به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از ایبنا، پس از اجرای عملیات «والفجر مقدماتی» و با تحلیل وضعیت جدید در جبهه‌ها، فرماندهان ارشد جنگ به این جمع‌بندی رسیدند که در صورت تداوم رویکردهای پیشین و با توجه به افزایش قابلیت‌های نظامی عراق، توازن جنگ به نفع دشمن تغییر خواهد کرد. بنابراین اتخاذ راهبردی تازه و پی‌ریزی عملیات‌های مؤثر، امری اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسید. در این میان، جلوگیری از رکود در جبهه‌ها و حفظ ابتکار عمل ازجمله دغدغه‌های اصلی فرماندهان بود که زمینه‌ساز طراحی عملیات «والفجر ۲» شد.
با بررسی دقیق مناطق مستعد در غرب کشور، ارتفاعات واقع در پیرانشهر و حاج‌عمران به عنوان عرصه عملیات انتخاب گردید. یکی از ویژگی‌های مهم این عملیات، طراحی آن بر مبنای استفاده از نیروهای محدود، وارد کردن حداقل تلفات و تضمین حداکثری موفقیت بود.
ویژگی‌های جغرافیایی و اهمیت استراتژیک منطقه
منطقه‌ای که عملیات والفجر ۲ در آن اجرا شد، از موقعیتی سوق‌الجیشی برخوردار بود. پادگان حاج‌عمران در میان ارتفاعاتی قرار گرفته که از شمال به چنارستان و کلاشین، از جنوب به سکران و کدو، از شرق به تمرچین و پیرانشهر و از غرب به تنگه دربند و شهر چومان مصطفی عراق محدود می‌شد. این موقعیت جغرافیایی موجب شده بود که تسلط بر این منطقه، امکان کنترل بر تحرکات ضدانقلاب، حمایت از نیروهای کرد و مخالف بعث و نیز اجرای عملیات‌های نامنظم در عمق خاک عراق را فراهم کند. علاوه بر این، نزدیکی به تأسیسات نفتی کرکوک و شهرهای مهمی مانند اربیل، موقعیت این منطقه را برای نیروهای ایرانی حیاتی‌تر می‌کرد.
آرایش نظامی و آغاز عملیات
طرح مانور عملیات «والفجر ۲» بر مبنای حرکت احاطه‌ای و دور زدن مواضع دشمن تدوین شد. این تاکتیک، مانع از عکس‌العمل مؤثر عراق در ساعات اولیه عملیات می‌شد. در این چارچوب، چهار گردان در محور راست و سه گردان در محور چپ عملیات را آغاز کردند و پس از دور زدن ارتفاعات، به سوی تنگه دربند الحاق یافته و پاکسازی منطقه را دنبال کردند.
در این عملیات، ۱۶ گردان از سپاه پاسداران و هفت گردان از ارتش جمهوری اسلامی ایران شامل شش گردان پیاده و یک گردان مکانیزه شرکت داشتند. پشتیبانی هوایی نیز بر عهده یگان‌های هوانیروز قرار گرفت که نقش کلیدی در انتقال نیرو، پشتیبانی آتش و تدارکات داشتند. عملیات رأس ساعت یک بامداد روز ۲۹ تیر ۱۳۶۲ با رمز «یا الله» آغاز شد. بخشی از نیروهای خودی، یک شب پیش از آغاز رسمی عملیات، مسیرهای تعیین‌شده را طی کرده و در موقعیت مناسب برای اجرای مأموریت قرار گرفته بودند.
با وجود تأخیر دو ساعته در درگیری اولیه، نیروهای خودی موفق شدند پیش‌روی مناسبی در محورهای مختلف به دست آورند. اما حضور دشمن در ارتفاعات کلیدی و برتری آتش توپخانه عراق، روند عملیات را در برخی محورها کند کرد. ارتفاعاتی مانند کینگ، ۲۵۱۹، بردسر و دربند، همچنان در کنترل ارتش عراق باقی ماند و تکمیل اهداف اولیه دشوارتر از برآوردهای اولیه شد.
در روزهای پس از شروع عملیات، نیروهای ایرانی موفق شدند روستاهایی چون «رایات» را تصرف کرده و با محاصره چند روستای دیگر، گمرک پیرانشهر -حاج‌عمران را نیز آزاد کنند. دشمن در واکنش به این پیش‌روی‌ها، چندین بار دست به پاتک زد؛ ازجمله در ارتفاع ۲۵۱۹ که طی دو نوبت درگیری، ابتدا عقب‌نشینی کرد و سپس بخشی از آن را مجددا در اختیار گرفت. اما با ورود هوانیروز و پشتیبانی مؤثر آن، پاکسازی کامل این ارتفاع نیز به انجام رسید.
واکنش عراق و پاتک‌های هوایی
در پنجم مرداد، ارتش عراق با بهره‌گیری از ۱۶ فروند هلی‌کوپتر و اجرای عملیات هلی‌برد، تلاش کرد تا نیروهای خود را به ارتفاعات «کلو» اعزام و بخشی از مناطق از دست رفته را بازپس بگیرد. اما این پاتک سنگین، با واکنش سریع و قاطع یگان‌های ایرانی مواجه شد و در جریان آن، شش فروند از هلی‌کوپترهای عراقی هدف قرار گرفت و سقوط کرد. یکی از این هلی‌کوپترها حامل شمار زیادی نیروی پیاده بود که به طور کامل نابود شدند. یگان‌هایی که در این ضدحمله‌ها مشارکت داشتند، عمدتا شامل تیپ ۶۶ نیروهای مخصوص، تیپ ۵، تیپ ۹۱ پیاده و دو تیپ کوهستانی ۱۱۳ و ۴۳۳ بودند. اما شدت مقاومت نیروهای ایرانی و آتش پشتیبانی هوانیروز، مانع از دستیابی عراق به اهداف خود شد.
دستاوردهای میدانی و تغییر معادلات جبهه شمال‌غرب
در پایان این عملیات، نیروهای ایرانی موفق شدند حدود ۳۰۰ کیلومتر مربع از اراضی تحت کنترل دشمن را آزاد کرده و عملا شهر پیرانشهر و روستاهای اطراف آن را از تیررس توپخانه عراق خارج سازند. همچنین پادگان حاج‌عمران، گمرک مرزی و پاسگاه تمرچین در اختیار نیروهای ایرانی قرار گرفت. از دیگر دستاوردهای مهم این عملیات، انسداد مسیرهای تردد گروه‌های ضدانقلاب بود که از منطقه برای رفت‌وآمد به داخل خاک ایران استفاده می‌کردند. شهر مرزی چومان مصطفی نیز تحت سیطره نیروهای ایرانی درآمد که باعث افزایش تسلط بر منطقه و کاهش توان اطلاعاتی دشمن در شمال‌غرب شد.
آمار رسمی از تلفات ارتش بعث عراق در این عملیات، از کشته و زخمی شدن بیش از ۴ هزار نظامی عراقی حکایت دارد. همچنین در جریان عملیات والفجر ۲، ۲۰۰ تن از نیروهای دشمن، شامل افسر، درجه‌دار، سرباز و عناصر ضدانقلاب به اسارت درآمدند.
در کنار تلفات انسانی، ارتش عراق آسیب‌های سنگینی در حوزه تجهیزات نظامی متحمل شد. ازجمله می‌توان به انهدام بیش از ۴۰ دستگاه تانک و نفربر، ۹ فروند هلی‌کوپتر، پنج هواپیما، ده‌ها خودروی پشتیبانی و چند قبضه سلاح سنگین اشاره کرد. مدارک و اسنادی که از مقر تیپ ۹۱ ارتش عراق به دست آمد، روابط گسترده گروهک‌های کردی با حزب بعث را افشا کرد.
در میان غنائم جنگی نیز مقادیر زیادی تسلیحات سبک و نیمه‌سنگین، توپ‌های ۱۲۲ میلی‌متری، تانک‌های منهدم‌نشده، خودروهای زرهی و انبارهای مهمات یافت شد که بخش عمده‌ای از آن‌ها در پادگان حاج‌عمران مستقر بودند.
از نظر جغرافیایی، عملیات والفجر ۲ با آزادسازی ارتفاعات استراتژیکی چون کینگ، کدو، ۲۵۱۹، گرده‌مند، برد زرد، ۲۴۰۰، سلمان و شیوه‌کارتا همراه بود. در عین حال، روستاهای مهمی نظیر زینو، ممی‌خلان، رایات، شیورش، خوارو، میوتان بالا و میوتان پایین نیز به کنترل کامل نیروهای ایرانی درآمد. آزادسازی این مناطق، نه‌تنها راه‌های پشتیبانی دشمن را قطع کرد بلکه جبهه شمال‌غرب را به منطقه‌ای ایمن‌تر برای نیروهای خودی بدل ساخت و زمینه را برای تداوم عملیات‌های آینده در عمق خاک عراق فراهم کرد.
در جریان عملیات والفجر ۲، برخی از فرماندهان برجسته کشور نیز به شهادت رسیدند. ازجمله می‌توان به حجت‌الاسلام مصطفی ردانی‌پور، فرمانده لشکر ۱۴ امام حسین (ع)، اشاره کرد که در حین هدایت عملیات به شهادت رسید. همچنین ذبیح‌الله عاصی‌زاده، فرمانده تیپ ۱۸ الغدیر، دیگر شهید شاخص این نبرد بود.
حضور این فرماندهان در خط مقدم و شهادت آن‌ها، نشان از نقش رهبری میدانی در موفقیت عملیات داشت و بعدها در قالب یادمان‌ها، کتاب‌ها و مستندات جنگی از آن‌ها یاد شد.
عملیات والفجر ۲ نه‌تنها از نظر نظامی یک موفقیت تلقی می‌شد، بلکه پیامدهای سیاسی و راهبردی آن نیز در استمرار مقاومت ایران نقش‌آفرین بود. تسلط بر مناطق مهم غرب کشور، انهدام یگان‌های اصلی دشمن، تضعیف موقعیت عناصر ضدانقلاب و نزدیک‌تر شدن به شهرهای کلیدی عراق، ازجمله دستاوردهایی بود که به تثبیت موقعیت ایران در جبهه شمال‌غرب کمک کرد.
همچنین تجربه ترکیب نیروهای ارتش و سپاه، هماهنگی با هوانیروز و به‌کارگیری تاکتیک‌های جدید در عملیات زمینی، موجب شد تا فرماندهان جنگ به مدل‌های تازه‌ای از نبرد در مناطق کوهستانی دست یابند.
منابع
_جلد دوم مجموعه «سیری در جنگ ایران و عراق»، محمد درودیان، انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
_روزشمار جنگ والفجر ۲و۳ کتاب بیست وششم، انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
_جلد سوم کتاب «تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق» حسین اردستانی، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
۲۵۹
نظر شما