پیروزه روحانیون: سال‌های دوری بود که بهترین خاطره‌های ایرانیان در ماه مبارک رمضان، لحظات نزدیک افطار بود و آن‌چه نقشی پایدار و مؤثر در ایجاد این بهترین خاطره‌ها داشت، نوایی بود که دعاهایی دلنشین را زمزمه می‌کرد. این نوا، ربنای استاد شجریان بود که حتی در دل آن‌ها که امکان روزه‌داری نداشتند هم حس خوب و معنوی ایجاد می‌کرد و به نوعی ماه رمضان و ربنا با هم گره‌خورده بود.
ماه رمضان امسال با ماه رمضان سال‌های گذشته تفاوت‌هایی داشت اما بزرگ‌ترین تفاوت در آواهایی بود که نزدیک افطار به گوش می‌رسید. امسال دیگر از انسجام و وحدتی که در نواهای نزدیک افطار پخش می‌شد خبری نبود. تا پارسال دقایق مانده به اذان مغرب از گلدسته‌های مساجد گرفته تا پنجره‌های مغازه‌ها و خانه‌ها و رادیوی اتومبیل‌ها یک صدا به گوش می‌رسید؛ نوای ربنا با صدای محمدرضا شجریان. قطعه‌ای که در سال 1358 اجرا شده و 30 سال با سفره‌های افطار ایرانیان گره خورده بود. امسال اما زمانی‌که پس از کش و قوس‌های فراوان برای پخش و پخش نشدن این نوا از صدا و سیمای جمهوری اسلامی قرار شد مردم ایران آن را به طور محدود از رسانه ملی بشنوند، مسئولین تصمیم گرفتند اجراهای دیگری از ربنا را برای جایگزینی صدای استاد آماده کنند. پیش از ماه مبارک رمضان دبیرکمیته اذان اداره نغمات دینی سازمان صدا و سیما از تولید 20 ربنای جدید برای پخش از رادیو و تلویزیون خبر داد و گفت: حدود 20 ربنا در سازمان تولید شده که با صدای 10 نفر از قاریان و مؤذنان ضبط شده‌اند.
دهقان نیری، مدیر شبکه رادیو نوا و مدیرکل اداره نغمات آیینی ضمن تکذیب شایعه‌ها در خصوص ارتباط تولید ربناهای جدید با اتفاقات اخیر، مدعی شد تولید ربناهای جدید از قبل در برنامه قرار داشت و گفت: گرچه همه نسبت به ربنای آقای شجریان حسن نوستالژیکی دارند اما واقعیت این است که صداهای مختلف و دستگاه‌های مختلفی وجود دارد و ذائقه‌های مخاطبین ما هم بسیار متنوع است و از طرفی شبکه‌های مختلف هم درخواست دارند بتوانند آثار متنوعی پخش کنند.
او درباره روند تولید این ربناها گفت: در ابتدا پیشنهاد شد تمام کسانی را که اذان گفته‌اند و در دسترس هستند برای خواندن ربنا هم به همکاری دعوت کنیم که بعد از پیگیری متوجه شدیم که برخی از ایشان به دلیل ناآشنایی با دستگاه‌ها نمی‌توانستند ربنا را بخوانند. بنابراین خوانندگان این ربناها عموماً قاری‌اند و یا خوانندگان آواز عرفانی یا مبتهلین. اشخاصی مانند: مؤذن‌زاده، استاد سعید طوسی، احمد ابوالقاسمی، کریم منصوری، خانچی، استاد حسن زاده، فروغی (که اخیراً در مالزی رتبه دوم مسابقات قرائت قرآن را به دست آورد)، کاظم نداف، وحید عباسی و تعدادی هم به صورت گروهی توسط گروه بشارت و به سوی فردا اجرا شده است. در برنامه‌ریزی‌ها مشخص شده بود ربناها در دستگاه‌های مختلف تولید شود و متناسب با ذائقه‌های متنوع از رسانه پخش شود تا مردم با این صداهای متنوع آشنا شوند. در عین حال، ربناهای مختلف تولید شده در دستگاه‌هایی که مناسب مغرب و نیایش باشند اجرا شده‌اند. چهارگاه، سه‌گاه، عشیران، رست (مرکب‌خوانی)، اصفهان، شور (گوشه شور) و ماهور از جمله دستگاه‌هایی بودند که برای این منظور تعیین شده بودند و 20 ربنا در این دستگاه‌ها تولید کردیم.
او در مورد نحوه پخش این ربناها از شبکه‌های مختلف رادیویی هم گفت: گرچه ما ربناها را تولید کرده‌ایم و CD آنرا در اختیار شبکه‌ها قرار داده‌ایم ولی با توجه به مأموریت شبکه و ذائقه مخاطبین‌شان، تهیه کنندگان صداها را انتخاب و پخش می‌کنند و ما دخالتی در کنداکتور نداریم.
با وجود توضیحات دهقان نیری مبنی بر این‌که تولید ربناهای جدید از قبل در برنامه بود، ولی خبرها حاکی از آن است که تمام این ربناها در مدت یک‌هفته مانده به آغاز ماه مبارک ضبط و تهیه شده‌اند و بیشتر آن‌ها هم به صورت بداهه‌خوانی بوده‌اند.
فقط صدا مهم نیست
یکی از ویژگی‌های ربنایی که محمدرضا شجریان اجرا کرده این است که به درستی در دستگاه‌های موسیقی سنتی و با دقت در الحان قرآنی اجرا شده و به همین‌خاطر بسیار به دل می‌نشیند. اما بسیاری از ربناهای جدید توسط افرادی اجرا شده که با ردیف‌های آوازی آشنایی کامل ندارند.
داود گنجه‌ای، مدرس موسیقی، درباره ربناهایی که امسال پخش شده‌اند به خبر می‌گوید: «ربناهای جدید اصلاً قابل مقایسه با ربنای استاد شجریان نیستند. متأسفانه این کارها ضعیف هستند و بسیاری از خوانندگان آن‌ها خارج می‌خوانند و صدایشان برای این کار مطلوب نیست و جنسیت این کار را ندارد.»
گنجه‌ای با تأکید بر این که فقط صدای خوب کافی نیست، گفت: «استاد شجریان علاوه بر این که صدای بسیار خوب و مناسبی برای اجرای قطعه ربنا دارند، با قرآن، تجوید و الحان قرآنی هم آشنا هستند. این‌که فقط حجم صدا را بالا و پایین ببریم به اجرای اثری مثل ربنای استاد شجریان منتهی نمی‌شود. این کار اصول خودش را دارد. من خودم یکی از این کارهای جدید را گوش کردم و دیدم همه‌اش خارج است و صدای خواننده‌اش فالش است. در واقع فقط تقلیدی بود از صدا و لحن آقای شجریان، در حالی که حتی صدایشان فرکانس لازم را هم نداشت. این باعث می‌شود صدا گیرندگی خودش را از دست می‌دهد و تأثیر لازم را نمی‌گذارد.»
از منظر قاریان قرآن
اما شهریار پرهیزگار قاری و حافظ قرآن از اجراهای ربناهای جدید راضی است و در گفت‌وگو با خبر می‌گوید: «این ربناها از نظر قواعد تجوید و الحان قرآنی مشکلی ندارند.» او همچنین تأکید می‌کند: «این ربناها در عین زیبایی هنوز به پای ربنای شجریان نمی‌رسند. البته به نظر من این ربناها هم آثار به یادماندنی خواهند شد.»
حسین فردی، نفر اول مسابقات بین‌المللی قرائت قرآن کشور جمهوری اسلامی ایران هم از کسانی است که معتقد است ربناهای جدید هنوز جای کار بسیار دارند. او به خبرنگار روزنامه خبر می‌گوید: «همه این ربناها در سطح معمولی هستند. خلاقیت دارند اما اجرا و سبک و سیاقشان کاملاً معمولی است و اصلاً قابل مقایسه با اثر استاد شجریان نیست. به نظر من صدا و سیما باید تمام تلاشش را می‌کرد که ربنای استاد شجریان به پررنگی سال‌های گذشته پخش شود. آن اثری ماندگار بود و من بعید می‌دانم هیچ‌کدام از این آثار جدید ماندگار شوند. نباید فراموش کرد که مردم ماه رمضان را با ربنای شجریان می‌شناسند.»
علی سیاح گرجی، یکی از قاریانی است که اداره نغمات آیینی از او برای اجرای ربنا دعوت کرده بود، اما او این دعوت را نپذیرفته بود. گرجی در توضیح نپذیرفتن این دعوت به خبر می‌گوید: «به نظر من ربنا کاری نیست که بتوان بدون برنامه‌ریزی و فکر آن را اجرا کرد. برای این کار باید از قبل آهنگ‌گذاری شود و کار پس از آزمون و خطا به اجرای نهایی برسد نه این‌که اندکی مانده به ماه مبارک برای اجرا اقدام شود.»
او معتقد است ربناهای جدید در مقایسه با ربنایی که محمدرضا شجریان خوانده، آن طور که باید و شاید فنی و ویژه نیستند و می‌افزاید: «ربنایی که آقای شجریان خوانده‌اند بسیار زیباست و اثر ماندگاری محسوب می‌شود ولی در مورد کارهای اخیر فکر می‌کنم باید یک کار کارشناسانه برایشان بشود. افرادی که می‌خواهند ربنا را اجرا کنند باید یک سبک و سیاق ویژه‌ای ارائه دهند. من از بعضی از افرادی که این ربناهای جدید را اجرا کردند شنیده‌ام که این اجراها بداهه خوانی بوده است. در حالی که به نظر من این کار باید سامان پیدا کند و از افراد توانمند باید دعوت شود که کار خوب ارائه دهند. برای چنین کاری بداهه‌خوانی خیلی مناسب نیست.»
گرجی همچنین به زمان کمی که در اختیار اجرا‌کنندگان ربنا بوده اشاره می‌کند و می‌گوید: «ربناهایی که امسال شما از شبکه‌های مختلف صدا و سیما می‌شنوید در عرض یک هفته ضبط شده‌اند. فرصت کمی مثل یک هفته قبل از آغاز ماه مبارک برای اجرای کار بزرگی مثل ربنا اصلاً مناسب نیست. این کار پروژه‌ای است که باید برای آن وقت گذاشته شود و سازمان صداوسیما و مرکز مربوط (مثلاً شورای عالی قرآنی، شبکه قرآن یا رادیو قرآن) از استادان قرآن دعوت کند تا کسانی را برای اجرای ربنا انتخاب کنند که صدای خوب دارند و با تجوید و الحان قرآنی و البته دستگاه‌ها و ردیف‌های آوازی آشنا هستند. فردی باید این قطعه را اجرا کند که بتواند با قدرت ارائه‌اش کند، در غیر این صورت نمی‌توان از این اجراها انتظار یک کار ماندگار و تأثیرگذار داشت.»
گرجی همچنین به یکی از اجراهای ماندگار و زیبا اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی از اجراهایی که سال‌هاست از صدا و سیما پخش می‌شود، ربنایی است که آقای عباسی خواندند و آقای آرزم آهنگش را ساختند و در متن آن هم جمع‌خوانی وجود دارد. این اثر کار جالبی است که روی آن وقت گذاشته شده و به دل می‌نشیند. اما بقیه کارهای جدید بداهه‌خوانی‌هایی هستند که خیلی نمی‌شود امیدی به ماندگاریشان داشت.»
هفته گذشته علیرضا امینی، یکی از کارشناسان رادیو در یادداشتی که برای خبرگزاری‌ها فرستاده بود با اشاره به تاریخچه ربنای شجریان، گفته بود: اگر اجرای محمدرضا شجریان بعد از سیدجواد ذبیحی بد نبود، چرا اجرای دیگران بعد از محمدرضا شجریان بد است؟
قرار نیست اجرای قطعاًتی مثل ربنا منحصراً به شخصی مثل محمدرضا شجریان متعلق باشد و از شکوفایی استعدادهای جوان و خلاق ممانعت شود، اما به چه قیمتی؟ به قیمت آن که تمام خاطرات زیبای مردمی را با نواهایی که عجولانه و غیرکارشناسانه خوانده شده‌اند و بیشترشان تقلیدی از همان اسطوره هستند، از بین ببریم؟
امسال مناقشات میان شجریان و تلویزیون هم باعث نشد تا نوای ربنا بر سر سفره‌های افطار نپیچد.
کد خبر 16618
نظر شما