فیلم فجر به دوران پیش از شمقدری باز می‌گردد؟ / خبرهای نگران کننده از جشنواره سی و دوم

در آستانه برگزاری سی دومین جشنواره فیلم فجر، تناقض ها و ابهام های جدی پیش آمده در برگزاری این رویداد، ذهن بسیاری از اهالی سینما را به خود مشغول کرده است. آیا عرصه فرهنگ و هنر و بخصوص سینما به زودی شاهد یک عقبگرد جدی و بازگشت به دوران پیش از شمقدری خواهند بود؟

دولت یازدهم با شعار «تغییر» بر سر کار آمد. از روزهای اول پس از پیروزی دکتر حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری، واکنش های مثبتی نسبت به این انتخاب صورت گرفت و هنرمندان با امیدواری ویژه ای دور جدیدی از فعالیت های خود را آغاز کردند. ارائه 110 فیلم به جشنواره فیلم فجر و حضور 65 فیلم اولی در این دوره از جشنواره، یکی از نشانه های بروز امیدواری در میان اهالی سینما است. اتفاقی که قاعدتا باید از سوی مسوولان هنری کشور و مدیران جشنواره فیلم فجر نیز به خوبی درک شود تا زمینه سال تحولات آتی باشد اما شواهد و قرائن حاکی از آن است که برخلاف تاکیدات رییس جمهور، نه تنها به این نشانه های مثبت واکنش مناسبی ابراز نشده بلکه به نظر می رسد سینمای ایران به زودی شاهد یک عقب نشینی و پَس رفت جدی خواهد بود. نشانه های این عقب نشینی و محافظه کاری در فضای کلی فرهنگی کشور نیز با اتفاق هایی نظیر آنچه در چینش برگزار کنندگان جشنواره شعر فجر رخ داد، به خوبی قابل مشاهده است. در حوزه سینما نیز انتصاب مدیران تئاتری در مسوولیت های سینمایی، حضور مدیران محافظه کار تلویزیون در مدیریت های تئاتری، به کارگیری مدیران محافظه کار در بخش های مختلف سینما و... نیز نشانه های واضحی از بروز این اتفاق در حوزه سینما است اما بخش نگران کننده ماجرا اتفاق هایی است که این روزها در جشنواره سی و دوم فیلم فجر رخ می دهد و متاسفانه پاسخ مناسبی هم بابت این رفتارها اعلام نمی شود.

نگرانی سینماگران مستقل از برخوردهای وزارت ارشاد
امسال سی و دومین جشنواره فیلم فجر توسط گروهی تازه از سینماگران برگزار می شود. این گروه در طول سال های گذشته حضوری در جشنواره فیلم فجر نداشتند. البته چهره هایی مانند: علیرضا رضاداد، تا دو سال پس از روی کار آمدن دولت دهم نیز عهده دار برگزاری جشنواره فیلم فجر بودند. چهره های دیگر مدیریتی جشنواره امسال همچون: ابراهیم داروغه زاده نیز در دولت دهم، در موسسه رسانه های تصویری فعالیت داشتند و در دولت یازدهم در بخش سینمایی شهرداری تهران حضور یافتند. این گروه درحالی مسوولیت برگزاری اولین جشنواره دولت تدبیر و امید را به عهده گرفته اند که هیچ تغییر جدی و قابل توجهی در این رویداد رخ نداده و تنها تغییر، بازگشت سیمرغ جشنواره به طرح گذشته خود بوده است! شواهد و قرائن حاکی از آن است که ظاهرا «در» بر همان پاشنه گذشته می چرخد و صرفا «دربان» و «صاحب در» تغییر کرده است و بیم آن می رود که به جای گروهی خاص از سینماگران که در گذشته از امکانات و امتیازهای ویژه استفاده می کردند، گروهی تازه جایگزین شوند و همچنان سینمای مستقل با تهدید مواجه گردد. مهم ترین نشانه های بروز این نگرانی در میان سینماگران به شرح زیر است:

هیات انتخاب میانسال برای سینماگران جوان
فیلم های جشنواره امسال توسط ابراهیم داروغه زاده، مجید رضابالا، حسین کرمی، داریوش فرهنگ، محمدحسین لطیفی، علی معلم و مازیار میری انتخاب شدند. صرف نظر از این نکته عجیب که در میان این هیات حتی یک فیلم ساز و هنرمند زن نیز وجود ندارد تا لااقل بخشی از شعارهای رییس جمهور در توجه به هنرمندان زن محقق گردد، نکته عجیب آن است جوان ترین فرد این هیات یعنی مازیار میری 42 سال سن دارد و تمامی اعضاء یا در دوره میانسالی هستند یا میانسالی را نیز پشت سر گذاشته اند. طبیعی است که این گروه خود به خود دچار محافظه کاری شده و امکان ایجاد ارتباط با بخش عمده ای از فیلم های فیلم سازان جوان را نداشته باشند و بسیاری از این آثار را از رقابت کنار بگذارند.
جشنواره امسال شاهد فیلم سازانی است که گاه بین 25 تا 30 سال سن داشته اند. حال آیا این ترکیب میانسال قادر بوده تا با این آثار تازه و بدیع ارتباط برقرار کند؟
نکته قابل تامل دیگر آنکه این هیات انتخاب با اضافه شدن یکی از اسامی کارشناسانی همچون: سید علیرضا سجاد پور، دکتر حسن عباسٍی، جمال شورجه و... می توانست هیات انتخاب جشنواره های قبلی نیز باشد و از این منظر نیز در جشنواره امسال تغییری مشاهده نمی شود.

تبدیل جشنواره به عرصه هنرنمایی بزرگان
یکی از مهم ترین ویژگی های این دوره از جشنواره فیلم فجر، حضور پُر رنگ چهره های شاخص سینمای ایران همچون: ابراهیم حاتمی کیا، کمال تبریزی، رخشان بنی اعتماد، احمد رضا درویش و... است. هنرمندانی که جزو سرمایه های سینمای ایران محسوب می شوند اما از یاد نبریم که جشنواره فیلم فجر صرفا به یک گروه خاص از سینماگران تعلق ندارد و جشنی شخصی هم نیست که محدود به عده خاصی از فیلم سازان شود. این جشنواره از محل بودجه عمومی برگزار می شود و همه افرادی که در سینمای ایران فیلم می سازند، به یک اندازه از این رویداد سهم دارند. در سال های گذشته مسوولان جشنواره فیلم فجر حتی برای آثاری مانند «اسب حیوان نجیبی است» ساخته عبدالرضا کاهانی که کاملا با دیدگاه های آنها متناقض بود، فرصتی برای دیده شدن فراهم می کردند و برخی آثار مساله دار جشنواره را در بخش «خارج از مسابقه» نمایش می دادند اما به نظر می رسد مسوولان این دوره از جشنواره، حداقلی از صبر و حوصله مدیران شمقدری را هم نداشته اند و به همین دلیل نه تنها فیلم های حساسیت برانگیز را حذف کرده اند، بلکه بسیاری از آثار سینمایی را نیز به واسطه آنکه سازندگان آنها چهره های شاخص و پُرنفوذی نبودند، از جشنواره کنار گذاشته اند. به عبارت ساده تر، هیات انتخاب امسال فیلم های مستقل را پای فیلم های شاخص ذبح کرده است و این موضوع یکی از جدی ترین انتقادهای وارد به جشنواره است حال آنکه اگر جشنواره امکانی برای نمایش تمامی آثار قابل تامل فراهم نکند، برای مدتی طولانی امکان نمایش عمومی نخواهند داشت.

رفتارهای عجیب و غریب هیات انتخاب
این روزها اخبار نگران کننده ای از هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر به گوش می رسد. مثلا شنیده شده برخی از فیلم ها صرفا توسط یکی از اعضای دبیرخانه جشنواره روئیت می شود و این فرد تشخیص می دهد که آیا لازم است فیلم توسط هیات انتخاب دیده شود یا خیر؟! شنیده شده همین فرد برخی آثار را به هیات انتخاب ارائه نکرده است. یا اینکه همه فیلم ها توسط تمام اعضای هیات انتخاب دیده نمی شود و گاهی یک فیلم صرفا توسط یک یا دو نفر از اعضای هیات انتخاب و آن هم به شکل نصفه و نیمه دیده می شود حال آنکه طبق اعلام رسمی جشنواره، فیلم ها باید به روئیت تمامی اعضاء برسد و درخصوص هر فیلم رای گیری انجام شود و در نهایت نیز دلایل عدم قبول یک فیلم اعلام شود.
طبق گفت و گوهای شفاهی با فیلم سازان و اطلاعات به دست آمده، چنین رویه ای در جشنواره امسال حاکم نبوده و برخی فیلم ها با وجود شایستگی های مختلف صرفا به این دلیل از جشنواره کنار گذاشته شده اند که طبق تشخیص مسوولان جشنواره! سازندگان آنها آنقدر صاحب نفوذ و قدرت پیگیری نبوده اند که بخواهند برای جشنواره دردسری ایجاد کنند. کنار رفتن این فیلم ها جا را برای آثاری باز کرده است که آثار ضعیف تری بوده اند که تهیه کنندگانی قدرتمند را در پُشت خود داشته اند.
در حال حاضر هیات انتخاب پاسخ های جالب توجهی در بیان علت رد شدن فیلم ها به فیلم سازان می دهد که برخی از آنها چنین است:
فیلم شما بازیگر شناخته شده ندارد، فیلم در اکران عمومی نمی فروشد، فیلم جذابی نیست، هیات انتخاب از فیلم خوشش نیامد و....
از یاد نبریم که سال گذشته در همین جشنواره فیلم فجر، فیلم «تنهای تنهای تنها» با بی توجهی جدید هیات داوران جشنواره مواجه شد. یا فیلمی مانند «به خاطر پونه» به بخش مسابقه راه پیدا نکرد. در ساختار غلط کهنه جشنواره فجر امسال، باز هم چنین اتفاق هایی قابل تکرار است.

موردِ عجیبِ محمد حسین لطیفی
محمدحسین لطیفی امسال یکی از اعضای هیات انتخاب جشنواره است اما نام وی به عنوان یکی از تهیه کنندگان فیلم «ناخواسته» ساخته برزو نیک نژاد نیز اعلام شده است. وی تدوین این فیلم را هم انجام داده و این فیلم هم اکنون در بخش مسابقه فیلم های اول است. یعنی این عضو هیات انتخاب، فیلم خود را برای حضور در جشنواره انتخاب کرده و این مساله برخلاف مقررات جشنواره است. مسوولان جشنواره فیلم فجر برای این ابهام واقعا چه توضیحی دارند؟
حتی شنیده می شود فیلمی که این روزها در بخش مسابقه فیلم های اول قرار گرفته و تهیه کننده قدرتمندی دارد، همچنان در مرحله فیلم برداری است حال آنکه دبیرخانه جشنواره اعلام کرده صرفا فیلم هایی به بخش مسابقه راه یافته اند که فیلم برداری آنها تمام شده است.

رسانه ها خود هیات انتخاب شدند
در طول روزهای گذشته امکان تماشای برخی فیلم های سینمایی رد شده برای رسانه ها فراهم شده است. معلوم نیست چرا فیلمی مانند شیار 143 که قصه زندگی یک مادر شهید را به زیبایی و با جزئی نگری به تصویر کشیده نباید در جشنواره حضور داشته باشد؟
نرگس آبیار در فیلم خود قصه چهار جوان روستایی از روستاهای کرمان را به تصویر کشیده که با هم به جبهه می روند و در عملیات والفجر مقدماتی، سرنوشتی متفاوت پیدا می کنند. یکی زخمی می شود، دیگری اسیر می گردد. جوان دیگر به شهادت می رسد و جوان آخر نیز مفقودالاثر می شود. فیلم سرشار از صحنه های انسانی است و بازی تکان دهنده ای از مریلا زارعی در آن ارائه شده که شاید بتوان به جرات گفت جزو بهترین بازی های سینمایی در نقش مادر شهید است اما معلوم نیست با چه استدلالی این فیلم از جشنواره کنار گذاشته شده است؟

ذهن هیچ انسان منصفی نمی تواند دلیلی قانع کننده برای عدم حضور فیلمی مانند شیار 143 در جشنواره فیلم فجر پیدا کند اما می تواند این پیشنهاد را مطرح کند که ای کاش جشنواره فیلم فجر نیز رویه ای شبیه محاکم قضایی را در پیش بگیرد. قضات در ابتدای رسیدگی به یک پرونده، با ذکر جزئیات اتهام و نیز استناد به موارد حقوقی و قانونی، متهم را اصطلاحا «تفهیم اتهام» می کنند و سپس وارد رسیدگی می شوند. متهم نیز امکان دفاع از خود را پیدا می کند و این ابهامات که به نظر می رسد در روزهای آینده و با ایجاد امکان نمایش فیلم های بیشتر برای رسانه ها، افزایش خواهد یافت؛ لزوم در پیش گرفتن چنین رویه ای را بیش از پیش ضروری می نماید تا حداقل فیلم سازانی که از عدم پذیرش فیلم هایشان در جشنواره مبهوت شده اند و امیدشان ناامید گردیده، بدانند اشکال و ایراد کار فیلم سازی اشان چه بوده است و اساسا باید به چنین جشنواره و روندی امیدوار باشند یا مانند هشت سال گذشته، برای دیده شدن راههای دیگری را انتخاب کنند و مشخصا فیلم زیرزمینی بسازند و برای شرکت در جشنواره های خارجی تلاش کنند تا امکانی که در یک جشنواره داخلی از آنها سلب شده، در آنسوی مرزها در اختیار آنها قرار گیرد؟
هنرمندان سینمای ایران گروه تازه بر سر کار آمده را درست یا غلط نماینده رییس جمهور می دانند اما به سختی می توان رفتارهای امروز مدیران سینمایی را با شعارهای دولت تدبیر و امید تطبیق داد. نگرانی جدی تر اهالی سینما این است که رفتاری که این روزها در جشنواره فیلم فجر در حال شکل گیری است، در مرحله اکران نیز تداوم پیدا کند و برای یک دوره چهارساله در پیش رو، طبقه جدیدی از ویژه خواران سینمایی شکل بگیرند.

5757