فریدا گیتیس
سوریه با تمام قوا بازگشته‌است. از مجموع تحولات سیاسی یک سال گذشته ، آنچه بیش از همه به چشم می‌آید بازگشت سوریه به صحنه بین‌المللی و خروج از لیست سیاه ایالات متحده است . درست چند سال پیش بود که با ترور موفقیت آمیز نخست وزیری فقید لبنان رفیق حریری، سوریه در مسیر انزوای بین‌الملل قرار گرفت. از همان زمان بشار اسد با تمام قدرت سکان هدایت این کشتی را در امواجی از طوفان‌های متلاطم بر عهده گرفت.کشوری که اکنون بی‌اغراق باید اعتراف کنیم که تبدیل به الگویی برای خاورمیانه شده است . پس از فوریه 2005 و خاکسپاری رفیق حریری ، سوریه تحول را آغاز کرد. در آن زمان نه تنها کشورهای اروپایی که بسیاری از همسایگان سوریه هم این کشور را تنها گذاشتند . در این میان تنها رفیق شفیق سوری‌ها، ایرانی‌ها بودند. ایرانی که خود نیز در ابعادی کم‌تر متحمل انزوا و تنهائی بین‌المللی بود .
آن روزهای سخت گذشت و امروز تمامی آن تحولات ناخوشایند برای سوری‌ها درست مانند ورق خوردن برگی از تاریخ است . سوریه با تمام اتهام‌هایی که بر آن زده می‌شد، باز به صحنه سیاسی بازگشته است . جالب این‌جاست که سوری‌ها برای این بازگشت هیچ بهایی پرداخت نکرده‌اند.پس از ترور حریری که متحدی استراتژیک برای امریکا در منطقه بود ، واشنگتن سفیر خود را از دمشق فراخواند و تمامی ارتباط‌های دیپلماتیک میان دو طرف به حالت تعطیل درآمد . جورج بوش که در آن تاریخ بر مسند قدرت نشسته بود برای عادی‌سازی روابط لیستی از بایدها و نبایدها برای دمشق ردیف کرد . در همان زمان هم دوستان و رفقای ایالات متحده درمنطقه ، رفتار واشنگتن با دمشق را الگویی برای خود قرار دادند و البته لبنان هم که دلایل موجه خود را برای بن‌بست در روابط دو جانبه با کشور همسایه داشت .
در آن زمان تنها اتهام سوری‌ها از منظر امریکایی‌ها دخالت در ترور رفیق حریری نبود بلکه واشنگتن ، دمشق را به حمایت از تروریسم و کشتن سربازان خود در عراق هم متهم می‌کرد . علاوه بر این ، ایران و سوریه کنار هم ایستاده بودند و این دوستی سوری‌ها با ایران که واشنگتن عزم خود را برای انزوای آن جزم کرده بود ، چندان به مذاق آمریکایی‌ها خوش نیامده بود . سوریه اگر بنا به بازگشت به آغوش جامعه جهانی را داشت باید به شرط و شروط ایالات متحده پایبند می‌ماند.
در دنیای حقیقت، دمشق هیچ کدام از این بایدها و نبایدها را جامه عمل نپوشاند و البته به آغوش جامعه بین المللی هم بازگشت. در حال حاضر ایالات متحده از تصمیم خود برای بازگرداندن سفیر به دمشق خبر می‌دهد. پنج سال پیش سفیر ایالات متحده با تشر مافوق‌هایش به سوری‌ها خاک این کشور را ترک کرد و اکنون سفیری دیگر بی‌سر و صدا و هیچ‌گونه حرکت خاصی از سوی سوری‌ها بازمی‌گردد. همزمان ترافیکی از سفر مقام‌های امریکایی از جمهوری‌خواه تا دموکرات به سوریه ادامه دارد . آخرین این چهره‌ها سناتور جان کری رئیس کمیته سیاست خارجی سنا بود که به دمشق رفت تا با بشار اسد دیدار داشته باشد .
امروز سوریه بعد از پنج سال به راحتی در مسیر بازپس گرفتن همه آنچه که پس از ترور حریری از دست داده بود، قرار گرفته است . دمشق این روزها تبدیل به مقری برای تمامی رهبران بین‌المللی و البته چهره‌هایی شده است که هرزچندگاهی انگشت نمناک خود را در هوا قرار می‌دهند تا مسیر باد را شناسایی کنند. این روزها اما بیشترین بادها از مسیر دمشق می وزد. کشوری که با وجود تمامی اما و اگرها همچنان موضع دوستانه خود در قبال ایران را حفظ کرده‌است .
سعد حریری پسر نخست وزیر فقید ، پس از آنکه با حمایت عربستان سعودی و ایالات متحده برخرود احساسی با پرونده ترور پدرش داشت و سوریه را به هرگونه دخالت در این ماجرا متهم کرد،وادار به سفر به این کشور و دیدار با بشار اسد شده است . چند روز دیگر باز حریری راهی دمشق می‌شود تا باز در مقابل دوربین خبرنگاران دستان بشار را در دست بگیرد و البته به نوعی بازگشت به آغوش جامعه بین‌المللی را به او تبریک بگوید . گفته‌ها حاکی از این است که حریری احتمالا در هفته‌های آتی به تهران نیز سفر خواهد کرد. این حرکت‌ها بدین معناست که دمشق نه تنها در مسیر کشورهای غربی در این پنج سال قرار نگرفته بلکه همه را یک به یک در مسیر تهران هم قرار می‌دهد .
در میان تمامی رهبران لبنانی ، واکنش‌های ولید جنبلاط رهبر دروزی‌های لبنان از دیگران متمایزتر بود . جنبلاط در تمام سالهای فعالیت سیاسی خود تبدیل به نماد مخالفت با سوری‌ها شده است . پدر بشار به گواه مدارک تاریخی پدر جنبلاط را کشته است . البته جنبلاط در سالهای گذشته هیچ‌گونه نرمشی علیه دمشق نشان نداده و البته مانند سعد حریری بر سوری‌ها نتاخته است . جنبلاط بسیار زودتر از دیگر رهبران و سیاستمداران منطقه‌ای انگشت نمناک خود را در هوا قرار داد و مسیر بادهای در حال وزش از دمشق را احساس کرد . در روزهایی که دمشق رابطه خود با واشنگتن را در مسیر عادی سازی قرار داد و فرانسه و عربستان سعودی در یمین و یسار دمشق ایستادند، جنبلاط نیز تصمیم گرفت این بار تمام سرمایه خود را بر دمشق شرط بندی کند و بخت خود را بیازماید . جنبلاط به راحتی مسیر دمشق را در پیش گرفته و حتی از بشار اسد عذرخواهی نیز کرد . اکنون جنبلاط با یکی از نزدیک‌ترین احزاب سیاسی وابسته به دمشق در لبنان نیز متحد است .
پیش از ترور رفیق حریری در سال 2005 میلادی ، سوری‌ها بر لبنان سیطره کامل داشتند. رفیق حریری میلیونر لبنانی بود که مورد حمایت پاریس، ریاض و واشنگتن بود . شاید به همین دلیل بو.د که ساعتی پس از آنکه خودرو حریری منفجر شد و رسانه‌های بین‌المللی خبر ترور موفقیت آمیز او را مخابره کردند، به یک‌باره دنیا بر سر سوری‌ها تیره و تار شد . از شام غریبان رفیق حریری تا صبح روزی که باراک اوباما در کاخ سفید برای نخستین بار در جامه رئیس‌جمهور از خواب برخواست، سوریه تنها و تنها انزوا را تجربه کرد. در ان زمان بارک اوباما وعده داد که رابطه واشنگتن با تمامی کشورها را گسترش خواهد داد و استراتژی کاخ سفید از این پس تعامل و نه تقابل خواهد بود . در تابستان 2008، اسد به پاریس سفر کرد و نیکولا سارکوزی هم با رفتارهای خود نشان داده است که خواهان فاصله‌گیری از سیاست‌ها خصمانه واشنگتن در زمان ریاست جمهوری جورج بوش است .
ریاض نیز اندک اندک به تبع پاریس و واشنگتن دست دوستی خود را به سمت دمشق دراز کرد . در همین فاصله زمانی بود که باراک اوباما از استراتژی پشت پرده خود رونمایی کرده و اذعان داشت که برای دور کردن دمشق از تهران دست دوستی به سمت خاندان اسد دراز کرده است. البته سوری‌ها برای تعامل با واشنگتن بهانه‌های منطقه‌ای بسیاری می‌توانستند برای کاخ سفید بتراشند . به عنوان نمونه در مناقشه میان حماس و فتح در فلسطین ، اوباما امیدوار است که عدم حمایت دمشق از حماس بتواند به تقویت جایگاه فتح بینجامد. همزمان تاثیر سوری‌ها بر حزب‌الله لبنان نیز می‌تواند مانع از نبردی دیگر میان این گروه و رژیم اسرائیل شود .
البته دمشق تا‌کنون در هیچ کدام از این حوزه‌ها قدمی به نغع واشنگتن برنداشته است . در باب حزب‌الله لبنان به نظر می‌رسد که این حزب‌الله است که حافظ منافع دمشق در بیروت و در میان دولتی‌ها است . حزب الله که به تهران نزدیک‌تر است تا دمشق، در حقیقت تنها ابزار باقی‌مانده تاثیر سوریه بر مسائل دخلی لبنان است .
در نگاهی سطحی به این نتیجه می‌رسیم که بازگشت سوریه به آغوش جامعه بین‌المللی در حقیقت نوعی شکست برای ایالات متحده است . چرا که دمشق به هیچ‌کدام از باید و نبایدهای واشنگتن اندک توجهی نکرده است. نه تنها واشنگتن که نه جریان چهاردهم مارس در لبنان ، نه خاندان ال سعود در ریاض و نه کاخ الیزه نشین‌ها در پاریس به اهداف خود از دوستی با سوریه نرسیده‌اند.
باراک اوباما همچنان به تلاش‌های خود برای مقابل تهران،حزب‌الله و حماس قرار دادن سوریه ادامه می‌دهد و در شرایطی که دمشق اندکی در این مسیر قرار بگیرد می‌توان به نوعی استراتژی باراک اوباما را موفقیت آمیز خواند. اما در شرایطی که سوریه همان سوریه پنج سال پیش باقی بماند باید بر مرده استراتژی اوباما در خاورمیانه نماز خواند .
ورلد پالیتیک رویو/ ترجمه : سارا معصومی
نظر شما