چند جمله درباره «ورود آقایان ممنوع» / دلیل خنده ما

فیلم «ورود آقایان ممنوع» به کارگردانی رامبد جوان و نوشته پیمان قاسم‌خانی این روزها با اقبال عمومی مواجه شده است.

فیلم از آن دسته کمدی‌هایی در سینمای ایران محسوب می‌شود که می‌توان در مورد آن بحث جدی کرد. از همین ابتدا امیدوارم افرادی بر من خرده نگیرند که چرا مباحث فلسفه کمدی را برای فلان فیلم ایرانی مطرح کرده‌ای! صاحب این قلم اعتقاد دارد که هر اثر هنری که کارش را درست انجام دهد و با نظریات نظریه‌پردازان منطبق باشد قابلیت ورود به حیطه مباحث فلسفه هنر را دارد.

برگسون و کروچه دو فیلسوفی هستند که مفصل درباره کمدی اظهار نظر کرده‌اند و البته این نظریات بازخورد‌های مثبت و منفی فراوانی داشته است. نظریه برگسون در این راستا به ماشین‌وارگی انسان‌ها باز می‌گردد. این فیلسوف معتقد است، زمانی که انسان رخت ماشین‌وارگی به تن می‌کند، این قابلیت را برای دیگران به وجود می‌آورد تا به او بخندند. در فیلم «ورود آقایان ممنوع» نیز با یکی از این ماشین‌وارگی‌ها رو به رو هستیم که اسباب خنده ما را در طول فیلم تدارک می‌بیند.

در این فیلم مدیری وجود دارد که با روح خشک قوانین و مقرراتی که در ذهن دارد او را از روح آدمیت تهی کرده و اعمال وی را به یک ماشین بدل کرده است، بنابراین هر زمان که در موقعیت انسانی قرار می‌گیرد دستخوش تعارضاتی می‌شود و از همین رو تماشاگر را می‌خنداند.

این نقد صریح فیلم و فیلمنامه «ورود آقایان ممنوع» نکته بسیار مهمی است که شاید زیر بار مفاهیم دیگر فیلم پنهان شده باشد. مدیر مدرسه می‌پندارد که قوانین می‌توانند برساخت‌هایی را پدید آورند که می‌تواند زندگی انسان ها را با معیاری مشخص تحت کنترل خود در آورد.

این برساخت ها در جامعه وجود دارد، اما به هرحال انسان این قابلیت را دارد که گهگاه این برساخت‌های خود ساخته را تغییر دهد  و این اتفاق به مرور زمان در فیلم برای مدیر مدرسه رخ می‌دهد. این ماشین‌وارگی خصلت انسان مدرن است که روح خود را به سیستم می‌فروشد.

در این فیلم می‌بینیم جایی که معلم قرار است رفتار فیزیکی داشته باشد، همانند بازی والیبال بسیار موفق عمل می‌کند، اما در برقراری رابطه احساسی موفق نیست و در خواب نیز حتی دچار کابوس می‌شود. رفتار خشک و ماشین‌زده او باعث ایجاد پارازیت در تعامل دوسویه اجتماعی می‌شود و قاسم‌خانی و جوان خیلی خوب این را در کلیت فیلم خود طنیده‌اند.

از سوی دیگر کروچه معتقد است که انسان در برخورد با تعارض‌ها لبخند می‌زند. نظریه خنده بر تعارض‌ها تنها نظر کروچه نبوده و بسیاری از دیگر نظریه‌پردازان نیز بر آن صحه گذارده‌اند.

از همین روی می‌توان در ادغام نظریه برگسون و کروچه گفت که این ماشین‌زدگی تعارض ذاتی را با خود به همراه می آورد که حاصل آن ایجاد خنده است. زمانی که فیزیک انسانی به ماشین شباهت پیدا کرد، روح او نیز به همین ماشین شبیه می‌شود و روح را می‌آزارد. نگاهی که شاید از سوی دیگر در برخورد با جبری طبیعی به تراژدی هم نزدیک می‌شود، اما اغراقی که در بیان وجود دارد آن را به سمت کمدی سوق می‌دهد.

پیمان قاسم‌خانی و رامبد جوان این تعارض‌ها را به خوبی ترسیم می‌کنند و از این رو می‌توان ادعا کرد «ورود آقایان ممنوع» اثری به ذات کمدی است که می‌تواند از منظری درست به هدف خود یعنی خنداندن تماشاگر نزدیک شود.

5858