فهیمه حسنمیری: با رواج پیدا کردن فضاهای مجازی و شبکههای اجتماعی، این سوال پیش میآید که همینقدر که روزبهروز کارکرد اینترنت در زندگیمان بیشتر میشود، فرهنگ اینترنتی هم گسترش پیدا میکند؟ اصلا فرهنگ اینترنتی داریم؟ بعد از ماجرای برخوردهایی که با «مسی» در صفحه فیسبوکش از طرف بعضی از ایرانیها اتفاق افتاد، در کافهخبر به آسیبشناسی این موضوعات پرداختیم. در این میزگرد، دکتر مصطفی اقلیما رئیس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران و استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و همچنین دکتر مصطفی فروتن روانشناس و محقق علوم رفتاری حضور داشتند.
در ادامه، خلاصهای از این گفتوگو را میخوانید؛
سوالی که پیش میآید این است که اصلا دلیل این همه گرایش به فضاهای مجازی چیست؟
فروتن: اجازه بدهید درباره تحقیقی که در این مورد انجام شده توضیح بدهم. در این تحقیق که روی جامعه آماری 320 نفره از دانشجوها و اطرافیانم انجام گرفت و حدود 83 درصد از آنها بین سنین 13 تا 35 ساله بودند، درباره دلایل گرایش آنها به فضاهای مجازی این اطلاعات به دست آمد که یکی از بزرگترین دلایل آنها برای عضویت در این شبکهها فقدان فضای واقعی گفتوگو بود یعنی این که آنها هیچ فضایی نداشتند که به صورت واقعی بتوانند با دیگران به تبادل نظر بپردازند. یکی دیگر از این دلایل گرانی تفریحاتی بود که وجود داشت، الان با این بلیتهای سینما و تئاتر و فضاهای ورزشی، بسیاری از افراد نمیتوانند از این امکانات استفاده کنند و بنابراین، اوقات فراغتشان را در شبکههای مجازی سپری میکنند. یکی دیگر از مهمترین دلایل به آموزشهای اشتباهی که والدین به فرزندانشان میدهند برمیگردد. معمولا باید و نبایدهایی که به فرزندان میشود میگویند با دوستانت بیرون نرو و در خانه بمان، که همین کار فرزندان را منزوی کرده و به سمت این شبکهها سوق میدهد. بیکاری، کنجکاوی، تاثیر گروه همسالان و داشتن هزینه مناسب به نسبت سایر وسایل ارتباطی هم در گرایش افراد به استفاده از این فناوریها بسیار تاثیر دارد.
این تحقیق بیشتر درباره استقبال و استفاده از کدام شبکه مجازی بود؟
فروتن: به طور کلی درباره شبکههای مجازی بود. ضمن این که در فیسبوک ناگهان با کاهش استقبال مواجه شدیم و متوجه شدیم این کمتر شدن استقبال از فیسبوک به دلیل ورود فناوریای به نام ویچت است.
اقلیما: همانطور که در این تحقیق هم نشان داده شده، یکی از مهمترین دلایلی که در گرایش افراد به این شبکهها وجود دارد این است که ما فضای آزاد نداریم. وقتی افراد فضاهایی برای صحبت کردن با همدیگر ندارند، وقتی در تمام فضاها آنها را از همدیگر جدا کردهایم و برای ارتباط گرفتن با همدیگر و حرف زدن و تبادل نظر و ارائه بیان خودشان را در تنگنا میبینند عجیب نیست که به این فضاها رو بیاورند. ما خودمان با سیاستهایی که داشتیم کاری کردیم که افراد خانهنشین شوند و فقط در اینترنت با همدیگر ارتباط داشته باشند.
ولی استقبال از فیسبوک در کشورهایی هم هست که فضای آزاد برای گفتوگو دارند.
اقلیما: مهم تنها عضویت در این شبکهها نیست بلکه مهم این است که بعد از عضویت در این فضاها چطور از آنها استفاده میشود. در کشورهای دیگر از این فضاها برای در ارتباط بودن با کسانی که میشناسند استفاده میکنند و این که اتفاقات مهم زندگیشان را به همدیگر خبر بدهند نه این که بخواهند به عنوان فضایی برای پیدا کردن افراد و گفتوگو با همدیگر استفاده کنند.
و دلیل پرخاشگریهایی و ناهنجاریهایی که در این فضاها صورت میگیرد چیست؟ شاهد چند اتفاق در شبکههای اجتماعی بودیم که نشان دهنده پرخاشگری در این شبکهها بود، به عنوان مثال اتفاقی که درباره چند فرد سرشناس افتاد و دیدیم که انبوهی از دشنامها روانه صفحه شخصی «مسی» یا مجری قرعهکشی جامجهانی در فیسبوک شد.
اقلیما: این را بگویم که به نظر من در همه جای دنیا این حرکات وجود دارد. وقتی به فوتبال در کشورهای دیگر نگاه کنید میبینید که چقدر با یکدیگر درگیر میشوند. این که یک هنرپیشه میگوید من میروم از مسی عذرخواهی کنم برای من جای خجالت دارد. فکر میکنید در کشورهای دیگر از اینطور خبرها نیست؟ نمیگویم این که این اتفاق افتاده اشکالی ندارد اما میگویم در همه جا این اتفاق ها می افتد و طرفداران فوتبال در همه جای دنیا چنین رفتاری از خودشان نشان می دهند. به نظر من این که در یک جمعیت زیاد چند نفر هم این رفتار را از خودشان بروز دهند چندان جای نگرانی ندارد و لازم نیست مساله اینقدر بزرگ شود. ضمن این که اگر بخواهیم در این زیربناها کند و کاو کنیم باید ببینیم این نوع فرهنگ حرف زدن از کجا آمده است و شرایطی که مردم در آن زندگی میکنند را فراموش نکنیم. ما هشت سال شخصی را در راس کارها داشتیم که چطور و با چه ادبیاتی حرف می زد؟ در حرف های او کلماتی شنیده می شد مثلا «نامردها» و ... لغاتی که رییس جمهور یک کشور به کار میبرد لغاتی است که فرهنگ یک جامعه را می سازد. یا این که ببینید، در یک سازمان و اداره با مردم چه برخوردی میشود؟ چه کلماتی برای برخورد با آنها به کار می رود؟ یک وزیر، یک رییس کل یا حتی یک رییس دانشگاه چطور با کارمندان و مراجعانش برخورد می کند؟ مشکل اینجاست که توهین در فرهنگ ما به امر رایجی تبدیل شده است و افراد به خودشان اجازه میدهند به هر کسی هر چیزی بگویند.
پس به نظر شما این اتفاقات بازتابی است از آنچه در جامعه میگذرد؟
اقلیما: بله به نظر من اینها سطوحی است که میبینیم و در زیر این پرخاشگریها دریایی از این اتفاقات است. این که در فوتبال پرخاشگری ببینیم تنها بخشی از ناهنجاریهای موجود است و در سایر ادارات، در مراکز و در برخورد با افراد گوناگون چه رفتاری انجام میشود. حتی اگر کسی خلاف کرده باشد نباید با او با توهین برخورد شود بلکه باید او را به قانون سپرد، در حالی که میبینیم با کسانی که متهم هستند هم چه رفتارهایی صورت میگیرد و حتی در خانوادهها هم میبینیم که افراد با پرخاشگری و داد و فریاد با همدیگر حرف میزنند.
پس چرا میگویید جای نگرانی نیست؟ اینطور رفتارها در محیط مجازی میتواند هشداری باشد نسبت به آنچه در جامعه وجود دارد.
اقلیما: آن چیزی که من میگویم این است که اگر این کارها اشکالی دارد، در همه جا باید اشکال داشته باشد نه این که تنها به ورزش یا اینترنت که میرسد بگوییم چرا چنین پرخاشگریهایی اتفاق میافتد. این که این رفتارها شایسته نیست را همه ما قبول داریم اما این که چرا درباره این موضوع اینقدر سر و صدا شده به نظر من درست نیست و باید نسبت به همه ناهنجاریها چنین حساسیتی وجود داشته باشد نه این که یک موضوع را بزرگ کنیم و از بقیه موضوعات غافل شویم. درواقع الان داریم واقعیت جامعه را در این گونه کارها در اینترنت میبینیم و به همین دلیل میگویم شاید مهمتر از موضوع اینطور رفتارها در اینترنت، این باشد که چرا این رفتارها در جامعه وجود دارد و بخشی از آن در اینترنت بروز پیدا میکند. روزانه همین حرفها را در بخشهای مختلف میبینیم ولی چون در اینجا به صورت گروهی و متمرکز پدیدار شده، ما را دچار نگرانی کرده است.
ما فرهنگ اینترنتی داریم؟ اگر بدون آموزش این فرهنگ، عضویت در این شبکهها روز به روز افزایش پیدا کند چه عوارضی دارد؟
فروتن: عوارضی که این رفتارها در فیسبوک و ویچت و امثال اینها دارد در سه بعد خلاصه میشود، یکی آسیبهای فردی، یکی آسیبهایی که به داخل اجتماع ما میزند و دیگری آسیبهایی که در بعد کلان وارد میکند. شاخصترین آسیب انحطاط اخلاقی و فروپاشی نظام ارزشهای خانوادههاست. الان میبینیم که بچهها به سمت اتاقها هدایت میشوند و به آنها گفته میشود بنشینند در اتاقشان تا از آسیبهای بیرون در امان باشند اما نمیدانند که در فضای اینترنت چه چیزهایی در انتظار آنهاست. در بحث اجتماع مهمترین آسیبی که وجود دارد گسترش شایعه و دروغپراکنی است. گسترش فساد هم یکی دیگر از آسیبهایی است که در پی مهیا نبودن شرایط مناسب اجتماعی و استفادههای بیش از اندازه از فضاهای مجازی است. از استفاده مغرضین، سوء استفاده سیاسی و توطئههایی که وجود دارد هم نباید غافل شد.
47234
نظر شما