فضای مجازی، عرصه جنگ واقعی

رشد روزافزون فناوری های ارتباطی و تبادل سریع اخبار و اطلاعات در سالهای اخیر، تغییرات خارق العاده و شگرفی در عرصه ارتباطات و تبادلهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایجاده کرده است.

با رشد فزاینده اینترنت، شاهد گذار از حیطه های سخت به حوزه های نرم هستیم. در فضای سایبر، پروسه جنگ های سایبری یکی از مصادیق آشکار اتخاذ روشهای روانی و تبلیغاتی برای جابجایی نظام، ارزش، فرهنگ و سبک زندگی، هر روز بیش از دیروز، خود را نشان می دهد.

تحول در نحوه جمع آوری، ذخیره، پردازش، انتقال، نمایش اطلاعات و بازخورد و رهگیری «نویز‌ها»(صداهای کم تأثیرگذار) در جوامع مختلف یک منبع استراتژیک است برای جامعه ای که به زعم برخی و از جمله مک لوهان، جوامع جهانی به دهکده جهانی تبدیل می‌شوند.

از این رو برای محافظت و جانبداری از آنچه خود داریم و نبردن دست تمنّا به سوی دیگران، باید راه‌های پدافندی و آفندی را شناسایی کنیم. (عمدا از اصطلاحات جنگ سخت استفاده شده است تا نزدیکی و قرابت اهداف جنگی نرم و سخت بدل به تبادر و تبادل ذهنی شود.)

«سایبر» اقدامات و عملیات پردازش شده در شبکه‌های بین‌المللی است که به مفهوم مجازی هم گاه استفاده می شود، اصطلاحی که برای اولین بار ریاضی‌دان انگلیسی نوربرت وینر با هدف مطالعه سازوکار های ارتباطی و کنترل اعداد در ماشینهای مخصوص اعداد به کاربرد اما بعدها اصطلاحاتی نظیر هوش مصنوعی و ارتباط از راه دور بدون در نظر گرفتن جغرافیای عینی از سوی آحاد پیام گیرندگان، هدف فضای سایبری و فضاسازان قرار گرفت. مختصات تأثیرگذاری با روش از راه دور می‌توانست تأثیرگذار باشد، زیرا اولا پیام رسان و گیرنده پیام گمنام هستند. ثانیا تجهیزات رهگیری و استفاده در دسترس و ارزان است و خصوصیت دیگر اینکه فضای سایبری صفت عالی «در دسترس بودن» را وجه ممیّزه خود ساخته است. با توجه به این شاخص‌ها می‌توان ادعا کرد که «اطلاعات» در جهان امروز نه تنها باعث سرمایه که یک منبع استراتژیک است زیرا با تغییر اعتقادات، ارزش‌ها، فرهنگ و سبک زندگی جوامع مصرف کننده، بدون کوچکترین درگیری نظامی و گشودن آتش با تغییر تفکر جامعه به سمت جامعه هدف(دشمن)، جنگ نرم آغاز شده است.

اصطلاحی که جوزف نای اولین بار به کاربرد و بعدها دیگران از این واژه پردازش شده و بسیار دقیق مترادف‌های دیگری برساخته‌اند، مانند مونوپولی(اعضا) دانش و اطلاعات، جنگ فرماندهی و کنترل، جنک الکترونیک ولی دقیق‌تر آن در لغت‌نامه دانشگاه پرینستون ذیل جنگ نرم آمده است:
«کاربرد اطلاعات یا فناوری اطلاعات در خلال بحران یا درگیری برای تحقق یا پیشبرد اهداف مشخص علیه یک یا چند دشمن مشخص»

در همین باره در کتاب «جنگ اطلاعاتی چیست؟»، مارتین لیبیکی هفت مشکل جنگ اطلاعاتی را برمی شمارد که اشاره به آن، روشن کننده اذهان خواهد بود. جنگ فرماندهی و کنترل، جنگ بر پایه اطلاعات، جنگ الکترونیک، جنگ روانی، جنگ هکرها، جنگ اطلاعاتی و اقتصادی و جنگ سایبری، تفصیل و تعریف هر کدام از این تخاصمات غیرعینی و پنهان، آشکار است زیرا وجه ممیزه هر طیف از طیف‌های یادشده تلفیقی از عناصر مختلف جنگ اطلاعاتی به شمار می‌آید که نتیجه آن بر هم زدن موازنه‌های اطلاعات و دانش به نفع لشکر خودی است خصوصا اینکه اگر «موازنه توازن رزمی» نداشته باشد و حریف آگاهتر و رندتر باشد، اما یک نکته بسیار امیدوارکننده در این میان وجود دارد که در جنگ سایبر همیشه و هماره حضور فناوری پیشرفته، شرط کافی برای آن نیست بلکه شرط لازم آن ابعاد روانی، سازمانی و نیروی انسانی هوشمند، باانگیزه و آگاه است. این نتیجه‌گیری نباید موجب تغافل شود و با شمشیرهای پنبه‌ای سرها بریده شود. اجرای جنگ سایبری مستلزم دسترسی به فناوری پیشرفته است، این درست است اما این هم باید در نظر آید که پشت این فناوری، باز نیروی انسانی فرمان می‌دهد.

از این رو، آنچه مهم است فناوری و دسترسی به آن و از آن با اهمیت‌تر، ساختن و پرداختن به اهداف فرهنگی کلان در جوامع تحت سلطه تکنولوژی ارتباطات است که آمادگی ذهنی، علمی و اطلاعاتی از فرایندها و ... داشته باشند(باشیم!) مواظب باید بود که با شمشیرهای پنبه‌ای سرمان بریده نشود.

*عنوان یادداشت برگرفته از سخنان و دیدگاه های رهبری در دیدار اساتید و طلاب، روز شنبه، ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۵ است.