به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، صادق وفایی در تابناک با امیر جانباز و آزاده خلبان فرشید اسکندری، از خلبانان شکاری F۵ تایگر که در سومی ن‌روز جنگ تحمیلی ۸ ساله با عراق مورد اصابت پدافند دشمن قرار گرفت و به اسارت درآمد، گفت‌وگویی مفصل انجام داده است. بخش‌هایی از این گفت‌وگو را برگزیده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
جناب اسکندری شما متولد ۱۳۳۰ هستید.
بله.
و سال ۱۳۵۴ هم وارد نیروی هوایی شدید.
۵۲.
پس ۵۴ به آمریکا رفتید. یعنی در ۲۲ سالگی وارد نیروی هوایی شدید و دو سال بعد رفتید آمریکا.
بله.
در آمریکا هم که با هواپیماهای تی ۴۱ و تی ۳۷ و تی ۳۸ آموزش دیدید و سال ۵۶ برگشتید ایران. زمان جنگ هم که ستوان یک و لیدرچهار بودید.
بله.
پس آقای غلامعلی شیرازی را در تبریز می‌شناختید.
او خلبان گردان ۲۳ بود و من ۲۲.
یک نکته دیگر هم در پرونده شما هست؛ این‌که در دوره آموزشی اف‌پنج هم‌کلاس رضا پهلوی بودید. چطور بود؟ خوب یاد می‌گرفت؟
ماجرا سر یک عکس‌انداختن است. سر یک چیز از او خوشم آمد. دوره FTD اف‌پنج را می‌دیدیم و یک رفتار خاکی از او دیدم که خوشم آمد. البته یک‌نفره تنها در کلاس می‌نشست و استاد می‌آمد به او درس می‌داد. بعد هم با دو استاد خلبان می‌رفت پرواز. یک‌بار که می‌خواست عکس بگیرد، با او در یک‌جا قرار گرفتیم.
ساواکی‌ها و ضداطلاعات برای روز فارغ‌التحصیلی همه‌چیز و همه‌جاها را مشخص کرده بودند. می‌گفتند فلانی کجای کلاس بنشیند و دیگری کجا! آخرش هم گفتند «آقایان فردا لباس فرم مرتب و ترتمیز بپوشید که والاحضرت می‌خواهد به شما افتخار بدهد» و جفنگیاتی از این دست که آماده باشید می‌خواهیم عکس بگیریم.
فردا شد و گفتند والاحضرت تشریف می‌آورند! به جای خود! تا گفتند به جای خود، همه به هم ریختند و نظم را برهم زدند. رضا پهلوی هم دستش را گردن این و آن می‌انداخت تا عکس بگیرد. آخرش گفت: «بچه‌ها بیایید! بچه‌ها بیایید!» خودش هم مثل بازیکنان تیم‌ملی فوتبال نشست. عکاس‌ها هم تندتند عکس گرفتند. فرمانده پایگاه یکم، رئیس حفاظت اطلاعات، فرح و کلی از رجال حکومت آمده بودند. ولی آن نظم مورد نظر ساواک ریخت به هم. بعد هم بلند شد و برای ایست‌خبردار ما نایستاد. سریع شلوارش را تکاند و بدو رفت!
برویم سراغ چند اسم از قدیمی‌های پایگاه تبریز. آقای یدالله شریفی راد. در شهریور ۵۹ با ایشان پرواز داشتید؟
من گردان ۲۲ بودم. او خلبان گردان ۲۳ بود؛ گردانی بسیار استثنایی. هرچه شر و شور بود، در این گردان حضور داشت.
چرا؟
اعتصابات گردانی می‌کردند و شرایط را به هم می‌ریختند.
نارضایتی‌شان از چه بود؟ سیاسی بود یا معیشتی؟ نسبت به میزان حقوق‌شان اعتراض داشتند؟
نه. سیاسی بود. سه گردان داشتیم. فرمانده گردان ۲۱ منوچهر خلیلی بود...
عضو تیم آکروجت تاج طلایی.
بله. گردان ۲۲ ما بودیم با فرماندهی سرگرد فرهادی و گردان ۲۳ که اسم فرمانده‌اش یادم نیست. یک سرگرد و استاد ولیعهد بود.
یدالله جوادپور؟
نه. او هم در گردان ۲۳ بود ولی فرمانده نبود.
او هم شلوغ می‌کرد؟
پشت پرده. خیلی علنی شلوغ نمی‌کرد.
پس بخشی از قدیمی‌ها با سیستم جدید زاویه داشتند.
بله.
علنی اعلام می‌کردند؟ چون نظامی نباید نظر داشته باشد و اگر هم داشته باشد به طور علنی اعلام نکند.
نه. اعتصاب راه انداختند و گفتند شنبه پروازها لغو است.
یعنی «گردان ما پرواز نمی‌کند»؟
نه فقط گردان خودشان؛ همه! یک روز رفته بودم شهر. دیدم راننده آمد دنبالم و گفت: «سریع خودت را برسان پایگاه که وضع خراب است.» گفتم یعنی چه؟ گفت: «پروازها را خوابانده‌اند.» گفتم که؟ گفت «خلبان‌ها! گفته‌اند ما نمی‌پریم.» با جیپ رفتیم پایگاه و دیدم بله وضع واقعا خراب است. اعتصاب کلی است و به پایگاه‌ها اعلام کرده‌اند ما پرواز نمی‌کنیم. علتش چه بود؟ یکی از خلبان‌های کُرد را که فکر کنم اهل مهاباد بود گرفته بودند. این خلبان ضدانقلاب خالص بود و نفوذ زیادی داشت. بچه‌ها هم برای پشتیبانی این اعتصاب کرده بودند.
به نظرتان حرکت‌شان قشری و صنفی نبود؟ سیاسی بود یا رفاقتی؟
سیاسی بود. چون رفاقت آن‌جا کاربرد نداشت. گفتند ما نمی‌پریم. خدابیامرز اردستانی و من و ابراهیم قربانی کنار هم بودیم. اردستانی گفت: «فرشید بپر برو کاروان!» گفتم باشد و رفتم. کاروان را راه انداختم. چون اگر نباشد نمی‌شود. آن دو هم با دوتا هواپیما رفتند سر باند و بلند شدند.
اعتصابی‌ها اعلام کرده بودند در پایگاه تبریز اعتصاب برقرار است. قرار گذاشتیم یک‌دور بزنند و از روی پایگاه لو پس کنند. اردستانی و قربانی هم خوابیدند روی زمین و از روی باند عبور کردند. همه از خانه‌ها بیرون ریختند و بچه‌های ناراضی دیدند اعتصاب شکست. دیگر نمی‌توانستند صدای پرواز هواپیما را لاپوشانی کنند.
وقتی اعتصاب شکست، شدیم هدف! دنبال این بودند که سرمان را بکوبند به دیوار. همزمان با این‌اتفاقات، در تبریز رئیس کمیته بودم.
کدام کمیته؟
کمیته خلق مسلمان. البته بعدا خودم را کنار کشیدم.
چرا؟
دیدم مشکل دارند. امام گفته بود برگردید به پادگان‌ها! ولی این‌ها می‌گفتند: «امام کیه؟ ما نمی‌خواهیم.»
مریدهای آیت‌الله شریعتمداری بودند دیگر.
بله. طرفدار او بودند. در شهر هم یک‌آقای واعظی بود که نماینده شریعتمداری بود. شریعتمداری و اعوان و انصارش قدرت داشتند. زندان دست ما و تحت نفوذ ما بود. یک حاج‌آقا هم بود که آدم علیه‌السلامی نبود ولی بُرش داشت و کارها را به نفع شریعتمداری جلو می‌برد. آقای واعظی چندجا تیکه‌هایی آمد و شهر را به هم ریختند. اما نگذاشتیم و خفت‌شان را گرفتیم. در این زمینه دستگیری‌هایی داشتیم.
از طرف کجا اقدام کردید؟
پایگاه. وقتی اعلام اعتصاب کردند، به تهران خبر دادیم و گفتیم: «وضع شهر خراب است. نیرویی چیزی بفرستید که پایگاه را حفظ کنیم!» این خبر سریع به وزارت دفاع رسید. شهید فکوری فرمانده پایگاه بود که به او گفتم: «جناب سرهنگ سریع برو تهران!» گفت چرا؟ گفتم: «اوضاع خراب است. می‌خواهند تو را بگیرند.» او را شبانه راهی کردیم و آمد تهران. در تهران فرماندهی و هماهنگی کرد و نیروهای حزب‌اللهی و خودی را جمع کرد و سحر خودشان را به تبریز رساندند.
شنیده‌ام شهید فکوری توسط جمعیت خلق مسلمان حسابی کتک خورده و مورد ضرب و شتم قرار گرفته!
... نه نزدند.
... به همین خاطر همیشه مسلح تردد می‌کرد و یک محافظ با یوزی کنارش بوده.
دو سه روز مانده به خلع سلاح پایگاه تبریز توسط طرف مقابل، اسلحه برداشت. تا آن زمان مسلح تردد نمی‌کرد. چون سعی داشت اوضاع را آرام کند و درگیر نشود. این روایت کتک زدنش صحت ندارد. خودش اهل این حرف‌ها نبود. می‌خواست با آرامش پایگاه، را کنترل کند.
پس بعضی از خلبان‌های قدیمی که زمان پیروزی انقلاب، پیشکسوت محسوب می‌شدند، از اول با انقلاب زاویه داشتند. ولی جنگ که شد رفتند جنگیدند.
بله. خوب هم جنگیدند. جنگ که شد زاویه‌ها را بستند [خنده] و رفتند جنگیدند.
منوچهر خلیلی چطور بود؟
از آن‌هایی بود که زاویه جزئی داشتند.
ولی مانع کارش نمی‌شد؟ یعنی کارش را می‌کرد و منتقد بود.
من انتقادی از او نشنیدم.
علنی انتقاد نمی‌کرد؟
نه. با اکثر بچه‌ها رفیق بود و نمی‌خواست رفاقت‌ها از بین برود.
پایگاه تبریز از نظر این تفاوت نظرهای درشت و صریح بین خلبان‌ها قابل توجه است. در یک سو امثال شما و شهید اردستانی را داریم و در سوی دیگر هم نمونه‌های دیگر که چندان موافق انقلاب نبوده‌اند. ولی هیچ‌وقت به دعوا و ...
... رو در رویی نکشید. در یکی از روزهایی که رئیس کمیته بودم، از شهر به پایگاه آمدم. جلوی در، دژبان گفت جناب سروان نرو! بخش ضداطلاعات را گرفته‌اند. سنگربندی شده و دو تا هم گروگان دارند؛ بایرامعلی و سیدی.
این دو نفر داستان دارند!
بله؛ خیلی! اوضاع واویلایی بود. سوار ماشین شدم و رفتم داخل پایگاه. جلوی هتل پایگاه که انتهای بلوار است، سنگر کشیده بودند. کافی بود یک تیر شلیک شود، تا تمام آن‌جا را به رگبار بندند.
فکر کنم این ماجرا برای سال ۵۸ است.
بله. گوش‌هایم دراز شد و [خنده] رفتم توی دل قضیه. دست‌هایم را بردم بالا و گفتم «فلانی‌ام تیر اندازی نکنید! آمده‌ام صحبت کنم.» رفتم جلو و حرف زدم. از آن طرف تعدادی از درجه‌دارها آمدند جلو که «جناب سروان ما کارهای نیستیم. این‌جا گیر افتاده‌ایم. محاصره شده‌ایم.» گفتم: «عیب ندارد کسانی که اون‌طرفی نیستند، با دست‌های بالا بیایند طرف ما!» چند نفر از این درجه‌دارها آمدند.
یکی دوتای دیگر که جرم‌شان سنگین بود و عامل اصلی قضیه بودند، گفتند: «ما امان‌نامه می‌خواهیم وگرنه ما را تیرباران می‌کنند.» گفتم: «که می‌خواهد تیرباران کند؟ منم دیگر! با من طرف هستید. به نظرتان من می‌خواهم شما را تیرباران کنم؟» درنهایت آمدند.
پیش از رسیدنم، تیراندازی کرده بودند و گلوله از پشت گردن بایرامعلی رد شده و یک خط از پوسش را برده و رفته بود بیرون. گفتم: «رفیق‌تان تیر خورده. بگذارید ببریمش بیمارستان! بعدش صحبت می‌کنیم.» به هر بدبختی، آرام‌شان کردم که کار به جای باریک نکشد. به خواست خدا، قبول کردند و اسلحه‌های‌شان را پایین آوردند. گفتم: «باید این دو نفر را ببرم بیمارستان.» این (بایرامعلی) هم از گردنش گلوله خورده. قبول کردند و آن دو نفر را سوار آمبولانس کردم. به سمت در پایگاه حرکت کردم که کمی جلوتر به یک عده برخوردم. گفتند: «شما؟» گفتم: «فلانی‌ام! رئیس این‌جا! منم اسکندری!» گفتند: «تو هم با آن‌هایی!» گفتم: «آقا من با کسی نیستم. می‌خواهم اوضاع آرام شود.» خیلی صحبت کردیم و آخرش گفتم: «بابا! هر قسمی بخواهید می‌خورم! بیایید دستبند بزنید و مرا ببرید! چرا همه‌چیز را به هم می‌ریزید؟» گفتند باشد!
سوار آمبولانس شدیم و آمدیم دم در. دوباره جلوی‌مان را گرفتند. گفتم: «از بالا اجازه گرفتیم و آمدیم ها!» گفتند «نه خیر! تو می‌خواهی این‌ها را فراری بدهی!»
هر دو (بایرامعلی و نمازی) اعدام شدند یا فرار کردند؟
چون اسیر شدم، نفهمیدم چه بر سرشان آمد.
نفوذی کجا بودند؟
نفوذی نبودند؛ گداگشنه بودند و می‌خواستند پول جمع کنند. یکی‌شان را در مرز ترکیه گرفتند. داشت فرار می‌کرد.
پس سیاسی نبودند؟ مجاهدین خلق؟ خلق مسلمان؟
نه. ولی بین نیروهای خلق مسلمان بودند. البته از این عرضه‌ها نداشتند. به فکر جیب خودشان بودند که پولی بِکَنند و بروند به عشق و حال‌شان برسند.
رفتیم سمت بیمارستان و مجروح را رساندم. بعد از درمان، بایرامعلی و سیدی را نشاندم توی اتوبوس و فرستادم تهران و گفتم: «بروید دیگر این‌طرف‌ها پیدای‌تان نشود!» ولی پای‌شان که به تهران رسید یک گروه ضربت تشکیل دادند و برگشتند پایگاه را خلع‌سلاح کردند.
عجب!
ولی به خیر گذشت. یک روز در کمیته نشسته بودم که کسی آمد و گفت: «جناب سروان شما را می‌خواهند.» گفتم: «که می‌خواهد؟ تو که هستی؟» گفت: «آقای ری‌شهری می‌خواهد.» گفتم با خودم «بسم الله الرحمن الرحیم! سرم رفت بالای دار!» [خنده]
باید می‌رفتم زندان تبریز. وقتی رفتم دیدم جلسه دادگاه برپاست. با لباس پرواز بودم و مثل بچه‌یتیم گوشه‌ای نشستم. می‌ترسیدم مرا هم اعدام کنند.
یکی را گرفته بودند که می‌گفتند ضدانقلاب است. به امام فحش داده و ما هم او را گرفته‌ایم. بنده خدا راننده تانکر آب پایگاه بود. نتوانستم تحمل کنم. گفتم: «حاج‌آقا این‌حرف‌ها چیست می‌زنید؟ وقتی رفتیم قم زیارت امام، اولین کسی که شعار داد و سینه زد این‌آقا بود.» ری‌شهری نگاهم کرد و گفت: «تو کی هستی؟» گفتم: «اسکندری‌ام که دنبالش هستی.» گفت: «به‌به! چشم‌مان به جمال شما روشن! چند وقت است پیغام می‌فرستادم. چرا نمی‌آمدی؟ می‌ترسیدی؟» گفتم: «نه. گرفتار کارهای پایگاه بودم. این‌آقا تقصیری ندارد. یک عده ناگهان گر گرفته‌اند و شعار داده‌اند. این هم آن‌جا بوده است.» ری‌شهری به یک سرهنگ نیروی زمینی که دادستان دادگاه بود، گفت: «جناب سرهنگ؟ آن‌حرف‌ها چه بود و این‌حرف‌ها که ایشان می‌زند چیست؟» کاغذها را پاره کرد و گفت: «این راننده را هم تبعید کنید پایگاه دزفول!»
تبعید چرا؟ مگر بخشیده نشد؟ می‌ماند کارش را می‌کرد.
اوضاع خراب بود. می‌خواستند جو را آرام نگه دارند.
شما با آن میزان تاثیرگذاری، پست و مقامی داشتید یا جزو نیروهای انقلابی بودید؟
نه معمولی بودم ولی شده بودم آچار فرانسه. هرجا اتفاقی می‌افتاد می‌رفتم. مشکین‌شهر که شلوغ شد، رفتم غائله را خواباندم. خلق مسلمان داشت گر می‌گرفت، رفتم و ماجرا را خواباندیم. سرهنگ تاج‌الدینی فرمانده ژاندارمری بود. با (هلی‌کوپتر) شنوک رفتم پیشش. خلبانش خیلی لوتی بود. گفتم بابا یک کمک بکن من شر را بخوابانم. خیلی لوتی‌وار گفت چه کنم؟ گفتم ۲۰ تا نیرو سوار کن برویم بالای کوه پیاده‌شان کنیم. این‌طور بود که ۲۰ تا ۲۵ کماندو را بردیم بالای کوه تخلیه کردیم که از بالا به پایین شروع به پاکسازی کردند و منطقه آرام شد.
یک روز در گردان نشسته بودم که دیسپچر آمد و گفت: «جناب اسکندری با شما کار دارند.» تا می‌گفتند کارم دارند، می‌گفتم: «باز شر شروع شد!» [خنده] گفتم: «که کار دارد؟» گفت: «جناب سرهنگ فرزانه.» خدا رحمتش کند!
مگر فوت کرده؟
بله. خدا رحمتش کند. خیلی آدم خوبی بود. فرمانده گردان آموزشی ما در دزفول بود. آن‌جا درجه‌اش سرگرد بود. بعد شد سرهنگ دو و بعد هم سرهنگ‌تمام. رفتم و خودم را به جناب فرزانه رساندم. در زدم و وارد اتاق شدم و احترام گذاشتم. گفت: «تو کجایی اصلا؟» گفتم: «زیر سایه‌تون! در پایگاه هستم دیگر!» گفت: «همه‌چیز را به هم ریخته‌ای و می‌گویی در پایگاهم؟» گفتم: «جناب سرهنگ اتفاقا دارم همه تلاشم را می‌کنم پایگاه را آرام کنم!» خندید و گفت: «بابا! این سرهنگ تاج‌الدینی پدر مرا درآورده است.» گفتم: «چرا؟» گفت: «مشخصات و شماره پرسنلی‌ات را می‌خواهد. کارت دارد. زنگ بزن ببین چه‌کار دارد.»
آقای تاج‌الدینی در خوی بود. با تلفن به یگان ایشان در خوی زنگ زدم و خودم را معرفی کردم. گفت: «اسکندری؟ معلومه تو کجایی و چه می‌کنی؟ هر کاری داری ول کن بیا پادگان!» گفتم: «کلی کار دارم جناب‌سرهنگ!» گفت: «نه! باید بیایی!» گفتم: «شما بگویید چه‌کار دارید!» گفت: «می‌خواهم برایت تقاضای درجه کنم! مشخصاتت را بگو! نه هم نیاور و سریع مشخصاتت را بگو!» گفتم: «جناب‌سرهنگ من برای درجه کار نکرده‌ام که درجه بخواهم!» داد و بیداد راه انداخت که «مشخصاتت را بده»! گفتم: «نه. کارهایم برای درجه نبوده» و درنهایت مشخصات را ندادم ولی بعدا مثل سگ پشیمان شدم. [خنده]
دارم خالصانه می‌گویم. ۶ راید پرواز کرده بودم و به خاطرش ۲ ماه ارشدیت دادند. اما یکی از بچه‌ها، یک سورتی پرواز کرده بود و به او ۶ ماه دادند.
بعد از اسارت؟
بله. رفتم پیش استادم در اف‌پنج که شده بود معاونت آموزش. گفتم: «تیمسار من پدرم درآمد و در ۲ روز، ۶ سورتی پرواز کردم. به من ۲ ماه ارشدیت داده‌اند و به فلانی ۶ ماه. آخه این کجای عدالت است؟» درجه روی لباسش را نشان داد که «آه! فکر می‌کنی این را که زده‌ام، با گروهبان فرقی می‌کنم؟» فکر کردم خب، من به این چه بگویم! آن موقع جناب تاج‌الدینی داشت درجه می‌داد و من تعارف شاه‌عبدالعظیمی کردم. بعدا هم پشیمان شدم.
۲۵۹
نظر شما