به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ،امام جعفر صادق علیه‌السلام، در بیانی عمیق و جامع، مجموعه‌ای از آداب و رفتارهایی را برای حاجی ارائه داده که او را به یک سالک واقعی تبدیل می‌کند. این آموزه‌ها، ویژه‌ی «مراقبین» و مشتاقان سلوک الهی است؛ کسانی که می‌خواهند حج را نه‌فقط یک عمل آیینی، بلکه تمرینی تمام‌عیار برای خودسازی، ترک دلبستگی‌های دنیوی، و اتصال به حقیقت مطلق بدانند. این بیانات، از آغاز تصمیم برای رفتن تا پایان اعمال حج، گام‌به‌گام حالات قلبی و رفتاری را ترسیم می‌کند که مراقبین باید در خود پرورش دهند تا به مقام بندگی خالص نائل شوند.
بنا بر روایت تسنیم، در میان آموزه‌های ناب اسلامی، شاید هیچ‌گاه به اندازه‌ی حج، فضای معنوی و عرفانی به‌صورت عملی و ملموس تجلی نیافته باشد. سفری که نه‌تنها جسم را به سرزمین وحی می‌برد، بلکه روح را نیز به معراجی خاص می‌کشاند. در این میان، امام صادق علیه‌السلام با نگاه دقیق و جامع خویش، مسیر حج را به مثابه مدرسه‌ای برای تزکیه نفس، پالایش جان و رسیدن به حقیقت ترسیم کرده است.
ایشان در بیانی نفیس و پربار، تمام شئون حج را نه به‌عنوان یک آیین مناسکیِ صرف، بلکه به‌عنوان سلسله‌ای از تمرینات روحی و اخلاقی معرفی می‌کنند. از لحظه‌ی نیت و عزم تا اعمال پایانی، حاجی دعوت می‌شود که دلبستگی‌ها را رها کند، به خلوص برسد، وابستگی‌های نفسانی را قربانی نماید و در هر قدم به خدا نزدیک‌تر شود.
این مجموعه از توصیه‌ها، که می‌توان آن را «رساله مراقبین» نامید، نه‌تنها برای حاجیان بلکه برای هر سالکی که خواهان سلوک به‌سوی خالق است، راهگشاست. در ادامه، متن کامل این بیانات گران‌سنگ از امام صادق (ع) بدون هیچ دخل و تصرفی آورده شده است؛ متنی که همچنان یکی از والاترین منابع معنوی برای درک فلسفه واقعی حج و تربیت حاجی حقیقی محسوب می‌شود.
امام صادق (ع) در این زمینه می‌فرمایند:
إذا أرَدْتَ الحَجَّ فَجرِّدْ قلبَکَ للّه ِ مِن قَبلِ عَزمِکَ مِن کلِّ شاغِلٍ ، و حِجابِ کُلِّ حاجِبٍ ، و فَوِّضْ اُمورَکَ کُلَّها إلی خالِقِکَ ، و تَوَکَّلْ علَیهِ فی جَمیعِ ما یَظْهَرُ مِن حَرَکاتِکَ و سَکَناتِکَ، و سَلِّم لِقَضائهِ و حُکْمِهِ و قَدَرِهِ ، وَ وَدّعِ الدُّنیا و الرّاحَةَ و الخَلْقَ ، و اخْرُجْ مِن حُقوقٍ تَلْزَمُکَ مِن جِهَةِ المَخلوقینَ ، و لا تَعْتَمِدْ علی زادِکَ و راحِلَتِکَ و أصْحابِکَ و قُوَّتِکَ و شَبابِکَ و مالِکَ ، مَخافَةَ أنْ یَصیرَ ذلِکَ عَدُوّا و وَبالاً، قال : مَنِ ادّعی رِضا اللّه ِ و اعْتَمدَ علی شیءٍ سِواهُ صَیّرَهُ علَیهِ عَدُوّا و وَبالاً ، لِیَعْلَمَ أنَّهُ لَیس لَهُ قُوَّةٌ و لا حِیلَةٌ و لا لأحَدٍ إلاّ بعِصْمَةِ اللّه ِ و تَوفیقِهِ .
و اسْتَعِدَّ اسْتِعْدادَ مَن لا یَرجو الرُّجوعَ ، و أحْسِنِ الصُّحْبَةَ ، و راعِ أوْقاتَ فرَائضِ اللّه ِ و سُنَنِ نَبیّهِ صلی الله علیه و آله ، و ما یَجِبُ علَیکَ مِن الأدَبِ و الاحْتِمالِ و الصَّبرِ و الشُّکرِ و الشَّفَقةِ و السَّخاءِ و إیْثارِ الزّادِ علی دَوامِ الأوْقاتِ .
ثُمَّ اغْسِلْ بماءِ التَّوبةِ الخالِصَةِ ذُنوبَکَ ، و الْبَسْ کِسْوَةَ الصِّدْقِ و الصّفاءِ و الخُضوعِ و الخُشوعِ .
و أحْرِمْ عَن کلِّ شیءٍ یَمْنَعُکَ مِن ذِکرِ اللّه ِ و یَحْجُبُکَ عَن طاعَتِهِ .
و لَبِّ بمعنی إجابَةٍ صافِیَةٍ خالِصَةٍ زاکِیَةٍ للّه ِ عزّ و جلّ فی دَعْوَتِکَ ، مُتَمَسِّکا بالعُروَةِ الوُثْقی .
و طُفْ بقَلبِکَ مَع الملائکةِ حَوْلَ العَرشِ کطَوافِکَ مَع المُسلِمینَ بنَفْسِکَ حَولَ البَیتِ .
و هَرْوِلْ هَرَبا مِن هَواکَ ، و تَبَرِّیا مِن جَمیعِ حَولِکَ و قُوَّتِکَ .
وَ اخْرُجْ عن غَفْلَتِکَ و زَلاّتِکَ بخُروجِکَ إلی مِنی ، و لا تَتَمنَّ ما لا یَحِلُّ لکَ و لا تَسْتَحِقُّهُ .
و اعْتَرِفْ بالخَطایا بعَرَفاتٍ ، و جَدِّدْ عَهْدَکَ عِندَ اللّه ِ بوَحْدَانِیَّتِهِ .
و تَقَرّبْ إلی اللّه ِ وَ اتَّقِهِ بمُزْدَلَفةَ .
و اصْعَدْ بِروحِکَ إلی المَلأِ الأعلی بصُعودِکَ إلی الجَبلِ.
و اذْبَحْ حَنْجَرَةَ الهَوی و الطَّمَعِ عِند الذَّبیحَةِ .
و ارْمِ الشَّهَواتِ و الخَساسَةَ و الدَّناءَةَ وَ الأفعالَ الذَّمیمَةَ عِند رَمْی الجَمَراتِ .
و احْلِقِ العُیوبَ الظَّاهِرَةَ و الباطِنَةَ بحَلْقِ شَعرِکَ .
و ادْخُلْ فی أمانِ اللّه ِ و کَنَفِهِ و سِتْرِهِ و کَلاءَتِهِ مِن مُتابَعَةِ مُرادِکَ بدُخولِکَ الحَرَمَ .
و زُرِ البَیتَ مُتَحَقّقا لتَعْظیمِ صاحِبهِ و مَعرِفَةِ جلالِهِ و سُلطانهِ .
و اسْتَلِمِ الحَجَرَ رِضاءً بقِسْمَتِهِ و خُضوعَا لِعِزَّتِهِ .
و وَدِّعْ ما سِواهُ بطَوافِ الوَداعِ .
و أصفِ رُوحَکَ و سِرَّکَ لِلقاءِ اللّه ِ یَومَ تَلْقاهُ بِوقوفِکَ علی الصَّفا .
و کُنْ ذا مُرُوَّةٍ مِن اللّه ِ نَقیّا أوْصافکَ عِند المَرْوَةِ .
و اسْتَقِمْ علی شَرطِ حِجَّتکَ و وَفاءِ عَهْدِکَ الّذی عاهَدْتَ بِه مَع ربِّکَ وََ أوْجَبْتَ لَهُ إلی یَومِ القیامَةِ .
چون خواستی حجّ گزاری، پیش از آن که عزم رفتن کنی، دلت را برای خدا از هر دلبستگی و مشغله ای و از هر حجابی تهی ساز، همه کارهایت را به آفریدگارت وا گذار و در تمام حرکات و سکناتت به او توکّل کن و سر سپرده قضا و قدر و حکم او شو و دنیا و آسایش و مردمان را رها کن و حقوقی را که از مردم به گردن داری بپرداز و بر توشه راه و مرکب و همسفران و نیرو و جوانی و مال و دارایی خود تکیه مکن که بیم آن می رود این همه دشمن و مایه وبال تو گردند؛ زیرا آن که مدعی خشنودی خدا باشد، و با این حال به چیزی دیگر پشتگرم شود، خداوند همان چیز را دشمن و مایه وبال و زحمت او گرداند تا به او بفهماند که اگر خدا نگه دار نباشد و توفیق ندهد، نه او و نه هیچ کس دیگر را توان و چاره ای نیست.
چنان آماده شو که گویی امید برگشت نداری، [برای دیگران ]همسفری خوب و نیکو باش، اوقات فرایض خداوند و سنتهای پیامبرش صلی الله علیه و آله را رعایت کن و چیزهای دیگری را که رعایت آنها بر تو لازم است، مانند: ادب و تحمل دیگران و شکیبایی، و سپاسگزاری، و مهربانی، و بخشش و ایثارِ ره توشه خود به همسفران را در طول سفر پاس بدار.
آن گاه با آب توبه خالص، گناهانت را بشوی و جامه صدق و صفا و خضوع و خشوع بر تن کن. خویشتن را از هر آنچه تو را از یاد خدا و طاعت او باز می دارد، مُحرم ساز. آن گاه که خداوند عزّ و جلّ را می خوانی او را لبیک گوی، لبیکی خالص و پاکیزه و ناب و به دستگیره استوار او (عروة الوثقی) چنگ زن.
دلت را همراه فرشتگان بر گرد عرش به طواف آر ، همان گونه که خودت همراه با مسلمانان، بر گرد خانه خدا طواف می کنی. هنگام هروله کردن، از هوای نفس خویش بگریز و از همه نیرو و توانت دست بشوی. با رفتن به سوی مِنا، از غفلت و لغزشهای خود نیز به درآی و آنچه را بر تو روا نیست و سزاوارش نیستی تمنّا مکن.
در [صحرای] عرفات، به خطاها و گناهان خود اعتراف کن و با خداوند، بر وحدانیّت و یگانگی او تجدید پیمان کن. در مزدلفه، با اطمینان به خدا نزدیک شو. با فراز آمدن بر کوه [مشعر]، روحت را نیز به سوی ملأ اعلی بفرست.
هنگام قربانی، گلوی هوس و طمع را نیز بِبُر. در رمی جمرات به خواهشها و پستی و دنائت و کردارهای زشت و نکوهیده نیز سنگ بینداز.
هنگام تراشیدن سر، عیبهای آشکار و پنهانت را نیز بزدای. آن گاه که به درون حرم می روی، از این که دنبال خواهشت روی ، خود را در امان و پناه و کنف حمایت خداوند در آر.
با یقین به عظمت صاحب خانه و شناخت شکوه و قدرت او خانه را زیارت کن. از سر خشنودی به قسمت خداوند و خضوع در برابر عزّت و قدرت او، حجر الاسود را استلام کن.
با طواف وداع، با هرچه جز اوست وداع کن. آن گاه که بر صفا می ایستی، روح و روان خود را برای آن روزی که به دیدار خدا می روی، مصفّا کن.
در مروه، با مروّت باش و جامه تقوا بر تن کن و بر شرایطی که در این حجّ خود، نهاده ای و پیمانی که با خدایت بَسته ای و تا روز رستاخیز آن را بر گردن گرفته ای، استوار و پا برجا باش.
به این ترتیب کلام امام صادق (ع) درباره آداب و اعمال حج، بیانی سرشار از بصیرت و ژرفای معرفتی است. آن‌گونه که ایشان ترسیم می‌کنند، حج فقط مجموعه‌ای از مناسک نیست، بلکه فرآیندی تربیتی برای رسیدن به خلوص، عبودیت و توحید عملی است. حاجی‌ای که این مراحل را با معرفت طی کند، نه‌تنها از نظر ظاهر موفق به انجام اعمال خواهد بود، بلکه در باطن نیز به مقام رضا، توکل، صداقت، شجاعت اخلاقی و تقوا خواهد رسید. آدابی که امام بیان کرده، نقشه راهی روشن برای تمام سالکان مسیر الهی است؛ به‌ویژه برای کسانی که می‌خواهند مراقبه، خودسازی و سلوک را با درک عمیق‌تری از شعائر دینی تجربه کنند.
نظر شما