هوش مصنوعی دست کم هنوز نمی تواند معنا تولید کند

هیوبرت دریفوس، فیلسوف آمریکایی معاصر، دو بار این پرسش را در دو سال متفاوت (۱۹۷۲ و ۱۹۹۲) مطرح کرد و سعی کرد به آن پاسخ بدهد. پاسخ او این بود که هوش مصنوعی نمی تواند معنا تولید کند یا فکر کند چنانکه انسان می تواند فکر کند اما می تواند مسائلی را در محدوده برنامه ریزی شده حل کند. معیار اصلی این است که کامپیوتر نمی تواند معنا تولید کند و به تبع آن نمی تواند تفکر داشته باشد. معنا در اینجا منظور معنای جملات نیست چراکه روشن است هوش مصنوعی جملاتی تولید می کند که از لحاظ زبانی معنادار هستند. در اینجا تفکر به تفکری گفته می شود که معطوف به حل مسئله نیست بلکه معناساز است و درباره چیزهایی است مانند معنای زندگی، جهان، رفتارهای اخلاقی، هنر و ادبیات و … .

مدل های هوش مصنوعی که در زمان وی وجود داشت (GOFAI مدل های قدیمی و خوب هوش مصنوعی) با مدل های زبانی فعلی (LLMs مدل های زبانی بزرگ) بسیار متفاوت است. مدل های قدیمی بر اساس قوانین استنتاج منطقی کار می کردند و تنها توانایی پاسخ دادن به سوالاتی بودند که از پیش برای آن آموزش دیده بودند؛ مدل های فعلی بر اساس استنتاج های آماری و همبستگی ها در بین تعداد زیادی از بانک های متون و اطلاعات کار می کند به گونه ای که این هوش مصنوعی می تواند در لحظه یادبگیرد و پرسش هایی را پاسخ دهد که از قبل برای آن برنامه ریزی نشده است و متونی تولید کند که در داده های ورودی خود ندارد. این حالت سبب شده است که هوش مصنوعی جدیدی که اکنون در حال رشد سریع است برای بسیاری از ما عجیب به نظر برسد.

اکنون اگر دوباره پرسش دریفوس را برای مدل های جدید مطرح کنیم تقریبا استدلال های دریفوس معتبر و راهگشا باقی می مانند. اصل استدلال وی را می توان به زبانی ساده و به دور از اصطلاحات سنگین فلسفی این گونه مطرح کرد: هوش انسانی بدن‌مند و موقعیتی است؛ یعنی هوش انسانی از طریق بدن با جهان در ارتباط است و همیشه در یک موقعیت خاص است. همیشه هوش انسانی ارتباط با جهان را از پیش در خود دارد. هوش انسانی می تواند نگرانی و دغدغه داشته باشد که ریشه بیرونی دارند؛ اما هوش مصنوعی نمی تواند دغدغه و نگرانی داشته باشد. هر گونه تفکر انسانی برای شخصی خاص است که در موقعیتی خاص، در زمانی خاص و در مکانی خاص، و منظری خاص است. هوش انسانی با توجه به موقعیت فکر می کند و معنا تولید می کند.

هوش انسانی بر اساس دانستن چگونگی کار می کند، می داند چگونه رانندگی کند یا دوچرخه سواری کند. برای این دانستن بدن کاملا با هوش همراهی می کند و به یک توانایی ناآگاهانه تبدیل می شود. اگرفردی یاد بگیرد چگونه رانندگی کند بعد از مدتی که یادگیری رخ دهد دیگر لازم نیست محاسبات ذهنی برای گرفتن ترمز یا فشردن گاز را انجام دهد بلکه ماهیچه ها راحت این کار را انجام می دهند. در طرف مقابل، هوش مصنوعی بر دانستن گزاره ها کار می کند. می داند که «برای حرکت خودرو باید گاز را فشرد» اما اگر هزار بار این کار را انجام دهد باز هم باید همین گزاره را تکرار کند؛ زیرا هوش مصنوعی اندام جسمانی و مغز ندارد که این حرکات را جذب کند و آن را ناآگاهانه انجام دهد.

از طرف دیگر، انسان دغدغه ها، اهداف و نگرانی هایی دارد که به انسان امکان معنا سازی را می دهند. معنای خودرو برای هیچکس از روی فرهنگ واژه به دست نمی آید بلکه معنای خودرو برای کسی این است که او را به محل کار می رساند تا بتواند اهداف آینده را مشخص کند، برای دیگری وسیله ای است که هرگاه بی حوصله شد با آن به گشت و گذار می پردازد و همینطور می توان این فهرست را ادامه داد. اما هوش مصنوعی که حالت خودکار خودروهای تسلا را هدایت می کند هیچگاه نمی تواند چنین اهداف و معانی داشته باشد؛ اساسا چنین چیزی برای آن قابل تصور نیست. از این رو، هوش مصنوعی حتی اگر بتواند بسیاری مسائل را تولید کند نمی تواند معناسازی کند. این خصوصیت هنوز در دست هوش انسانی است و فعلا با مدل های موجود نمی توان چنین پیش بینی کرد.

برای فهم بهتر اینکه هوش مصنوعی نمی تواند معنا تولید کند یک مثال را در نظر بگیریم: پوزش خواستن. بسیار پیش می آید که فردی اشتباهی مرتکب شود و بگوید «پوزش می خواهم»؛ همین حالت را در هوش مصنوعی فعلی می بینیم وقتی پاسخ اشتباهی می دهد اگر به ماشین بگوییم که اشتباه کرده است معمولا در پاسخ می گوید «پوزش می خواهم». اگر چه انسان و ماشین هر دو یک گزاره را تولید می کنند اما تنها انسان است که گزاره را معنامند می کند.

زیرا تنها انسان است که هنگام پوزش خواستن احساس شرم نیز می کند. هوش مصنوعی چگونه می تواند هنگام پوزش خواستن احساس شرم کند؟!

چنین است که هوش مصنوعی نمی تواند مانند انسان معنا تولید کند. مهم نیست که چه کارهایی می تواند بکند اینکه نمی تواند معنا تولید کند به این معنی است که بر اساس مدل های موجود فعلی، و احتمالا هیچ گاه، هوش مصنوعی نمی تواند انسان باشد یا جای انسان را بگیرد. بسیاری از حیوانات نیز هستند که توانایی حل مسئله دارند همانند کاری که هوش مصنوعی می کند، اما آنها نیز توانایی معناسازی ندارند.