توسعه با ظهور دولت امنیتی-فنی / چگونه چین با مدل SAMI ۲.۰ مدعی اول رهبری جهان شد؟/ بوروکراسی چین یا بازار آزاد آمریکا، کدام پیروز می شوند؟

گروه اندیشه: شیوه توسعه چین، جهان را مبهوت کرده است. جهان در آستانه یک دگردیسی بزرگ در موازنه قدرت است؛ جایی که علم، فناوری و نوآوری (STI) به میدان اصلی نبرد میان واشنگتن و پکن بدل شده است. گزارش پیش‌رو با کالبدشکافی مدل نوین توسعه چین تحت عنوان اقتدارگرا، بسیج‌کننده و نوآوری اصیل و قوی SAMI ۲.۰، نشان می‌دهد که چگونه شی جین‌پینگ با احیای ساختارهای متمرکز دوران جنگ سرد و پیوند آن با تولیدات پیشرفته، در حال گذار از «تقلید» به «نوآوری اصیل» است. در حالی که چین با استراتژی «نظام فراگیر جدید»، منابع ملی خود را برای خوداتکایی مطلق و ادغام بخش‌های نظامی-غیرنظامی بسیج کرده، کاهش بودجه‌های تحقیقاتی در ایالات متحده می‌تواند برتری تاریخی واشنگتن را با تهدیدی جدی مواجه کند. این گزارش نوشته  تای مینگ چئونگ * در نوامبر 2025 که توسط بهنام تنابنده ترجمه شده، هشداری است بر این واقعیت که دهه آینده، تکلیف رهبری جهانی  را در آزمایشگاه‌ها و کارخانه‌های فوق‌پیشرفته مشخص خواهد کرد.  چین تلاش می کند تا منابع عظیمی را برای ایجاد یک مدل توسعه STI راهبردی به منظور رقابت و در نهایت پیشی گرفتن از ایالات متحده برای رهبری جهانی، سرمایه‌گذاری می‌کند. این گزارش ویژگی‌های کلیدی مدل قوی، اقتدارگرا، بسیج‌کننده و نوآورانه چین را بررسی می‌کند. این گزارش توسط برنامه چین در مؤسسه صلح ایالات متحده (U.S. Institute of Peace) سفارش داده شده است. تای مینگ چئونگ مدیر «مؤسسه تعارض و همکاری جهانی» در سطح دانشگاه کالیفرنیا، و استاد دانشکده سیاست و استراتژی جهانی در دانشگاه کالیفرنیا، سن دیگو است. حوزه‌های تحقیقاتی او شامل سیاست علم، فناوری و نوآوری ملی و دفاعی چین و رابطه بین توسعه، نوآوری و امنیت ملی است. آخرین کتاب او نوآوری برای تسلط: ظهور دولت امنیتی-فنی چین (Innovate to Dominate: The Rise of the Chinese Techno-Security State)است (انتشارات دانشگاه کرنل، ۲۰۲۲). دکتر چئونگ دارای مدرک دکترای مطالعات جنگ از کینگز کالج لندن است. این مطلب در زیر از نظرتان می گذرد: 

****

مقامات چینی در حال ساخت یک مدل بسیار توانمند برای توسعه علم، فناوری و نوآوری (STI) (Science, Technology, and Innovation)  راهبردی هستند که از ویژگی‌های کلیدی ملی مانند کنترل اقتدارگرایانه، ظرفیت بسیج‌کنندگی، و کشوری عظیم و به طور فزاینده مرفه با پتانسیل و قدرت بالقوه و بالفعل، به طور کامل بهره می‌برد. این ویژگی‌ها، آنچه را که می‌توان مدل اقتدارگرا، بسیج‌کننده و نوآورانه قوی (SAMI) Strong Authoritarian, Mobilizing, and Innovative (SAMI) Model  نامید، تشکیل می‌دهند.

از دهه ۱۹۵۰ که چین توسعه قابلیت‌های علم، فناوری و نوآوری  STI راهبردی را دنبال کرد، دو نسخه از مدل مدل اقتدارگرا، بسیج‌کننده و نوآورانه قوی SAMI وجود داشته است. اولین نسخه مدل اقتدارگرا، بسیج‌کننده و نوآورانه قوی ، SAMI ۱.۰، با گزینشی بودن، اقتدارگرایی، بسیج و ترکیبی از تقلید و نوآوری مشخص می‌شد و مدل غالب برای سیستم علم، فناوری و نوآوری   STI راهبردی چین تا آغاز رژیم شی جین‌پینگ در اوایل دهه ۲۰۱۰ بود. از زمانی که شی جین‌پینگ در سال ۲۰۱۲ قدرت را به دست گرفت، مصمم بوده است که چین را به یک قدرت امنیتی-فنی (techno-security) قدرتمند تبدیل کند و یکی از ابزارهای اصلی دستیابی به این هدف جاه‌طلبانه، از طریق یک مدل بازنگری شده اقتدارگرا، بسیج‌کننده و نوآوری اصیل قوی (SAMI ۲.۰) است.

 SAMI ۲.۰ اقتدارگرا، بسیج‌کننده و نوآوری اصیل قوی در طول دوران حکومت شی، در واکنش به شرایط خارجی راهبردی، اقتصادی، فناورانه و نظامی که از اواسط دهه ۲۰۱۰ به سرعت تغییر کرده‌اند، تحول قابل توجهی داشته است. SAMI ۲.۰ در اواسط دهه ۲۰۲۰ بر این فرضیه‌ها استوار است که: (۱) نظم جهانی در حال جهانی‌زدایی است؛ (۲) رقابت نظامی‌شده قدرت‌های بزرگ و احتمال وقوع جنگ منطقه‌ای اکنون یک پویایی غالب است؛ و (۳) دسترسی چین به سیستم‌های علم، فناوری و نوآوری   STI کشورهای صنعتی غربی رو به پایان دائمی است.

شی قصد دارد چین را تا سال ۲۰۳۵ به یک قدرت قوی علم و فناوری (S&T) تبدیل و کشورش را به یک رهبر جهانی تبدیل کند.یکی از الزامات اصلی برای تبدیل شدن به یک قدرت قوی در علم و فناوری  S&T، در اختیار داشتن یک اکوسیستم کاملاً خوداتکا (self-reliant) برای تحقیق، توسعه و تولید قابلیت‌های علم، فناوری و نوآوری  STI راهبردی و هسته‌ای است. تولید پیشرفته یک جزء حیاتی در این تلاش است و مقامات چینی هدف خود را تا اواسط دهه ۲۰۴۰  قهرمان شدن در تولید پیشرفته (high-end manufacturing)  قرار داده‌اند.

یکی دیگر از ابعاد مهم در تقویت قابلیت‌های علم، فناوری و نوآوری    STI راهبردی، از طریق ادغام نزدیک‌تر سیستم‌های اقتصادی وعلم و فناوری S&T غیرنظامی و نظامی است. ادغام راهبردی ملی (National strategic integration) به رویکرد جدیدی برای هدایت این همگرایی تبدیل شده است، که تعهدی بزرگ‌تر، جسورانه‌تر و گسترده‌تر از «هم‌جوشی نظامی-غیرنظامی» است و شامل ادغام بالاترین و راهبردی‌ترین بخش‌های سیستم‌های اقتصادی، فناورانه، نظامی و امنیت ملی چین می‌شود.

رژیم شی کنترل و فرماندهی اقتدارگرایانه خود بر سیستم علم و فناوری  S&T را با تأسیس کمیسیون مرکزی S&T  علم و فناوری در سال ۲۰۲۳ تحت نظارت حزب کمونیست افزایش داده است. تأسیس کمیسیون مرکزی علم و فناوری (CSTC) باعث شده است که سیستم رهبری و مدیریت علم و فناوری و نوآوری STI چین تقریباً به طور کامل به ریشه‌های خود در جنگ سرد بازگردد و به یک دستگاه بسیار متمرکز با رهبری حزبی تبدیل شود که برای فعالیت در یک محیط جهانی رقابتی پیکربندی شده است. نشانه دیگری از این نظارت متمرکز فزاینده در امور راهبردی STI  علم و فناوری و نوآوری  و صنعتی، انتصاب تعداد قابل توجهی از مقامات وابسته به امنیت-فنی به پولیتبورو و نهادهای کلیدی دولتی است.

«"نظام فراگیر جدید (New Whole-of-Nation System)" (NWNS) یک ابتکار کلیدی توسط رژیم شی جین‌پینگ برای بهبود بسیج و هدف‌گیری منابع جهت توسعه علم و فناوری و نوآوری STI راهبردی است. یکی از ویژگی‌های اصلی نظام فراگیر جدید NWNS، گردآوری منابع دولتی و بازاری برای ایجاد "قهرمانان ملی" است تا رهبری رقابت را بر عهده بگیرند.  کنسرسیوم‌های نوآوری نقش برجسته‌ای در اجرای نظام فراگیر جدید  NWNS  دارند. تاکنون دو دوجین کنسرسیوم نوآوری در سطح مرکزی تأسیس شده‌اند که بر صنایع استراتژیک نوظهور و صنایع آینده مانند نرم‌افزارهای صنعتی، ماشین‌آلات مادر صنعتی، شبکه‌های قدرت محاسباتی، انرژی جدید، مواد پیشرفته و جذب و استفاده از دی‌اکسید کربن تمرکز دارند. این کنسرسیوم‌ها توسط شرکت‌های دولتی سطح مرکزی (SOEs) با مشارکت هسته‌ای دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، شرکت‌های دولتی محلی و شرکت‌های خصوصی هدایت می‌شوند.

ساخت مدل اقتدارگرا، بسیج‌کننده و نوآوری اصیل قوی SAMI ۲.۰ منجر به ایجاد یک مدل نوآوری دوقطبی شده است که در آن یک جزء نوآوری اصیل پیشرفته در کنار دستگاه علم، فناوری و نوآوری  STI  مبتنی بر جذب موجود، همزیستی دارد. همچنین یک تلاش هماهنگ برای ادغام بهتر سیستم‌های صنعتی و نوآوری از هم گسسته، به منظور رفع سطوح پایین تجاری‌سازی و پذیرش فناوری وجود دارد. در صورت موفقیت، این پیوند جدید نوآوری اصیل، نوآوری مجدد و صنعتی‌سازی، چین را به یک مدعی جهانی قدرتمند در برابر رهبری نوآوری دیرین ایالات متحده تبدیل خواهد کرد.

دهه آینده دوره‌ای حیاتی در تعیین نتیجه بلندمدت رقابت امنیتی-فنی ایالات متحده و چین خواهد بود. در حالی که چین در حال سرعت بخشیدن به ساخت مدل اقتدارگرا، بسیج‌کننده و نوآوری اصیل قوی SAMI خود و سرازیر کردن منابع هنگفت به این تلاش است، ایالات متحده نیز باید حمایت مادی و سیاسی خود از سیستم علم، فناوری و نوآوری   STI خود را به طور قابل توجهی افزایش دهد. اما واشنگتن شروع به کاهش قابل توجه بودجه فدرال برای تحقیقات علم و فناوری S&T و کاهش توانایی دانشگاه‌های برتر تحقیقاتی برای انجام تحقیقات پیشرفته کرده است. اگر این پویایی‌ها ادامه یابد، محتمل است که چین در علم، فناوری و نوآوری STI راهبردی زودتر از حد انتظار به ایالات متحده برسد و شروع به پیشی گرفتن کند.

در حالی که ایالات متحده از موفقیت بزرگی با رویکرد از پایین به بالا و بازار محور در حاکمیت علم، فناوری و نوآوری  STI  برخوردار بوده است، واشنگتن باید مدیریت مسائل سیاست علم، فناوری و نوآوری  STI  را به یک اولویت بسیار بالاتر تبدیل کند و رهبری خود را که در حال حاضر تکه‌تکه و از نظر بوروکراتیک در سطح پایینی قرار دارد، یکپارچه سازد. داشتن یک وزارتخانه علم، فناوری و نوآوری  STI  در سطح کابینه با رتبه بالا، به ایالات متحده اجازه خواهد داد تا به طور مؤثرتری با چین رقابت کند و جلوتر از تغییرات فناورانه تحول‌آفرینی که در حال حاضر در حال وقوع هستند، باقی بماند.

*چئونگ، تای مینگ. ۲۰۲۵. الگوی رقابتی چین برای توسعه راهبردی علم، فناوری و نوآوری. گزارش IGCC. escholarship.org/uc/item/۳mv۳۱۴b۱» مرکز مطالعات جهانی تعارض و همکاری (Institute on Global Conflict and Cooperation - IGCC) این نهاد یک مرکز تحقیقاتی مرتبط با سیستم دانشگاهی کالیفرنیا (University of California) است.

۲۱۶۲۱۶