تراژدی بم درکمین شیراز/ فاجعه ها هم باعث نوسازی بافت های فرسوده فارس نشده است

13 سال بعد، هنوز هم خطر هست که ده ها هزار ایرانی تنها در چند ثانیه جان خود را از دست بدهند. وقتی پنجم دی ماه سال 82 شهروندان ایرانی از خواب برخاستند، خبر شدند که نزدیک به 30 هزار تن از هم میهنانشان در خواب، خانه هایشان روی سرشان آوار شده است. آن زمین لرزه که گذشت، مردم که از تب و تاب آن فاجعه افتادند، دولت وقت تصمیم گرفت پنجم دی ماه را روز ملی مقابله با زمین لرزه نام گذاری کند. پنجم دی ماه در سالنما، با این نام مزین شد اما بعد از «بم» هم زلزله، پیاپی ایران را در نوردید. لرستان، مازندران، ورزقان در آذربایجان شرقی، فارس و... . اما هیچ کدام از این زمین لرزه ها کاری نکرد که مسئولان به خود بیایند و موجی برای ایمن سازی خانه ها راه بیفتد. 13 سال بعد از فاجعه بم هنوز میلیون ها ایرانی در خانه هایی زندگی می کنند که دیوارهایش نه کاشانه که می تواند قاتلی بیصدا باشد. طوری که تنها اینجا در شیراز، اگر زمین لرزه بیاید، 17 برابر بم، کشته بر جا می گذارد؛ تنها در روستاهای فارس، 171 هزار خانوار در خانه های فرسوده زندگی می کنند. و اگر زمین لرزه بیاید 22 برابر بم، آدم می کشد. در همه 13 سالی که از زمین لرزه بم میگذرد اگر هم خانه هایي در کشور نوسازی شده بیشتر به همت خودِ صاحب خانه ها بوده است. هرچند بسیاری از خانه هایی که مردم میسازند و آپارتمان هایی که «بساز بفروشها» در قالب منازل نوساز به مردم میفروشند، با مصالحی ساخته شده که با ظاهری نو و تر و تازه، کم از دیوارهای کهنه 50 ساله ندارد.
خانه سازی روی شکاف های فعال
سخن کوتاه، شیراز را گسلها محاصره کرده اند. گسل سبز پوشان که از جنوب به غرب و سرانجام شمال شیراز گسترش می یابد سالانه چیزی بیش از یک میلی متر حرکت می کند؛ از میان شهر هم گسلی میگذرد که شهروندان شیرازی آن را «رودخانه خشک» می نامند. اما انبوه سازان، تعاونیهای مسکن و شهرداری روی این گسل فعال، ساخت و ساز می کنند. شاهدش، برج های بلندی است که در فرهنگشهر سربرآورده و برج های نیمه کارهای که در بزرگراه حسینی الهاشمی قد می کشد. نمونه دیگر، سد تنگ سرخ که شهرداری دارد آن را روی این گسل فعال می سازد؛ وضع به گونه ای است که یکی از اعضای شورای شهر یک بار به «خبرجنوب» گفته بود: «بزرگراه حسینی الهاشمی دیگر از دست رفته است». اما آن طور که عبدالمجید اسدی، زمین شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی به سرویس گزارش «خبرجنوب» میگوید، یکی دیگر از گسل های خطرناک شهر شیراز، رودخانه خشک است. و بسیاری از مرکزهای امدادی حساس شیراز درست در کنار این رودخانه قرار دارند. مرکزهایی چون بیمارستانهای نمازی و سعدی، درمانگاه ها، ساختمان استانداری و... . ضمن اینکه ساختمان مدیریت بحران فارس هم درست در کنار همین رودخانه گسلی ساخته میشود. اما آنچه این گسل ها را خطرناک تر از ساخت و سازهای کنونی می کند، لرزه ای است که می توانند به تن خانه های فرسوده شهر بیندازند. خانه های فرسوده ای که کاشانه نزدیک به 500 هزار شهروند شیرازی هستند. تنها بافت فرسوده مصوب شهر شیراز بالغ بر یک هزار و 700 هکتار میشود؛ هر چند مسئولان شهر میگویند پهناوری بافت های فرسوده شهری شیراز، بسیار بیش از این است. تنها در شهرک سعدی، 40 هزار تن و در بافت فرسوده مرکز شهر شیراز نزدیک به 80 هزار تن زندگی می کنند و این یعنی زمین لرزه در شیراز می تواند خسارتی بسیار بیشتر از بم به بار بیاورد؛ بگذارید به جای واژه «خسارت» کمی انسان تر بیان کنیم؛ زمین لرزه می تواند صدها هزار مادر را به داغ فرزندانشان بنشاند. سایه پدر و مادر را از سر هزاران فرزند بردارد و اشک و آه به چشم میلیونها ایرانی بنشاند. هرچند ماهها بعد همه این غم ها باز فراموش شده و همان خواهد شد که پس از بم شد. در این شرایط مسئولان در شیراز وقتی بحث از نوسازی بافت فرسوده به میان می آید، پیش از همه می گویند بافت تاریخی؛ و از سختگیری های میراث فرهنگی سخن به میان می آورند. هرچند واقعیت این است که بافت تاریخی تنها 360 هکتار مساحت دارد و این مسئولان هنوز برای نزدیک به یک هزار و 400 هکتار دیگر بافت فرسوده شهر شیراز کاری نکردهاند. ابراهیم شعرا، عضو شورای اسلامی شهر شیراز هم از محدودیت ها میگوید؛ محدودیت هایی که نمیگذارد بافت فرسوده (تاریخی) نوسازی شود. او در عین حال ارائه نشدن تسهیلات، یا دشواری ارائه تسهیلات را هم از دیگر موانع نوسازی بافت فرسوده شیراز می داند و به سرویس گزارش «خبرجنوب» می گوید: «بسیاری از شهروندان ساکن در بافت فرسوده شهر شیراز از نظر توانایی مالی ضعیف هستند و باید حمایت شده و تسهیلات در اختیارشان گذاشته شود اما به رغم مصوبات، هنوز این تسهیلات آن گونه که باید نیست».
خانه های ناامن روستایی
در این شرایط، مردم ماندهاند و دیوارهای فرسوده ای که جان تحمل سقفشان را هم ندارند. اما تنها ساکنان شهرها نیستند که این چنین در خطر هستند؛ هم اکنون صدها هزار روستایی هم زیر سقفهای نا امن زندگی می کنند. آن طور که مدیرکل بنیاد مسکن فارس اعلام کرده است «تاکنون 217 هزار واحد مسکونی روستایی در فارس نوسازی و بهسازی شده اما هنوز نیاز است که 171 هزار واحد مسکونی دیگر نوسازی شود». اگر بعد هر خانوار را 4 نفر به حساب بیاوریم، این یعنی بیش از 680 هزار نفر از روستائیان فارس خانه ای ایمن ندارند؛ البته این طور که فرج ا... نصیری، معاون بازسازی و مسکن روستایی بنیاد مسکن فارس به سرویس گزارش «خبرجنوب» می گوید، فارس به قدری پیشرو بوده که توانسته تاکنون 55 درصد واحدهای فرسوده روستایی را نوسازی کند: «سالانه دولت برای نوسازی 200 هزار خانه روستایی تسهیلات در نظر میگیرد که سهم فارس 15 هزار خانه است، یعنی 7.5 درصد مجموع خانههایی که سالانه نوسازی میشوند و ما هر سال همه تسهیلات را جذب میکنیم».13 سال عمر زیادی است. از سال 82 تا امروز 4 دولت در کشور بر سر کار آمده و در همه این مدت خانه ها و صاحبانشان با هم سنی ازشان گذشته و این سقف نو نشده است.
اما هر چقدر که دیوارها کهنهتر شده اند و پیشانی ها چروک افتاده اند، هراس از زمین لرزه ای ناگهانی سر جایشان است. از اینکه ایرانیان جایی دیگر، داغدار «بمی» دیگر شوند.

46