گروه اندیشه: مقاله دکتر وحید شالچی جامعه شناس، در صفحه اندیشه روزنامه ایران، ، بر توانایی ذاتی ایرانی‌ها در تاب‌آوری در برابر سختی‌ها و خلق حماسه تأکید می‌کند، حتی اگر ذاتاً صلح‌طلب باشند. او توضیح می‌دهد که چگونه در دوران جنگ (با اشاره به "جنگ تحمیلی ۱۲ روزه")، درد و رنج مشترک، مردم را گرد هم آورد و همبستگی اجتماعی را تقویت کرد. این همبستگی، همراه با تاریخ و فرهنگ عمیق ایران، عامل اصلی پایداری جامعه در برابر بحران‌های متعدد در طول هزاران سال بوده است. شالچی با اتکا به چهارچوب نظری «هویت‌های چندلایه» نشان می‌دهد که تاب‌آوری ملی محصول تعامل سه عنصر بنیادین ۱.«عدالت توزیعی» به مثابه زیرساخت مادی ۲.«به رسمیت‌شناسی نمادین» به مثابه زیرساخت معنایی و ۳.«روایت‌پذیری تاریخی» به مثابه زیرساخت گفتمانی است. نویسنده تأکید می‌کند که برای حفظ و تقویت این تاب‌آوری، دو رکن اساسی ضروری است:
عدالت اجتماعی و دیده شدن همه اقشار: اگر بخشی از جامعه احساس کند نادیده گرفته می‌شود، همبستگی به خطر می‌افتد. بنابراین، ضروری است که همه گروه‌ها در سیاست‌گذاری‌ها و روایت رسمی کشور حضور داشته باشند و نابرابری‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کاهش یابد. هویت ملی فراگیر و جامع: هویت ایران باید شامل همه اقوام، زبان‌ها، باورها و ابعاد تاریخی (باستانی، آریایی، اسلامی، شیعی و مدرن) باشد. تقلیل هویت به یک بخش خاص، مانند آنچه در دوره پهلوی اول رخ داد، به همبستگی ملی آسیب می‌زند و انرژی جامعه را تحلیل می‌برد. نویسنده بر اهمیت پذیرش "دیگری" در دایره هویت ایرانی تأکید می‌کند و می‌گوید حفظ "تمامیت معنایی" ایران با همه پیچیدگی‌ها و تنوعاتش، نه تنها برای حفظ تمامیت سرزمینی حیاتی است، بلکه حتی از قدرت نظامی هم مهم‌تر است. ایران، خانه هویت تمام ایرانیان است و باید به تمام جنبه‌های فرهنگی و هویتی آن احترام گذاشته شود. این مقاله در زیر از نظرتان می گذرد:
****
ما ایرانی‌ها ذاتاً صلح‌طلبیم اما وقتی در میانه میدان قرار می‌گیریم حماسه می‌آفرینیم. نسل امروز به دنبال قهرمان‌سازی نبود اما در موقعیت سختی قرار گرفت و قهرمان از این ماجرا بیرون آمد. در جنگ، جایی که دشمن همه را هدف می‌گیرد، معنای زندگی تازه پررنگ می‌شود. دوره جنگ دوره‌ای است که همه اقشار، با درد و رنج مواجه می‌شوند و زندگی هم در میانه درد و لذت معنا می‌یابد. دردها و روایت‌های تلخ مردم از جنگ، آنان را کنار هم جمع کرد و همبستگی اجتماعی را تقویت کرد و چنین همبستگی‌ای، تاب‌آوری جامعه را بالا می‌برد؛ روندی که ما در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه در جامعه خودمان شاهدش بودیم. اما بخشی از این تاب‌آوری بالای جامعه به دلیل تاریخ و فرهنگ عمیقی است که ما داریم و باعث پایداری ما طی هزاران سال شده و ما را از بحران‌های متعدد گذر داده است.
همه اقشار در سیاست‌گذاری‌ها دیده شوند
جنگ چالش‌های بسیاری دارد که برای گذر از آن ها همبستگی اجتماعی ضروری است. در این بین اگر بخشی از جامعه احساس کند که شنیده و دیده نمی‌شود، همبستگی اجتماعی به خطر می‌افتد. بنابراین برای اینکه تاب‌آوری و مقاومت اجتماعی را در جامعه تقویت کنیم باید «عدالت اجتماعی» را به مرکز توجه آوریم و نابرابری‌های اجتماعی را چه از جنس اقتصادی باشد و چه از نوع سیاسی- فرهنگی، کمرنگ کنیم. برای اینکه جامعه بتواند مقاومت و ایستادگی کند، لازم است همه گروه‌ها شنیده و دیده شوند و در روایت رسمی جامعه و دولت حضور داشته باشند. این یک اصل اساسی در سیاستگذاری فرهنگی است که باید آن را برای حفظ اقتدار ایران جدی‌تر بگیریم.
هویت تقلیل‌یافته، تاب‌آوری جامعه را تهدید می‌کند
در پس همبستگی اجتماعی، مفهومی از هویت نهفته است که پایه‌های دولت- ملت را شکل می‌دهد. ما باید به درکی از هویت برسیم که همه ایرانیان را در بر بگیرد و هیچ گروهی احساس بیرون ماندگی از آن نداشته باشد. ایران، دال مرکزی وحدت ماست که تاریخی چند هزار ساله دارد اما اگر گروهی تلاش کنند ایران را فقط نمایانگر منافع و دیدگاه خود بدانند و دیگران را از این دایره بیرون بگذارند، این دال را از معنا تهی کرده‌اند. این اتفاق در دوره پهلوی اول رخ داد که بخش‌های مهمی از هویت تاریخی و فرهنگی مردم ما مثل دین و تنوع قومی در آن نادیده گرفته شد و به درک ناقص و تک بعدی از ایران منجر گردید و ایران در این دوره، از واقعیت تاریخی و فرهنگی خود فاصله گرفت و هویت ایرانی نتوانست نقش نجات‌بخش خود را برای جامعه‌اش ایفا کند.
«تمامیت معنایی» ایران را باید حفظ کنیم
ایران باید تمامیت معنایی و ایده‌آل‌هایش را حفظ کند و به این منظور باید تصویری جامع از هویتش ارائه شود که همه اقوام، زبان‌ها و باورها را در بر گیرد و این تنوع و همزیستی باید اساس هویت ملی ما باشد تا میان هویت ملی ، دینی و قومی ما تقابلی ایجاد نشود. اما متأسفانه ما در برهه‌هایی ناخواسته و حتی گاه تعمدی، شاهد چنین تقابل‌ها و تقلیل‌هایی بودیم؛ دوگانگی‌هایی که انرژی و توان جامعه را تخلیه کرد که ناشی از خوانشی خاص و سیاسی از تاریخ ایران بود.
نگاه گزینشی به هویت و تاریخ ایران، بخش‌های درخشان و حتی تاریک ایران را نادیده می‌گیرد در حالی که برای اینکه به قدرت هویت ایرانی‌مان پی ببریم نیاز داریم که تاریخ و فرهنگ چندهزار ساله این سرزمین را بدون چشم‌پوشی بر بخشی از آن ببینیم و درس بگیریم.
ایران، خانه هویت همه ماست
ایرانیت ما ترکیبی از هویت باستانی، آریایی، اسلامی، شیعی و حتی مدرن است. ممکن است هر کدام از ما به بخشی از این فرهنگ و هویت بیشتر علاقه‌مند باشیم اما مهم این است که کل این فرهنگ و هویت را بپذیریم و از تقلیل آن پرهیز کنیم چون این موضوع تهدیدی برای همبستگی اجتماعی ماست. ایرانیت شامل دین، موسیقی و فرهنگ متنوعی است که همه ما باید به تمام جنبه‌های آن احترام بگذاریم و «دیگری» را از این دایره به رسمیت بشناسیم. در دنیای امروز داشتن نیروی نظامی قوی ضروری است اما این تنها یکی از ضروریات جامعه ماست. برای حفظ تمامیت سرزمینی باید تمامیت مفهوم ایران را با همه پیچیدگی‌ها و تنوع‌هایش به رسمیت بشناسیم. ایران، خانه هویت همه ماست.
*دکتر وحید شالچی استاد جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی و معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم
۲۱۶۲۱۶
نظر شما