کشور ما از جمله کشورهایی است که در حوزه سلامت تا کنون تلاشهای زیادی انجام داده است. ما شبکههای بهداشتی و خدمات پایه بهداشتی را تا دورترین روستاهای کشور داریم همانند واکسیناسیون، تامین آب آشامیدنی سالم، پیشگیری و کنترل بسیاری از بیماریهای عفونی و حتی ریشهکنی برخی از آنها. این خدمات اولیه بهداشتی از دستاوردهای خوبی است که باعث بهبود وضعیت سلامت افراد شده است. در حوزه تغذیه نیز میتوان گفت که سوء تغذیههای بسیار شدید از جمله اسهال شدید ناشی از عفونت و کم آبی که در گذشته به دلیل نرسیدن مواد غذایی کافی و آب آشامیدنی سالم باعث مرگومیر میشدند، امروزه با خدمات اولیه بهداشتی، کنترل اسهال، پیگیری مرتب وزن و واکسیناسیون تا حد زیادی تحت کنترل درآمدهاند.
اما مسئله اصلی جامعه امروز ما، سوءتغذیه خفیف و متوسط است که مشکلات زیادی برای مردم ایجاد کرده است. اگر به آمارها توجه کنیم میبینیم که درصد جامعه شهرنشین ما بالا رفته است. روستاییان زیادی به شهرها مهاجرت کردهاند و متاسفانه بسیاری از آنها به دلیل شرایط بد اقتصادی حاشیهنشین شده و با کارگری زندگی خود را میگذرانند و درآمدهای ثابت و تامینکنندهای ندارند. این گروه‌های فقیر و اصولا گروه‌های کمدرآمد جامعه دسترسی کمتری به مواد غذایی مفید با ارزش تغذیه‌ای بالا دارند و رویکرد بیشتر آنها به مواد غذایی پرکالری و پر از قند و چربی است؛ ضمن اینکه این افراد دچار کم‌تحرکی نیز هستند.
البته این مشکلات از مسایل زندگی شهرنشینی است که در جریان تبدیل زندگی روستایی به شهری پیش میآید. به جز ایران، در بسیاری از کشورهای دیگر نیز این مشکل دیده میشود؛ یعنی سلامت عمومی و بهداشت مردم از جهتهایی بهبود پیدا میکند ولی مسایل دیگری همانند بیماریهای مزمن دامنگیر مردم میشود. در این حالت میگوییم که جامعه در حال «گذار تغذیه‌ای» یا «انتقال تغذیه‌ای» است؛ به این معنا که وضعیت اقتصادی کشور بهتدریج بهتر و بسیاری از مشکلات بهداشتی حل شده است ولی درحالیکه هنوز آثار کمبودهای قبلی کاملا از بین نرفته، یک سری مسائل و مشکلات جدید ناشی از بالارفتن سن جامعه، کم‌تحرکی و افزایش مصرف قند و چربی پیش آمده است که باعث بهوجود آمدن بیماریهای مزمنی همانند بیماریهای قلبی-عروقی، دیابت، چاقی و انواع سرطانها که امروزه عامل اصلی مرگومیر هستند، شده است.
به همه این دلایل، دستور کار جدیدی که برای بخش بهداشت جامعه ما تعریف میشود این است که در رفع مشکلات موجود در مرحله گذار تغذیه‌ای تلاش کرده و با تغییرات مناسب، شرایط بهتری را ایجاد کنیم. آنچه در این میان اهمیت ویژهای دارد این است که «چگونه الگوهای رفتاری درستی برای مردم ترسیم کنیم و شرایط پیروی از آنها را فراهم سازیم؟» در این راستا، بخش بهداشت، رسانهها، وزارت آموزش و پرورش، شهرداریها و شوراها باید با هم هماهنگی داشته باشند؛ ولی کشور ما در این مسیر، هنوز اول راه است و باید تلاش بیشتری بکند.
هماکنون مشکل اصلی گذار تغذیه‌ای در کشورمان، افزایش مصرف مواد غذایی پرکالری با درصد قند و چربی بالا، کم‌تحرکی و افزایش بروز بیماریهای مزمن است که متاسفانه در مقابله با آن هنوز تازهکار هستیم و تلاش گستردهای باید بکنیم.
مشکل اصلی ما این است که هنوز در بخش سلامت به ویژه در حوزه تغذیه، رفاه و آموزش، برنامه اجرایی مدون نداریم. ابتدا متخصصان باید برنامهای دقیق و اصولی را برای ارتقای سلامت تغذیه‌ای طراحی و تعریف کنند و سپس در این برنامه اجرایی، اهداف را مشخص کنند و در مرحله بعد نقش و سهم هر بخش و ارگان را تعیین کنند. بهطور حتم با این نظم میتوان حرکتی شکیل و منسجم انجام داد. به خصوص اگر این بخشها تعامل خوب و سازندهای با هم داشته باشند. هماکنون کمبود یک برنامه مدون به منظور تغییر رفتار در جهت پیشگیری از بیماریهای مزمن به چشم میخورد؛ البته حرکتهایی انجام شده ولی باید برنامههای اجرایی بیشتری تدوین شود.
*متخصص تغذیه، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس انجمن تغذیه ایران
نظر شما