جایزه‌های علمی، پز عالی، جیب خالی!

ایسنا نوشت:

شورای سیاست‌گذاری جایزه علمی و فناوری پیامبر اعظم (ص) در جلسه شب گذشته خود که با حضور معاون علمی و فناوری رییس جمهور، وزرای علوم و خارجه، رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس و جمع دیگری از مدیران علمی کشور برگزار شد از اعطای نخستین دوره جوایز 500 هزار دلاری پیامبر اعظم (ص) به چهار نفر از دانشمندان برتر کشورهای اسلامی از سال آینده خبر داد.

بر اساس این مصوبه هر ساله سه جایزه پیامبر اعظم (ص) به سه دانشمند از کشورهای اسلامی در حوزه‌های علوم و فناوری نانو، فناوری زیستی، پزشکی و سلامت و فناوری اطلاعات و ارتباطات و یک جایزه عمومی به یک دانشمند مسلمان از کشوری اسلامی و یا غیر اسلامی اعطا خواهد شد. این جایزه شامل هدیه مالی و مدالی 63 میلیمتری به عدد سال‌های حیات پربرکت پیامبر اسلام(ص) است.

پایه گذاری جایزه ای علمی فناوری در سطح کشورهای اسلامی که به گفته معاون علمی و فناوری رییس جمهور ضوابط انتخاب برگزیدگان آن مشابه جایزه نوبل خواهد بود، فی النفسه اقدامی قابل تقدیر و امیدوارکننده است؛ افسوس که این امیدواری با یادآوری تجربه تلخ جوایز علمی دیگری مثل جایزه بین‌المللی دکتر کاظمی که با تصویب عالی ترین مراجع علمی راه اندازی شده و پس از یکی، دو سال به دلیل عدم تامین مبلغ جایزه که اتفاقا بسیار کمتر از مبلغ مالی جایزه پیامبر اعظم(ص) است عملا متوقف شده اند، چندان نمی‌پاید.

هشت سال پیش در روزهای سرد نیمه دی ماه بود که درگذشت نابهنگام مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی، پایه گذار فقید پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی و پیشگام توسعه تحقیقات سلول‌های بنیادی و درمان ناباروری در کشور نه فقط جامعه علمی و فعالان حوزه پژوهش و درمان که آحاد مردم را که از تلاش‌های بی وقفه او و همکارانش در کمک به زوج های نابارور و تلاش در راه توسعه تکنیک‌های جدید سلولهای درمانی در کشور با خبر شده بودند اندوهگین کرد. در پی تاسف عمومی و ابراز تاثر و بزرگداشت مقام علمی و معنوی این دانشمند جهادگر از سوی مسوولان عالی نظام، دستگاه های مختلف مرتبط و حتی نامرتبط با حوزه علم و فناوری در اعلام اعطای جوایزی به نام این دانشمند بزرگ مسابقه گذاشتند و نهایتا شورای عالی انقلاب فرهنگی در مردادماه سال 85 اعطای جایزه ای علمی به نام دکتر کاظمی را تصویب کرد.

اعطای این جایزه قرار بود از سال 88 و همزمان با دهمین دوره جشنواره بین‌المللی رویان آغاز شود ولی وقتی امکان اعطای این جایزه به یک دانشمند برجسته جهانی فراهم نشد، رویان ترجیح داد یک سال منتظر بماند تا شروعی در خور را برای جایزه‌ای که به یادبود موسس فقید این مرکز پیشتاز علمی تعیین شده رقم بزند. نخستین دوره این جایزه در سال 1389 به یکی از مبتکرترین و خلاق‌ترین دانشمندان در زمینه زیست‌شناسی تکوینی، تنظیم بیان ژن و زیست شناسی سلول بنیادی و خالق نخستین گونه موش تراریخته جهان اعطا شد. دومین دوره این جایزه هم سال بعد به یک دانشمند آلمانی سرشناس در حوزه سلول‌های بنیادی اعطا شد. تدبیر و حساسیت بالای پژوهشگاه رویان در روند انتخاب برگزیدگان جایزه بین‌المللی دکتر کاظمی که تاکید داشتند این جایزه را به برجسته ترین چهره های علمی جهان در حوزه تحقیقات سلول‌های بنیادی اعطا کنند، نویدبخش تبدیل این جایزه به یک جایزه معتبر علمی بین‌المللی در سال‌های نه چندان دور بود امیدی که متاسفانه طی دو سال بعد نه تنها تقویت نشد که هر سال کم رنگ و کم رنگ تر شده است.

سال 91 پژوهشگاه رویان به دلیل آنچه مشکل مالی در تامین جایزه 20 هزار دلاری دکتر سعید کاظمی آشتیانی اعلام شد موفق به اعطای این جایزه نشد و قرار شد سال بعد این جایزه با حمایت برخی افراد و دستگاه‌ها به برنده مورد نظر کمیته علمی تعلق گیرد؛ با این حال امسال هم پژوهشگاه رویان علی رغم همه پیگیری‌ها در تامین منابع مالی این جایزه تنها ماند.

علت عدم اعطای جایزه بین‌المللی دکتر سعید کاظمی آشتیانی در سال جاری، عدم امکان حضور برنده خارجی جایزه در مراسم اعطای جایزه اعلام شد که به نوعی پاک شدن صورت مساله بود تا پژوهشگاه ناچار به آزمودن دوباره آزموده ها نشود.

به گفته رییس پژوهشگاه، برخی از افراد به گمان این که با تامین این جایزه قبل از انتخابات ریاست جمهوری می‌توانند سودی از فعالیت‌های علمی و بین‌المللی ببرند، در این زمینه اعلام آمادگی کرده بودند که به محض اطلاع از ناممکن بودن تغییر زمان اهدای جایزه از همکاری در این زمینه کناره‌گیری کرده بودند!

تصویب اعطای چهار جایزه 500 هزار دلاری پیامبر اعظم (ص) - مجموعا دو میلیون دلار - در شرایطی که جایزه مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی به دلیل عدم تامین اعتباری 80 برابر کمتر تعطیل شده است حقیقتا قابل تامل است!

بدیهی است که مشکل عدم تخصیص اعتبارات به جایزه دکتر کاظمی محدود نمی‌شود و گلایه های به حق برگزیدگان جشنواره های مختلف علمی بین‌المللی کشور هرساله به گوش می‌رسد که از مبلغ اندک جوایز اعطایی گله‌مندند.

همین چند روز پیش بود که خبرنگاران در مواجهه با معاون علمی و فناوری رییس جمهور و وزیر علوم از علت اندک بودن جوایز سه تا پنج میلیون تومانی اعطایی به برترین تلاشگران عرصه پژوهش و فناوری در جشنواره تجلیل از پژوهشگران و فناوران کشور سوال کردند؛ مبالغی به واقع اندک در شرایطی که میزان دستمزد و پاداش یک فصل برخی فوتبالیست‌ها گاه سر به میلیاردها تومان می‌زند!

در این بین، پاسخ مسوولان هم شنیدنی بود آن جا که وزیرعلوم در پاسخ گلایه ها از میزان اندک جوایز پژوهشگران نمونه کشور می‌گوید: مطمئن هستم پژوهشگران که سالها برای دستیابی به یک دستاورد پژوهشی تلاش می‌کنند کم یا زیاد بودن مبلغ جایزه برایشان جایگاه اصلی را ندارد.

فرجی دانا در عین حال تاکید کرد: وظیفه‌ خود می‌دانیم این موضوع به حداکثری که شأن آنها باشد ارتقاء یابد و این نگاه پژوهشگران نافی وظایف ما نیست.

معاون علمی و فناوری رییس جمهور هم سوال خبرنگاران درباره علت کم بودن جوایز اعطایی به پژوهشگران را این گونه پاسخ می‌دهد که رقم جایزه جشنواره های علمی، ملاک مناسبی برای ارزیابی میزان حمایت از پژوهشگران نیست.

ستاری با این وعده که در چند ماه آینده، جهش قابل توجهی در اعتبارات پژوهشی خواهیم داشت، گفت: مقدار جوایز معیار مناسبی برای ارزیابی این موضوع نیست و ما باید کریدورهای تجاری سازی را تقویت کنیم که کاری تخصصی است و مراحل مختلف دارد.

بازی با اعتبار بین‌المللی جوایز علمی کشور صد البته به جایزه دکتر کاظمی و جشنواره هایی مثل خوارزمی محدود نمی‌شود چرا که دبیر جشنواره بین‌المللی فارابی هم سه ماه پیش اعلام کرد: این جشنواره بین‌المللی به دلیل مشکل مالی، امسال برگزیده خارجی ندارد!

دکتر خواجه سروی، جایزه برگزیدگان بخش خارجی جشنواره را پنج هزار یورو عنوان و ابراز امیدواری کرد دولت و مجلس به حوزه علوم انسانی توجه بیشتری داشته باشند تا بتوانیم در سالهای آینده برای این جشنواره ردیف جداگانه‌ای داشته باشیم.

وی با اشاره به تاخیر در اعطای جوایز مالی دوره قبل جشنواره به دلیل کمبود بودجه در خصوص جوایز برگزیدگان این دوره از جشنواره فارابی گفت:‌ همانند سال گذشته در بخش اصلی به رتبه اول، 25 میلیون تومان در قالب اعتبار پژوهشی بنیاد ملی نخبگان به نفر دوم 15 میلیون تومان و به نفر سوم 10 میلیون تومان ارائه خواهد شد.

در بخش جوان جشنواره نیز به نفر اول 10 میلیون تومان اعتبار پژوهشی، به نفر دوم هفت میلیون و 500 هزار تومان و به نفر سوم پنج میلیون تومان و به فرد شایسته تقدیر سه میلیون تومان اعتبار پژوهشی اعطاء می‌شود.

هفتمین دوره جشنواره فارابی که قرار بود آبان ماه برگزار شود و حتی نشست خبری مربوط به آن با حضور خبرنگاران رسانه های مختلف برگزار شده بود احتمالا به دلیل مشکل تامین بودجه جوایز سنگین آن! هنوز برگزار نشده است!

فراموش نکنیم که جشنواره فارابی همان جشنواره ای است که چند سال پیش پس از تاکیدات و تبلیغات فراوانی که در زمینه ضرورت توجه ویژه به علوم انسانی و اسلامی در کشور شد به عنوان مهمترین جشنواره تحقیقات علوم انسانی در سطح کشورهای اسلامی پایه گذاری شد.

در شرایطی که جشنواره های علمی ملی و بین‌المللی ما به دلیل مشکلات مالی با چنین شرایطی دست به گریبانند، تصویب رقمی ده‌ها برابر سنگین تر برای یک جایزه علمی تازه، متاسفانه بیش از هر چیز به مثابه «سنگی بزرگ برای نزدن» است!

اگرچه شورای سیاست گذاری جایزه پیامبر اعظم (ص) که اعضای آن را عالی ترین مدیران علمی کشور تشکیل می‌دهند در مصوبه خود از پیگیری جلب حمایت موسسات داخلی و خارجی مثل بانک توسعه اسلامی برای تامین مبلغ جوایز تاکید کرده اند ولی با توجه به تجربه نه چندان موفق جشنواره های بین‌المللی دیگر مثل خوارزمی که آنها نیز از ابتدا بر جلب حمایتهای بین‌المللی تاکید داشته و بعد از 27، 28 دوره برگزاری توفیقی بیش از جلب چند مدال و گواهینامه و جایزه چند هزار دلاری از سازمان‌هایی مثل یونسکو، وایپو، کامستک و آیسسکو نداشته اند نمی‌توان به چنین راه حل‌هایی هم چندان خوش بین بود.

به هر روی، امیدواریم با تدبیر و توجه مسوولان، این جایزه علمی بین‌المللی که به نام عزیز پیامبر عظیم‌الشان اسلام (ص) مزین شده، سرنوشتی متفاوت با دیگر جوایز و جشنواره های علمی کشور داشته باشد و همچنین شاهد رفع مشکلات و موانع موجود در برگزاری هر چه باشکوه تر جشنواره های علمی و اعطای جوایزی در خور به تلاش‌گران عرصه های مختلف پژوهشی و فناوری کشور باشیم.

5353