تأکید اسلام بر وفاداری در عهد و پیمان، تأکیدی کم‌نظیر است. عهد به معنای حفظ چیزی و مراقبت از آن در هر حالتی است. به همین دلیل هم بر دستورات شرعی اطلاق می‌شود و هم پیمان و میثاق و نذر و سوگند را شامل می‌شود.۱ قرآن کریم می‌فرماید: اِنَّ العَهد کانَ مَسئولاً.۲ نسبت به عهد و پیمان خود مسئول هستید و از آن بازخواست می‌شوید. وفای به عهد به‌قدری مهم و حیاتی است که امیرالمؤمنین علیه‌السلام در عهدنامه خود به مالک‌اشتر هنگامی که او را به ولایت مصر گماشت، می‌نویسند: «هیچ‌یک از فرایض الهی خداوند مثل وفای به عهد نیست که مردم با وجود داشتن منافع گوناگون و آراء و اندیشه‌های متفاوت، در بزرگ‌داشت آن یک‌دل باشند.»۳ و هم ایشان می‌فرمودند: «بی‌قراری شبانۀ مردی در بسترش که به او وعده‌ای داده‌ام تا صبح شود و به مرادش برسد، بیشتر از بی‌قراری من در بسترم نیست که جوش می‌زنم تا صبح شود و از دَین وعده‌ای که به او داده‌ام بیرون آیم و از ترس این‌که مبادا مانعی باعث خلف‌وعده شود؛ زیرا خلف‌وعده از خصلت‌های کریمان نیست.»۴
اسلام، وفای به میثاق را حتی با مشرکین و کفار نیز تا زمانی که ایشان پای‌بند به آن پیمان هستند، لازم می‌داند. وفای به عهد از جمله اموری است۵ که مؤمن یا مشرک و خوب یا بد بودن فردی که با او پیمان بسته‌اید، در لزوم پای‌بندی به آن پیمان مهم نیستند. بلکه مهم این است که اگر با او بر سر چیزی قرار گذاشتید و تعهدی دادید، حتی اگر این پیمان برای حمایت از او و محافظت از منافعش نیز باشد، باید تا هنگامی که او بر سرپیمان هست، شما نیز به آن پای‌بند بمانید. فَمَاستَقامُوا لَکُم فَاستَقِیمُوا لَهُم.۶ حتی درصورتی که برای انجام آن تعهدات به خودتان ضرری برسد یا مانعی پیش‌رو قرار گیرد که موجب زحمت باشد، (که البته آسیب به اسلام و مسلمین مطلب دیگری است که جایز نیست) چنان‌که در آیۀ ۷ سورۀ توبه اشاره شد، تا زمانی که ایشان بر سر پیمان خود هستند، شما نیز بر سر پیمان بمانید.
اگر وفای به عهد تااین‌اندازه و حتی با مشرکین مهم و حیاتی است، حساب قول و قرارها و پیمان‌هایی که با دوستان و اطرافیان خود می‌گذاریم به مراتب روشن‌ترند. اگر به‌راحتی و با پیشامد مشکلی کوچک و یا اندک سختی در راه به انجام رساندن قول و قرارمان، از آن صرف‌نظر می‌کنیم و یا به میل خود آن را طبق منافع خویش تغییر می‌دهیم و قول و قرارمان را زیرپا می‌گذاریم، مخاطب خداوند در آیات دوم و سوم سورۀ صف هستیم که می‌فرماید: یااَیُّهَا الذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَاتَفعَلُونَ. کَبُرَ مَقتاً عِندَ اللهِ اَن تَقُولُوا مَا لَاتَفعَلُونَ.۷ زیرپاگذاشتن قول و قرار و نقض عهد نه تنها از اسلام و آموزه‌های دینی به دور است، بلکه به دور از نوع‌دوستی و اخلاق و فطریات بشری است. زیر پا گذاشتن پیمان، نشانۀ خودخواهی و بی‌اعتنایی به شخصیت دیگران و خودبرتربینی است و هم‌چنین پیش از این‌ها، نشان از سبک شماردن سخن فرد توسط خویش است. امام علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «بالاترین صداقت، وفای به پیمان‌هاست.»۸
وفادارای بر سر پیمان آدمی با دیگران مطلبی است و اما وفاداری در عهد با خداوند و پیمان با خویش نیز مطلب مهم دیگری. در آیات قرآن کریم بارها کلمۀ «الله» به «عهد» اضافه می‌شود و به انسان گوشزد می‌کند تا به عهد خود با خداوند وفا کند. وَ بِعَهدِ اللهِ اَوفُوا.۹ بسیاری از این عهدها اشاره به تکالیف و دستورات الهی دارد۱۰ که انسان باید همواره و در هر حالتی آن‌ها را حفظ و از حریمشان مراقبت کند. از نتایجی که برای نقض عهد با خداوند در قرآن کریم ذکر شده است می‌توان به مثالی که خداوند دربارۀ منافقان در سورۀ توبه می‌زند، اشاره نمود: وَ مِنهُم مَن عاهَدَ اللهَ لَئِن آتانا مِن فَضلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَ لَنَکُونَنَّ مِنَ الصّالِحینَ.۱۱ گروهی با خداوند عهد بستند که اگر از فضل خویش بر ما (دارایی و مال و اموال) ببخشی، قطعاً صدقه و زکات می‌دهیم و از صالحان خواهیم شد. اما هنگامی که خداوند از فضل خود به ایشان بخشید، بخل ورزیدند و از پیمانشان روی‌گردان شدند: فَلَمَّا آتاهُم مِن فَضلِهِ بَخِلُوا بِه وَ تَوَلَّوا وَ هُم مُعرِضُونَ.۱۲ پس خداوند به‌خاطر خلف‌وعده‌ای که ایشان کردند و دروغ گفتند، نفاقی ابدی را در دل‌هایشان قرار داد: فَاَعقَبَهُم نِفاقاً فِی قُلُوبِهِم اِلی یَومِ یَلقَونَهُ بِمَا اَخلَفُوا اللهَ مَا وَعَدُوهُ وَ بِمَاکانُوا یَکذِبُونَ.۱۳ بنابراین همان‌طور که وفاداری در پیمان، نشانۀ صداقت و راستی است، خلف‌وعده نیز نشان دروغ‌گویی و موجب نفاق قلبی است.
قرآن کریم در آیات ۹۱و ۹۲ سورۀ نحل تمثیلی از کسی که عهد خود را نقض می‌کند، آورده است و آدمی را از زیرپاگذاشتن قول و قرارهای خود نهی می‌کند. وَ اَوفُوا بِعَهدِ اللهِ اِذا عاهَدتُم وَ لاتَنقُضُوا الاَیمانَ بَعدَ تَوکِیدِها وَ قَدجَعَلتُم اللهَ عَلَیکُم کَفِیلاً...۱۴ به عهدهایی که با خدا بسته‌اید وفاکنید و سوگندهایی که با نام خدا آن را مؤکد نموده‌اید، نشکنید. وَ لاتَکُونُوا کَالَّتِی نَقَضَت غَزلَها مِن بَعدِ قَوَّةٍ اَنکاثاً...۱۵ که این کار مانند کار آن زنی است که رشته‌هایی را با کمال محکمی می‌ریسید و آن‌ها را می‌بافت، اما سپس با زحمت فراوان آن‌ها را از هم باز می‌کرد و پاره‌پاره می‌نمود.۱۶
_____________________________________________
۱. برگرفته از ترجمۀ تفسیر المیزان، آیۀ ۱۵۲ سورۀ انعام
۲. ...و به پیمان خود وفا کنید که قطعا از (پیمان) سوال می‌شود. / آیۀ ۳۴ سورۀ اسراء
۳. نامۀ ۵۳ نهج‌البلاغه
۴. منتخب میزان‌الحکمة، ج۲، ص۱۳۰۷
۵. امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: «سه چیز است که هیچ‌کس در آن‌ها معذور نیست: برگرداندن امانت به نیک و بد، وفای به عهد با نیک و بد، و خوش‌رفتاری با پدر و مادر، خوب باشند یا بد.» منتخب میزان‌الحکمة، ج۲، ص۱۳۱۷
۶. ...پس مادامی که (بر عهد خود) با شما پایداری کنند، شما نیز با آن‌ها (بر عهد خود) پایداری کنید. ... / آیۀ ۷ سورۀ توبه
۷. ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چرا چیزی می‌گویید که عمل نمی‌کنید؟ در نزد خدا بسیار مبغوض است که چیزی را بگویید که به‌جا نمی‌آورید. / آیات ۲و ۳ سورۀ صف
۸. منتخب میزان‌الحکمة، ج۲، ص۱۳۱۷
۹. ...و به پیمان خدا وفاکنید... / آیۀ ۱۵۲ سورۀ انعام
۱۰.برگرفته از ترجمۀ تفسیر المیزان، آیۀ ۱۵۲ سورۀ انعام
۱۱و۱۲و۱۳. آیات ۷۵تا۷۷ سورۀ توبه. مطلب ذکر شده برگرفته از درس‌هایی از قرآن، حجت‌الاسلام محسن قرائتی
۱۴و۱۵. آیات ۹۱و۹۱ سورۀ نحل
۱۶. امام باقر علیه‌السلام: «آن زنی که رشته‌های خود را پنبه کرد، زنی از بنی‌تیم‌بن‌مرّه بود به نام رایطه (ریطه) دختر کعب‌بن‌سعدبن‌تیم‌بن... . او زن احمقی بود که پشم می‌ریسید و آن‌چه رشته بود پنبه می‌کرد و دوباره می‌ریسید. پس خداوند فرمود مباشید مانند آن زنی که رشتۀ خود را پس از محکم بافتن پنبه می‌کرد... خدای تعالی به وفاداری فرمان داد و از پیمان‌شکنی نهی فرمود و این مثل را برای آنان زد.» منتخب میزان‌الحکمة، ج۲، ص۹۰۵
نظر شما