به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از ایبنا، آرش باستانی: کتاب «مشروطه‌خواهی در ایران و عثمانی؛ درآمدی بر تأثیرات متقابل» سومین کتاب از مجموعه تاریخ آسیای صغیر نوشته محمدحسین صادقی از سوی انتشارات یام منتشر شد.
از اوایل قرن ۱۹ م به بعد و در نتیجه سیل تجددی که جهان را درمی‌نوردید ایران و عثمانی نیز هر یک به سهم خویش از برکات این سیل بهره‌ای بردند، از همین دوره و با افزایش ارتباط میان ملل آسیایی و اروپایی به تدریج اندیشه اصلاحات به عنوان درمانی بر دردهای مزمنی که در کالبد «دول علیه‌ای» همچون قاجاریه و عثمانی رخنه کرده بود شکل گرفت و در هر دو کشور تلاش‌هایی از سوی اهل نظر برای طرح‌ریزی و اجرای برنامه‌های اصلاحی انجام شد.
از میانه‌های همین قرن و پس از تجربه شکست اصلاحات تنظیماتی راهکار مشترک اهل نظر در هر دو کشور برای درمان عقب‌ماندگی ملل شرقی در برابر اروپاییان در کالبد «مشروطه» رخ کرد. از این روی و همزمان با پخش اندیشه مشروطه‌خواهی از اروپا به دیگر نواحی، این اندیشه در ایران و عثمانی نیز مورد توجه و استقبال اهل نظر قرار گرفته و تکاپوهای نظری و عملی برای پوشاندن جامه مشروطه بر تن سلطنت مطلقه آغاز شد. ایرانیان و عثمانیان که همسایگی درازدامن‌شان انواع مناسبات سیاسی فرهنگی و اقتصادی را ایجاد کرده بود در جریان مشروطه‌خواهی نیز توجهی جدی به تجربه یکدیگر داشتند؛ به طوری که مشروطه‌خواهی در هر دو کشور تقریبا آغاز و پایانی همزمان داشت.
این اثر با بهره‌گیری گسترده از منابع دست اولی همچون اسناد آرشیوی و روزنامه‌ها در پی آن است که روایتی تازه از فرایند مشروطه‌خواهی در دو کشور همچنین گونه‌شناسی و بررسی ماهیت تأثیرات متقابلی که ایران و عثمانی در جریان مشروطه خواهی داشتند، ارائه دهد.
حسن حضرتی، استاد تاریخ دانشگاه تهران و ناشر کتاب در مقدمه‌ای بر کتاب چنین نوشته است:
«پر واضح است که فکر مشروطه‌خواهی در ایران و عثمانی تأثیرات متقابل بر یکدیگر گذاشته است. به رغم برخی آشفته‌گویی‌ها در این زمینه این تأثیر و تأثر به اعتبار گزارش‌ها و داده‌های تاریخی، غیر قابل‌انکار است. تقارن رویدادهای مشابه در تاریخ معاصر دو کشور همسایه مسلمان از تأسیس دارالفنون گرفته با استقرار مشروطه و تأسیس پارلمان و… خود دلیل محکم و متقنی است بر این مدعا، نخستین چاپخانه در عثمانی به سال ۱۷۲۸ م. در عصر لاله تاسیس شد. ۹۰ سال بعد نخستین چاپخانه ایرانی هم در تبریز آغاز به کار کرد. اصلاحات سلیم سوم با عنوان نظام جدید با تأکید بر اصلاح سپاه انجام شد. با اندک فاصله در ایران عباس میرزا برنامه اصلاحی خود را با همان نام نظام جدید و او هم از اصلاح سپاه شروع کرد.
عدلیه در عثمانی به سال ۱۸۲۶ م. تأسیس شد و ۹۸ سال بعد در ایران. در عثمانی مدرسه طبیه به سال ۱۸۲۷ م آغاز به کار کرد و ۴۶ سال بعد در ایران مدرسه سلطنتی موسیقی در عثمانی در سال ۱۸۲۷ م دایر شد و در ایران ۴۲ سال بعد این اتفاق رخ داد. مدارس نوین رشدیه در عثمانی به سال ۱۸۲۷ م آغاز به کار کردند. در ایران ۶۱ سال بعد به همت میرزا حسن رشدیه این رویداد مهم رخ داد. البته مدرسه ایرانیان استانبول چهار سال پیش از مدارس داخل ایران راه‌اندازی شده بود. نخستین روزنامه ترکی به نام تقویم وقایع ترکی در سال ۱۸۳۱ م. انتشار یافت. نخستین روزنامه ایرانی هم به نام کاغذ اخبار شش سال پس از آن پا به عرصه گذاشت. نظام پستی به سبک جدید از سال ۱۸۳۴ م در عثمانی آغاز به کار کرد و ۴۶ سال پس از آن در ایران دارالفنون ایران ۱۸۵۱ م. تأسیس شد و ۱۰ سال پس از آن دارالفنون عثمانی شروع به کار کرد. انجمن دانش در عثمانی به سال ۱۸۵۹ م راه اندازی شد. انجمن معارف ایران نیز و مشروط کردن قدرت برای نخستین بار در تاریخ عثمانی است. سند اتفاق با این ویژگی‌ها حداقل از لحاظ شکلی در حرکت به سوی دموکراسی راهگشا بود.
اتفاقات دوران جمهوری و تجدد آمرانه آتاترک و رضا شاه هم که خود حکایت دیگری است. نمونه‌هایی گفته آمد تا شواهدی بر این تأثیر و تأثرات آورده شود. این قسمت ماجرا بر خیلی از اهل نظر اثبات شده است. اما آن‌چه روشن نبود و تاکنون پژوهشگران تاریخ به صورت عمیق و دقیق و از نزدیک بدان نپرداخته بودند توصیف پرمایه و تبیین چگونگی این تأثیر و تاثرات بود. این‌که دقیقا چه اتفاقی افتاده است؟ کانون‌های تأثیرگذاری کجاها بوده و چگونه عمل کرده‌اند؟ جابجایی‌های فردی و گروهی در این میان چه نقشی ایفا کرده‌اند؟ نفوذ متون نظری چگونه رخ داده و چه تأثیری را را بجا گذاشته است است؟ تکاپوهای نهادی چگونه بوده و چه تحولاتی را رقم زده است؟ سپهر سیاسی و دولتمردان کشور رویدادهای نوگرایانه کشور همسایه را چگونه دیده و واکنش‌ها در این زمینه را چگونه ارزیابی کرده‌اند؟ پرسش‌هایی از این دست، مسئله علمی اثر حاضر است. نویسنده می‌کوشد با غور در منابع دست اول تاریخی اعم از کتاب، رساله، روزنامه، سند و …) پاسخی مبتنی بر جزئیات بدان‌ها ارائه کند.»
کتاب «مشروطه‌خواهی در ایران و عثمانی؛ درآمدی بر تأثیرات متقابل» سومین کتاب از مجموعه تاریخ آسیای صغیر نوشته محمدحسین صادقی در ۴۴۴ صفحه و ۶۱۵ صفحه از سوی انتشارات یام منتشر شد.
۲۵۹
نظر شما