حضور رویایی در تهران منتفی شد / تاکید دوباره بر چند صدایی در جشنواره شعر فجر

الهه خسروی یگانه: شورای ساستگذاری جشنواره شعر فجر به این نتیجه رسید که از شاعران ایرانی خارج از کشور برای حضور در این جشنواره دعوت نکند.
الهه خسروی یگانه: هشت سال پیش وقتی مسئولان تصمیم گرفتند در کنار جشنواره های قدیمی مثل فیلم و تئاتر، در حوزه تجسمی و شعر هم جشنواره داشته باشند شاید کسی فکر نمی کرد که این جشنواره در دوره هشتم خود، به یکی از اتفاقات مهم و پرخبر حوزه ادبیات تبدیل شود.
اما حالا در دوره هشتم، این جشنواره با اتفاقات و حاشیه های بسیاری روبروشد. حاشیه هایی که اگرچه گاهی تلاش می کنند پررنگ تر از متن به نظر برسند، ولی در نهایت به بیشتر مطرح شدن موضوع شعر در افکار عمومی یاری می رسانند.
عبدالجبار کاکایی با دبیری خود بر دوره هشتم جشنواره شعر فجر، اتفاقات جدیدی را در این رویداد فرهنگی شکل داده است. او طی ماه های گذشته تلاش کرده که چند صدایی بودن جشنواره شعر فجر تنها یک شعار برای ساکت کردن منتقدان نباشد. نشانه اش چینش شاعران مختلف از نحله های گوناگون شعری.
اما بحث حضور یدالله رویایی شاعر در جشنواره شعر فجر، گرچه از نظر عبدالجبار کاکایی شاید تنها تلاش دیگری بود برای این که باقی صداها هم در این جشنواره مجال حرف زدن بیابند، اما در نهایت شورای سیاستگذاری جشنواره شعر فجر به این نتیجه رسید که امسال ازخیر دعوت از شاعران ایرانی که خارج از کشور زندگی می کنند، بگذرد.
این تصمیم روز شنبه 24 اسفند با حضور سید عباس صالحی، علی معلم، فاطمه راکعی، محمدعلی مجاهدی، حسین اسرافیلی، پرویز بیگی حبیب آبادی، محمدعلی بهمنی، عبدالجبار کاکایی، علیرضا قزوه، قادر طراوت پور، افشین علاء، سعید بیابانکی، موسی بیدج و محمود اکرامی‌فر گرفته شد.
البته این جلسه مصوبه دیگری هم داشت که آن تاکید مجدد بر چند صدایی شدن جشنواره هشتم شعر فجر بود.
جلسه یاد شده سومین جلسه شورای سیاستگذاری جشنواره شعر فجر بود و در آن مصوب شد که از شاعران ایرانی خارج از کشور بنا به محدودیت‌های زمانی و اولویت‌های داخلی دعوتی صورت نگیرد. طبق مصوبه یاد شده مقرر شد که در این جشنواره تنها از شاعران ساکن در داخل کشور دعوت به عمل آید و ضمن احترام به شاعران ایرانی خارج از کشور، از آن‌ها در کنگره ملی شاعران ایران و جهان که در آینده برگزار می شود به نحو شایسته دعوت به عمل خواهد آمد.
این تصمیم از سوی برخی رسانه ها به عقب نشینی جشنواره از حضور رویایی در تهران تعبیر شد.
اما ماجرای حضور رویایی در تهران چه بود؟
یک خبر ساده
همه چیز از یک جمله ساده خبری علی آبان سخنگوی جشنواره شعر فجر شروع شد. آنجا که گفت: «مشغول رایزنی با یدالله رویایی برای حضور در جشنواره شعر فجر هستیم.»
او از گفتگوی تلفنی با رویایی و رضایتش از حضور در این جشنواره خبر داد و بدین ترتیب، جامعه ادبی ایرانی بعد از 34 سال می توانست بار دیگر بنیادگذار شعر حجم را ببیند.
با این حال واکنش ها نسبت به این خبر آنقدر زود شکل گرفت و رسانه ای شد که سخنگوی جشنواره بار دیگر مجبور شد توضیح دهد که تنها مشغول رایزنی درباره حضور رویایی در ایران هستند و دعوت جشنواره از او تنها دعوت از یک شاعر است. نه بیشتر.
منتقدان حضور رویایی در ایران، به سرعت بحث را به حوزه های امنیتی و سیاسی کشاندند و همین بهانه ای شد برای این که جشنواره شعر فجر زیر سئوال برود.
مهره سوخته یا بنیادگذار شعر حجم
نمونه اش محمدحسین جعفریان بود که در گفت و گو با نسیم گفته بود: «امیدوارم جشنواره شعر فجر امسال به خیر بگذرد» و نیز گفته بود یدالله رویایی در حوزه شعر فردی سوخته است و مشخص نیست چه معیاری برای انتخاب او در نظر گرفته شده است.
اما از نظر محمدعلی بهمنی، این فرد سوخته، کسی بود که نمی شد بدون حضورش به بررسی یکی از مطرح ترین نحله های شعری در دهه های چهل و پنجاه پرداخت: « اگر بخواهیم درباره این شکل شعر صحبت کنیم، نمی‌توانیم از کسی که پایه‌گذار این شیوه و شکل است در جشنواره هشتم دعوت نکنیم.»
خط و نشان
نصرالله پژمان فر، رئیس کار گروه فرهنگ و رسانه کمیسیون فرهنگی مجلس نیز یکی دیگر از کسانی بود که نسبت به این خبر واکنش نشان داد. گفت اگر یدالله رویایی به ایران بیاید، مطمئنا وزیر ارشاد باید به صحن علنی مجلس بیاید و پاسخگو باشد؛ چرا که کمیسیون فرهنگی در مقابل اینگونه مسائل کوتاه نمی آید.

ولی فاطمه راکعی نماینده مجلس ششم و دیگر عضو شورای سیاستگذاری جشنواره شعر فجر نظر دیگری داشت آنجا که گفت: « ما فکر کردیم که امسال مخصوصا با روی کار آمدن دولت اعتدال و تدبیر و فراهم آمدن فضای جدید از یک بعدی نگاه کردن در حوزه ی شعر و ادب اجتناب کنیم و نظر شورای سیاست گذاری که از اقشار مختلف فرهنگی، هم اساتید دانشگاه که تخصصی نگاه می کنند و هم شاعرانی که بازتر به قضایا نگاه می کنند در آن حضور دارند، بر این قرار گرفت که امسال سعی کنیم به شعریت آثار و شاعرانگی اهمیت بیشتری بدهیم و از شاعران بزرگی که با جشنواره های پیشین شعر فجر همکاری نداشته اند دعوت به عمل آوریم و این برای ارتقای سطح کیفی شعر لازم می دانیم و برای این که همه ی سلایق فرهنگی باشند چرا که ایران یک کشور تک صدا نیست.»
سرمه چشم یا فرصتی برای نظام
خلاصه کار به آنجا رسید که حسن فیروزآبادی رییس ستاد کل نیروهای مسلح هم به جشنواره شعر فجر ورود کرد. او به مراسم افتتاحیه کاروان های راهیان نور در اردوگاه شهید باکری خرمشهر رفت و گفت که از شنیدن خبر حضور رویایی در جشنواره شعر فجر دلش آتش گرفته است: « متاسفانه دعوت از یدالله رویایی، شاعر شاهنشاهی و متواری کشور به جشنواره شعر فجر خبر دردناکی است که دل آدم را آتش می‌زند.» و تاکید کرد که نباید شاعران متعهد و انقلابی را رها کنیم و بعد استخوان پوسیده شاعر شاهنشاهی را از پاریس آورده و سرمه چشم دبیر جشنواره شعر فجر کنیم.
بعد از سخنان فیروزآبادی اما نوبت علی مطهری بود که نسبت به این اتفاق واکنش نشان دهد. عضو کمیسیون فرهنگی مجلس به حضور رویایی در تهران نه به مثابه سرمه چشم که به منزله نوعی فرصت برای موفقیت نظام نگاه می کرد: « همین که این افراد قبول کردند به یک چنین جشنواره ای بیایند و شرکت کنند نشان می‌دهد چارچوب‌ها و مقررات نظام را قبول دارند و این یک موفقیت برای جمهوری اسلامی است. ما نباید یک سابقه‌ی منفی در پرونده ی یک فرد را به معنای جدایی او تا ابد تلقی کنیم و همه اتفاقات را هم نباید با نگاه امنیتی ببینیم گاهی هم باید نگاه فرهنگی و انسانی داشته باشیم.»
او گفت که سردار فیروزآبادی به این ماجرا نگاه امنیتی داشته است: « آقای فیروزآبادی نگاه امنیتی به موضوع داشتند و از این جهت وارد مسئله شدند ولی من شخصا معتقدم این موضوع آنچنان جنبه امنیتی ندارد. اما راجع به اصل این اتفاق که آیا ما این افراد را می‌توانیم دعوت کنیم یا اساساً بهتر است دعوت نکنیم من شخصا معتقدم اگر این دعوت ها باعث جذب این افراد شود هر چند در گذشته سابقه مخالفت با انقلاب و حتی توهین به مقامات کشور را هم داشته باشند هیچ اشکالی ندارد.»
از نظر علی مطهری تنها می بایست با حضور کسانی در ایران مخالفت کرد که سابقه اقدام مسلحانه داشته باشند و توبه هم نکرده باشند: « فقط کسانی که سابقه اقدام مسلحانه با نظام جمهوری اسلامی را داشته باشند و توبه هم نکرده باشند ما از شرکت این افراد باید درین اینگونه مجامع جلوگیری کنیم و موارد حساسیت نشان دهیم. ولی در بقیه موارد اگر کسی حتی اگر در گذشته هم مخالفتی با نظام داشته نباید سختگیری کنیم و راه بازگشت آنها را نباید ببندیم من با اینگونه سخت گیری ها مخالفم.»
اهالی ادبیات تصمیم بگیرید
آخرین واکنش را تا به اینجا اما خود عبدالجبار کاکایی نسبت به این اتفاق نشان داده است. او سرانجام بعد از همه این سر و صداها دست به قلم شد تا در یادداشت کوتاهی بنویسد که این خود اهالی ادبیات هستند که باید برای ادبیات تصمیم بگیرند: « بین دعوت رسمی از سوی وزارت ارشاد و رایزنی برای دعوت از سوی کمیته بین‌الملل جشنواره تفاوتی وجود دارد که عده‌ای تلاش کردند خود را به ندانستن بزنند.تنها اهالی ادبیات باید برای ادبیات تصمیم بگیرند. برای دعوت از یدالله رویایی و هر کس دیگر که صلاحیت او مورد تأیید کارشناسان کمیته علمی جشنواره قرار بگیرد، تنها نظر اهالی ادبیات ارحج است و آن‌ها صلاحیت دعوت یا عدم دعوت را دارند. این‌که سیاستمداران به جای اهالی ادبیات تصمیم می‌گیرند ناشی از یک خطای تاریخی است.»
او هشدار داده که اگر این برخوردها را به سایر حوزه‌های علوم توسعه بدهیم از کمتر متخصصی می‌شود برای سمینارهای علمی و پژوهشی دعوت کرد؛ تنها به خاطر عقاید شخصی‌اش و به اهالی ادبیات توصیه کرده که خودشان برای خودشان تصمیم بگیرند: « به اهالی ادبیات توصیه می‌کنم خودشان برای امور مربوط به خودشان تصمیم بگیرند و این رویه در کشور باید تبدیل به قانون شود. خبرگان فرهنگی نظام در موضوع جنجال بر سر دعوت از یک شاعر تأمل کنند و خطای کسانی را که خارج از حوزه تخصصی خود جنجال به راه انداخته‌اند، به آن‌ها گوشزد کنند.»

5757