از سفارش به رعایت حقوق زنان تا پایان دادن دعوای عرب و عجم در آخرین حج پیامبر

حضرت محمد، که درود خدا بر او باد در بیست و پنجم ذی‌القعده سال دهم هجرت از سوی خداوند متعال مامور شد که در مناسک حج شرکت کند و انحرافاتی را که در این تکلیف باشکوه اسلامی در طول تاریخ پیش آمده بود، به مردم گوشزد کند.

اهمیت حجة الوداع

هجرت پیامبر اکرم و خروج از مکه نقطه عطفی در تاریخ اسلام به شمار می آید و بعد از این هجرت، حضرت سه بار به مکه سفر می کند. بار اول در سال هشتم پس از صلح حدیبیه به عنوان عمره وارد مکه شده و طبق قراردادی که با مشرکین بسته بود فورا بازگشتند.

بار دوم در سال نهم به عنوان فتح مکه وارد این شهر شدند و پس از پایان برنامه ها و برچیدن بساط کفر و شرک و بت پرستی به طائف رفتند و هنگام بازگشت به مکه آمده و عمره بجا آوردند و سپس به مدینه بازگشتند. سومین و آخرین بار بعد از هجرت که پیامبر وارد مکه شدند در سال دهم هجری به عنوان حجه الوداع بود که حضرت برای اولین بار به طور رسمی اعلان حج دادند تا همه مردم در حد امکان حاضر شوند. در این سفر دو مقصد اساسی در نظر بود و آن عبارت بود از دو حکم مهم از قوانین اسلام که هنوز برای مردم به طور کامل و رسمی تبیین نشده بود: حج، و مسئله خلافت و ولایت و جانشینی بعد از پیامبر.

پس از اعلان عمومی، مهاجرین و انصار و قبایل اطراف مدینه و مکه و حتی بلاد یمن و غیر آن به سوی مکه سرازیر شدند تا جزئیات احکام حج را شخصا از پیامبرشان بیاموزند و در اولین سفر رسمی حضرت، به عنوان حج شرکت داشته باشند.

سخنان پیامبر در آخرین حج
پیامبر در این سفر در منازل مختلفی سخنرانی کرده و آخرین سفارش هایش را به مسلمانان کرده است. مسائل مهم این سخنان در عناوین زیر دسته بندی شده است:

 1 ـ حفظ اتحاد و همدلی میان مومنان و پیروی از رهبری
خدا یاری کند بنده ای را که سخنم را شنید و به یاد سپرد و به کسی که نشنیده بود، رسانید.
سه چیز است که دل های مسلمانان بدان ها خیانت روا نمی دارد:
* همه کارها را خالصانه برای خدا انجام دادن. توحید را در همة کارها حاکم کردن.
* با زمامداران حق، ناصحانه برخورد کردن و پیوند با امام راستین را محفوظ داشتن و مسائل را با مقام رهبری در میان گذاشتن و جریان را درست گزارش دادن و رهنمود کامل گرفتن و خالصانه به کار بستن.
* اتحاد همه جانبه با مؤمنان را حفظ کردن و از اجتماع آنان جدا نشدن و صفوف به هم فشرده آن ها را ترک نکردن و ملازم صحنه همیاری و هماهنگی آنان بودن و تار و پود جامعه اسلامی را با حضور در متن اجتماع مستحکم کردن.

 2 ـ برقراری امنیت و حفظ جان و مال مردم
خداوند خون ها و اموالتان رابر شما حرام فرمود. در زمین به تبهکاری مکوشید و هر کس که امانتی نزد اوست آن را ادا کند.

 3 ـ برابری فردی و نژادی
مردم در اسلام یکسانند. عرب را بر عجم و عجم را بر عرب هیچ برتری نیست، مگر به تقوای خدا. همه افراد در برابر قانون اسلامی مساوی و برابرند و هم چنین همه اقوام و قبایل نیز در قبال اسلام یکسانند. بنابراین، حج گزار در پی مساوات با مردم است و خود را بر دیگری برتر نمی بیند و قومش را بر قوم دیگر مقدم نمی شمارد و افراد و ملت ها را یکسان و برابر می بیند.

 4 ـ از بین بردن سنت های جاهلی
خون خواهی ها و خونریزی هایی که در جاهلیت بر محور انتقام جابرانه و کینه توزی های خصمانه رایج بود، باید خاتمه داده شود و رباخواری های گذشته که خون آشامی اقتصادی بود، پایان یافته تلقی گردد.
و اولین ربایی که سند آن را زیر پا می گذارم و باطل بودن آن را اعلام می کنم سند ربوی عمویم عباس بن عبدالمطلب است. چرا که خدای سبحان ربا را نابود می کند و صدقات را فزونی می بخشد.

 5 ـ رعایت حقوق زنان و به نیکی رفتار کردن با آنان
شما را در مورد زنان به خیر و نیکی سفارش می کنم. شما را بر آن ها حقی است و ایشان را بر شما حقی است و پوشاک و خوراک آن ها باید در حد متعارف باشد.

6 ـ محترم شمردن حقوق خدمتگزاران و کارگران
شما را به زیر دستانتان سفارش می کنم. از آن چه خود می خورید به آن ها بخورانید و از آن چه خود در بر می کنید به آن ها نیز بپوشانید.

7 ـ رعایت فضایل اخلاقی و حفظ آبرو و حیثیت و جان مسلمانان
مسلمان برادر مسلمان است، او را فریب نمی دهد و به او خیانت نمی کند و غیبت او را روا نمی دارد و ریختن خون و تعرض جانی به او را روا نمی داند و تصرف و برداشت چیزی از ثروتش را جایز نمی شمرد مگر با رضایتش.

 8 ـ جدانشدن از قرآن و اهل بیت
من در میان شما چیزی بر جا نهادم که تا زمانی که بدان تمسک می جویید، هرگز گمراه نمی شوید: کتاب خدا و عترتم، یعنی خاندانم را.

 9 ـ ولایت و امامت امیرالمومنین، علی بن ابیطالب
هرکس که من مولای اویم، علی هم مولای اوست. خداوندا دوستدار علی را دوست بدار و با کسی که با او دشمنی می‎ کند، دشمنی فرما.

منبع: دانشنامه اسلامی

/6262