکن بود از نظر تقسیمات کشوری، شهرری را مستقل بدانیم و در ادارات دیگر چنین بحث‌هایی مستتر باشد و من خیلی منکر آن نیستم به عنوان یک بافت و تعصباتی که به عنوان یک شهرستان در آن وجود دارد، اما از نظر موضوع شهر و خدمات شهری، این شهر ضرر می‌کرد و من احساس تکلیف کردم و بر اساس یک دید کارشناسی استدلال منطقی کردیم.
زمزمه های دوباره جدایی در آستانه انتخابات
از آن زمان تا کنون بحث جدایی ری از تهران به فراموشی سپرده شد اما دوباره با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶ دوباره حرفها و حدیث‌هایی از جدایی تهران و ری به میان آمده است. شرب‌یانی، دبیردبیران شورایاری منطقه 20 در در جلسه سیصد و بیست و پنجم شورای شهر تهران که ۱۲ بهمن ۹۵ برگزار شده، از آغاز زمزمه ها برای طرح دوباره جدایی ری از تهران خبر داده است. گرچه او در این رابطه توضیحات بیشتری نداده اما گفته که نزدیک شدن به انتخابات علت اصلی طرح این ماجراست و امیدواریم در این ناملایمات سیاسی شهرری که قبله تهران است، دستخوش تغییرات نکند.
۴۷۲۳۵
نظر شما