زینب کاظم‌خواه: در فضای رسانه‌ای ایران، «توقیف» نه پایان مسیر، بلکه اغلب آغاز یک مسیر پرسروصداست. تجربه‌های مکرر از کتاب و فیلم گرفته تا تئاتر و حالا سریال‌های نمایش خانگی نشان داده‌اند که هرآنچه با برچسب «ممنوع» یا «متوقف‌شده» همراه شود، به‌شکل ناخواسته، میل عمومی را برای دیدن، دانستن یا تجربه کردنش افزایش می‌دهد.
سریال‌های شبکه نمایش خانگی در ایران، مدت‌هاست که در مرز باریک میان قانون و سلیقه حرکت می‌کنند. توقیف «سووشون» تنها چند ساعت پس از انتشار، همان الگویی را بازتولید کرد که پیش‌تر در ماجرای «تاسیان» شاهد بودیم: توقیفی ناگهانی، بیانیه‌های پرطمطراق، بازگشت سریع به پلتفرم و در نهایت افزایش کنجکاوی عمومی.
در این مسیر، آنچه مغفول می‌ماند، پرسش درباره کیفیت اثر است. این‌که آیا حواشی، ضعف‌های ساختاری سریال را پنهان می‌کنند؟ یا «توقیف» به ابزاری تبلیغاتی بدل شده که به‌جای جلوگیری از تخلف، به دیده شدن بیشتر کمک می‌کند؟
«تاسیان» و بازی توقیف ـ بازگشت
نمونه بارز این الگو، سریال «تاسیان» بود که توقیف آن موجی از تبلیغات غیررسمی را برای سریال رقم زد. همین تجربه باعث شد بسیاری معتقد باشند که حواشی ساختگی حول «توقیف»، به نوعی تاکتیک برای بالا بردن آمار تماشا تبدیل شده است؛ تاکتیکی که اکنون در مورد «سووشون» نیز مطرح می‌شود.
در هفته‌های اخیر بسیاری می‌گفتند مخاطبان «تاسیان» به‌ویژه در هفته‌های اخیر افت کرده بودند و تبلیغات شهری گسترده، تنها بخشی از تلاش‌های پلتفرم برای زنده نگه داشتن سریال محسوب می‌شد. حالا سوال اینجاست که آیا «سووشون» نیز در مسیری مشابه گام برمی‌دارد؟
سووشون: بین ممیزی واقعی و نمایش رسانه‌ای
نماوا در پاسخ به توقیف، مدعی شد که تنها بر سر ۶۲ ثانیه اختلاف وجود داشته است، در حالی که طبق نامه رسمی دبیرخانه کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه، سریال به دلیل محتوای خلاف قانون، علی‌رغم تذکرات مکرر، بدون اصلاح منتشر شده است.
پلتفرم نماوا ساعاتی پس از توقیف و مسدود شدن خود، در بیانیه‌ای رسمی به حواشی پیش‌آمده واکنش نشان داد و ضمن ابراز نارضایتی از روند فیلترینگ، اعلام کرد که سریال «سووشون» با مجوز تولید ساخته شده و در چند مرحله مورد بازبینی کارشناسان ساترا قرار گرفته است.
نماوا تأکید کرد که حدود ۲۰ دقیقه از سریال پیش‌تر با هدف تطبیق با ملاحظات ساترا حذف شده و حالا فقط به‌دلیل «اختلاف سلیقه‌ای بر سر ۶۲ ثانیه»، با چنین برخوردی مواجه شده است.
در بخشی از بیانیه آمده:«این سریال به خاطر طولانی شدن روند اصلاحات ساترا گرفتار تعلیق عرضه شده و حالا که عرضه شده، چنین گرفتار محدودیت می‌شود، در حالی که به تمام تعهدات عمل شده...»
نماوا همچنین اعلام کرد در صورتی که مشکل طی روزهای آینده حل نشود، هزینه اشتراک مخاطبانی که صرفاً برای تماشای «سووشون» اقدام به خرید اشتراک کرده‌اند، عودت داده خواهد شد.
قانون؛ از قدرت بازدارندگی تا کارکرد رسانه‌ای
وقتی مجازات‌های اعلام‌شده تنها در حد «تذکر» یا انسداد چندساعته باقی می‌مانند، تنها کارکرد توقیف افزایش میل مردم به دیدن آن سریال یا فیلم می‌شود. همان‌گونه که در متن نامه کارگروه نیز آمده، «استنکاف از دستور» می‌تواند منجر به برخورد قانونی شود. اما تجربه نشان داده که کمتر پیش آمده چنین برخوردهایی واقعاً به قطع پخش یا محرومیت جدی منتهی شود.
نباید فراموش کرد که قانون، اگر فاقد ضمانت اجرایی باشد، از یک ابزار قضایی به ابزاری رسانه‌ای تنزل پیدا می‌کند. عبور از چراغ قرمز در خیابان با تذکر شفاهی پایان نمی‌یابد؛ همان‌طور که در فضای فرهنگی هم، نباید با چند خط بیانیه به فراموشی سپرده شود.
تبلیغات از مسیر تخلف؟ زنگ خطری برای قانون‌گذار
آنچه در میان این روندها گم می‌شود، شأن قانون و جایگاه نهادهای تنظیم‌گر است. اگر توقیف‌ها، فارغ از برخورد مؤثر، صرفاً تبدیل به ابزاری برای برانگیختن توجهات شوند، خطر نادیده‌گرفته‌شدن ساختار قانونی بیش از پیش جدی می‌شود.
در چنین شرایطی، نقش مجلس، دادستانی و دستگاه‌های قانون‌گذار برای ریل‌گذاری جدید در حوزه انتشار محتوای فراگیر، بیش از پیش اهمیت می‌یابد. به‌خصوص که در غیاب ضمانت اجرا، پلتفرم‌ها و سازندگان می‌توانند از فضای خاکستری میان توقیف و پخش بهره‌برداری کنند.
مرز نازک میان تخلف و تاکتیک
توقیف سریال‌هایی چون «سووشون» ، بیشتر از آن‌که حاوی پیام «ممنوعیت» باشد، به پیامی برای «تبلیغ» بدل می‌شود. تجربه‌های قبلی نشان داده‌اند که گاه پلتفرم‌ها و سازندگان، با علم به واکنش‌های رسانه‌ای، آگاهانه در این مسیر گام برمی‌دارند.
در ماجرای «تاسیان» این قاعده بار دیگر خود را نشان داد. به محض اعلام توقیف، حتی مخاطبانی که تا پیش از آن نام سریال را نشنیده بودند، مشتاق یافتن دلیل ممنوعیت و تماشای آن شدند. سرچ‌ها بالا رفت، شبکه‌های اجتماعی پُر از تحلیل و کنایه شد، و نتیجه این همه توجه؟ افزایش تعداد بازدید و ثبت اشتراک.
پلتفرم‌ها و سازندگان نیز به نظر می‌رسد به‌خوبی این چرخه را درک کرده‌اند. گاه به‌جای صرف هزینه‌های سنگین تبلیغات، یک توقیف کوتاه‌مدت با پوشش خبری گسترده، می‌تواند موجی از کنجکاوی و توجه بسازد که حتی تیزرها و بنرهای شهری نیز توان رقابت با آن را ندارند.
در چنین شرایطی، «توقیف» دیگر فقط یک ابزار نظارتی نیست؛ به شکلی ناخواسته به ابزاری تبلیغاتی بدل شده که مخاطب را با حس «دیدن آنچه نمی‌گذارند دیده شود» همراه می‌کند. این همان پدیده‌ای است که باعث شده در ایران، ممنوعیت‌ها، جذاب جلوه کنند.
اما پرسش جدی‌تر آن است که آیا این وضعیت در بلندمدت باعث فرسایش اعتماد عمومی به نهادهای قانونی و فرهنگی نمی‌شود؟ اگر حاشیه‌ها دائماً پاداش بگیرند و متن‌ها فراموش شوند، آیا چیزی از شأن قانون و شفافیت فرهنگی باقی خواهد ماند؟
واقعیت این است که در این میان، تنها چیزی که تضعیف می‌شود، اعتماد عمومی است. قانون باید ابزار حفظ نظم باشد، نه نردبانی برای دیده شدن. و این همان نکته‌ای است که اگر نادیده گرفته شود، نه «سووشون» آخرین توقیف خواهد بود، و نه تخلف آخرین مسیر دیده‌شدن.
۵۹۵۹
نظر شما