وقوع زلزله در تهران حتمی است، اما زمان آن را نمیتوان پیش بینی کرد. این واقعیت را نمی توان کتمان کرد که زلزله به احتمال زیاد در تهران رخ خواهد داد اما علم بشر نمی تواند زمان دقیق و حتی و سال و دهه وقوع آن را بیان کند.
از آخرین زلزله شدید در این شهر 172 سال می‌گذرد. به گواه تاریخ هر 158 سال در تهران زلزله‌ای شدید با قدرت حدود 7 ریشتر رخ داده است. آخرین زلزله این شهر 172 سال پیش رخ داده و اکنون وقوع آن 14 سال تاخیر دارد.
تنها راه پیش‌بینی زلزله، محاسبه زمان بروز موج عرضی و طولی است، چرا که این دو موج با تاخیر زمانی چند ثانیه‌ای به دنبال هم رخ می‌دهند و کشور ژاپن نیز با استفاده از این روش موفق به کاهش خسارات ناشی از زلزله شده است. گروهی از محققان ژاپنی پروژه ای در زمینه گسل های تهران و احتمال وقوع زلزله در آن اجرا کرده اند. این پروژه پنج سال به طول انجامید و در نهایت گزارشی را ارائه کردند. این گزارش حاکی از آن است که در صورت بروز زلزله در پایتخت فجایع و بحرانهای زیادی گریبانگیر کشور خواهد شد.
بنابراین تحقیق مناطق 11، 12، 16 و 20 به دلیل جنس خاک این مناطق آسیب پذیرترند. در این مناطق علاوه بر اینکه جنس زمین نرم است دارای سفره های زیر زمینی زیادی است که گاهی مشاهده می شود که بدون وقوع زلزله سازه ای در زمین فرو می رود.
البته با توجه به لرزه‌خیزی عرصه وسیعی از کشور خصوصا مناطق ایران مرکزی و البرز مرکزی از جمله تهران بر احتمال بالای رخداد زلزله‌هایی حتی به بزرگی بالای 7 و ضرورت آمادگی مواجهه با چنین زمین‌لرزه‌هایی در مناطق مختلف کشور ضروری است.اما احتمال زلزله در تمام نقاط کشور یکسان نیست به طوری که در ایران مرکزی احتمال وقوع زلزله کم است از این رو می توان برای کاهش تمرکز در پایتخت برنامه ریزی کرد.
اگر زلزله ای به وسعت و شدت زلزله هائیتی در تهران رخ دهد ابعاد آن به مراتب سنگینتر و بزرگتر خواهد بود و معتقدم بزرگترین فاجعه تاریخ در تهران رقم خواهد خورد. هائیتی یک سرزمین کوهستانی است که بر روی گسلهای زلزله خیز بنا شده و تهران نیز چنین شرایطی دارد.
فراموش نکنیم که پایتخت ایران هم مخروط افکنه آبهایی است که از کوههای البرز جاری می شود و متاسفانه یک رسوب نرم با ضخامت نسبتا زیاد به جا می گذارد.چون شهر تهران روی این رسوب نرم بنا شده و همین مسائل در مورد هائیتی نیز وجود دارد.
گسلهای هائیتی پتانسیل 9 درجه ریشتر زلزله را دارند و گسلهای تهران تا 8 درجه ریشتر پتانسیل دارند. ضمن اینکه باید بدانیم که تهران عمر 220 ساله دارد و به اشتباه به عنوان پایتخت تعیین شده است زیرا همه می دانیم که شهر تهران از تجمع چندین روستا شکل گرفته که دلیل اصلی این انتخاب به خاطر خوش و آب و هوا بودن این منطقه بوده است.
بنابراین با بحرانی بودن وضعیت شهر تهران در هنگام وقوع زلزله مشابه هائیتی در پایتخت ایران این موضوع مسئله فوق العاده جدی است . هرچند نمی توان زمان دقیق زلزله را تعیین کرد اما نباید خودمان را گول بزنیم و به فکر راهکار نباشیم. زیرا بافت تهران آسیب پذیر است و چنین شهری با این شرایط نباید کوچه و پس کوچه داشته باشد. به طوری که در روزهای معمولی شاهد بسته شدن خیابانها و ترافیک سنگین هستیم که این مسئله به تشدید بحران دامن می زند.
خیابانهای تهران ظرفیت 500 هزار دستگاه خودرو را دارد اما در حال حاضر بیش از 5/3 میلیون دستگاه وسیله نقلیه در معابر پایتخت وجود دارد و جمعیت تهران باید بین یک تا 5/1 میلیون نفر باشد اما می بینیم که حدود 12 میلیون نفر در این شهر ساکن هستند و این مسئله هر ساعت حادتر می شود.
گره این کار آنچنان پیچیده است که هیچ مقام و مسئولی قادر به باز کردن آن نیست، و باید با تدبیر سیاستها و راهکارهایی در دراز مدت به فکر خروج از بحران زلزله در تهران باشند. چون با این شرایط هیچ شهردار و رئیس جمهوری نمی تواند تهران را از آسیب پذیری نجات دهد.البته اکنون نیز دیر نشده و باید برای مقاوم سازی ساختمانها، تمرکز زدائی و انتقال پایتخت به شهری دیگر که زلزله خیز نیست، مثلا اصفهان، اقدام کرد.
در این میان آنچه نگرانی‌ها در کلانشهری مانند تهران را دوچندان می‌کند بزرگ شدن شهر، گسترش حاشیه نشینی، ساخت و ساز بر روی گسله ها، افزایش بیش ازحد جمعیت و وجود بافتهای فرسوده است که سال‌هاست از وعده نوسازی آنها می‌گذرد.
براساس آخرین آمارهای اعلام شده از سوی وزارت مسکن و شهرسازی هم‌اکنون 65 هزار هکتار بافت فرسوده در کشور ما وجود دارد که 3هزار هکتار آن متعلق به تهران است و گرچه نوسازی بافتهای فرسوده کشور از برنامه سوم توسعه آغاز شده، اما واقعیت این است که نوسازی بافتهای فرسوده هنوز در پیچ و خم تامین اعتبار و نبود تعامل کافی و لازم میان سازمان‌های مسوول مانده است. مشکل زمانی عمیق‌تر می‌شود که به اذعان مسوولان هم‌اکنون 70 درصد ساختمان‌های در حال ساخت و نوساز هم به دلیل رعایت نکردن استانداردهای لازم، فرسوده محسوب می‌شوند.
رئیس دانشکده علوم پایه دانشگاه آزاد اسلامی
42/134
نظر شما