یکی از پر اهمیت ترین وزارتخانه ها که اخیرا با تصویب هیات دولت به عمر فعالیت خود پایان داد بی تردید وزارت نفت است که با تصمیم جدید دولت در وزارت نیرو ادغام خواهد شد.
شاید برای بسیاری قابل باور نباشد وزارت نفت عمر چندانی ندارد و پیش از تشکیل وزارتخانه ای با این وسعت تحت نام « شرکت ملی نفت » فعالیت می کرد.
در همین رابطه عزت اله سحابی در کتاب اقتصاد سیاسی ایران روایت تشکیل وزارت نفت در روزهای پس از پیروزی انقلاب را اینگونه روایت کرده است: « نفت مساله مهمی بود و بزرگترین منبع درآمد ارزی و حتی درآمد ریالی کشور بود. در تحلیل بودجه ها می دیدم که همواره سهم نفت در درآمدهای دولت از پنجاه، شصت درصد هم بالاتر است. مالیات و سایر درآمد های دولت در برابر نفت هیچ بود. این یک طرف قضیه بود. در طرف دیگر هم این بود که نفت فقط امور استخراج و اکتشاف نبود که فقط بر عهده شرکت ملی نفت باشد بلکه بحث های اقتصادی و سیاسی فراوانی داشت. مثلا اوپک یک جریان سیاسی است. مسئول نفت هم در آن زمان وزارت دارایی بود و اموال شرکت ملی نفت متعلق به این وزارتخانه بود. به همین دلیل این مساله کاملا منطقی نبود، تمام کشور های نفتی و حتی کشور های غیر نفتی وزارت نفت داشتند. بنا براین این وزارتخانه تشکیل شد و از وزارتدارایی مستقل و تمام اموری که مربوط به اقتصاد و سیاست نفتی و حتی تکنولوژی آن بود به وزارت نفت منتقل شد. تنها کسی هم که در آن زمان در این زمینه صاحب نظر بود آقای معین فر بودکه آقای بازرگان او را به عنوان نخستین وزیر نفت ایران انتخاب کردند. »
سحابی در پاسخ به این پرسش که تشکیل وزارت نفت طرح معین فرد بود یا خیر به این شکل پاسخ داده است: « خیر. خود دولت به این نتیجه رسیده بود. در اوال انقلاب آقای نزیه رییس شرکت ملی نفت شد. ایشان یک عده از کارشناسان قدیمی وزارت نفت را که می گفتند طاغوتی هستند، به عنوان هیات مدیره دور خود جمع کرد و با آنها مشورت می کرد. لذا ایشان خیلی مساله داشت. مثلا شورا های کارگزی آبادان که صد هزار کارگر و کارمند داشت دائم اعتصاب داشتند. ایشان هم به آنجا می رفت و برای ساکت کردن آنها دائم بذل و بخشش می کرد و امتیاز می داد. در سال 58 که ایشان حدود شش ماه در این پست بودند 1500 تومان بی جهت به حقوق کارکنان نفت اضافه شدو این یک تبعیض نسبت به سایر کارکنان دولت بود. همچنین ایشان در یکی از اعتصاب ها سخنرانی کرد و یک روز درآمد نفت را به خوزستان بخشیده بود. او اجازه قانونی برای این کار نداشت ولی چون قول دده بودند دولت هم مجبور بود آن را انجام دهد. این بود که در هسات دولت تصمیم گرفته شد برای پوشاندن مسائل فنی این مسئله یک روز در آمد نفت را برای عمران و آبادی به همه استان ها تخصیص دهند. بنا براین تخصیص یک روز درآمد نفت تصویب شد و کمیته امداد امام برای اجرا یا مصرف این بودجه در همه استان ها شکل گرفتند. »
او در جمع بندی گفته های خود در رابطه با تشکیل وزارت نفت اینگونه اهظار نظر کرده است: « ایشان کارهایی از این قبیل انجام می داد. در حالی که این کار سیاسی و بذل و بخشش از بودجه دولت بود و ربطی به نفت نداشت، بنابراین این مسئله در دولت مطح شد که نفت تنها یک امر فنی نیست، بلکه جنبه های سیاسی دارد و از آنجاییکه سهم نفت در کل اقتصاد کشور بسیار بالاست و دولت وابسته به نفت است، باید فکر اساسی برای آن شود. فکر آن در دولت پیدا شد و کاندیدای آن هم معین فر بود. چرا که معین فر بر خلاف نزیه آدمی بسیار سخت گیر و در صرفه جویی از هزینه ها کاملا جدی بود. بنابراین به این دلایل وزارت نفت تشکیل شد. »
/39/39
نظر شما