اگر از شما بپرسند مهم ترین و بهترین اختراع بشر چه بوده است، چه جوابی می دهید؟ شاید در وهله اول اختراع پدیده های بسیار کاربردی در زندگی امروز انسان نظیر برق، رایانه، هواپیما، و...به ذهن متبادر شود، اما اگر نظر مرا بخواهید، در عین اهمیت فراوانی که برای اختراعات و اکتشافات دوران متأخر قائلم، جواب را در اختراع و یا کشف مواردی همچون خط، ابزار (مثل چرخ و چکش)، زبان گفت و گو، آتش و... می دانم. به نظرم کس یا کسانی که به دستیابی به این پدیده های بنیادین مدد رسانده اند، ذهن هایی بسیار نابغه - حتی با نبوغی بیش از مخترعان برق و تلفن و اتومبیل- داشته اند و محصول نبوغ شان در صدر فهرست مهم ترین دستاوردهای فکر بشر قرار می گیرد.
غرض از ذکر این نکته، طرح موضوع انتخاب جمعی از منتقدان جهان در ارائه فهرست بهترین فیلم های تاریخ سینما بود که اخیرا خبرش در رسانه ها منتشر شد و در صدر آن، مثل انتخاب های هر سال و هر دهه، فیلم هایی کلاسیک و قدیمی بودند با این تفاوت که مقام و رتبه برخی شان تنها کمی جا به جا شده بود. این نوع انتخاب البته مخالفانی دارد و در جامعه ما هم بازتاب هایی بین سینمادوستان و منتقدان برانگیخته است که مهم ترین زمینه اش، بی اهمیتی به فیلم های دوران جدید و بلکه چهار پنج دهه اخیر است. در این اعتراض، روح جمعی حاکم بر انتخاب فیلم ها، مرتجعانه تلقی شده است و ذهن تحلیلی شرکت کنندگان در آن، ناتوان از درک پیشرفت های سینمای متأخر و دستاوردهای عظیم آن در زمینه های مختلف فنی و هنری قلمداد شده است. موضوع چیست؟ آیا عموم منتقدان حاضر در این نظرخواهی، تا این حد از وسعت بینش تهی هستند؟
نگارنده خود شخصا اگر قرار باشد بین فیلم های جدید و کلاسیک ناگزیر به گزینش برای تماشا باشد، تمایلش بیش تر فیلم های جدید است. اما با این حال، در امر قضاوت های تاریخی، به نظرم سینما همان وضعیتی را دارد که اختراعات تاریخ بشریت. شاید بسیاری از فیلم های دوران جدید هیجان و شور من تماشاگر قرن بیست و یکم را بسی بیش از همشهری کین و سرگیجه و امثال آن جلب کند و برانگیزد، اما خلاقیت های پایدار و تأثیرگذاری که در بسیاری از فیلم های شاخص دوران کلاسیک جاری بود، همچنان حضور پویایش در فیلم های متأخر نیز به چشم می خورد؛ از روایت تو در توی فلاش بکی همشهری کین گرفته تا ابداع تکنیکی هیچکاک در بازآفرینی حس سرگیجه روی پرده سینما. به نظرم اهمیت بنیادین این آفرینش ها، در مقایسه با پیشرفت های دوران جدید از فضای سه بعدی گرفته تا روایت های متقاطع رادیکالی، همگی وامدار محصول فکری و هنری این ستارگان جاوید دنیای سینما هستند. من خودم شاید اگر قرار انتخاب بهترین های عمرم باشد، در فهرستم چند نمونه از فیلم های جدید را هم بیاورم، اما فارغ از انتخاب های فردی، آن چه قضاوت کلی را به درستی شکل می دهد، یاد کردن از عرصه هایی است که برای نخستین بار رویا و حسرت و دغدغه های انسانی را بر ابزار صنعت و هنر عینیت بخشید.
نظر شما