در حقیقت پتروشیمی، صنعت منحصر به فردی است که اگر برنامهریزیهای پیشبینی شده در این زمینه در برنامههای دوم و سوم توسعه به درستی به اجرا در میآمد، امروزه این صنعت میتوانست کلیدیترین نقش را در اقتصاد ما ایفا کند. در مقایسه با سایر کشورها، ایران بالاترین و بهترین ظرفیت را برای توسعه پتروشیمی داراست و هیچ کشوری مانند ایران از تمام امکانات و ظرفیتهای لازم برای توسعه این صنعت برخوردار نیست. دلایل زیادی را برای اثبات این موضوع میتوان ذکر کرد که از جمله آنها عبارتند از:
- مهمترین منابع مورد استفاده در صنعت پتروشیمی، هیدروکربورها هستند که از منابع گازی و نفتی به دست میآیند. ما تنها کشور در جهان هستیم که هم از لحاظ منابع گازی و هم از لحاظ منابع نفتی در رتبههای بسیار بالایی قرار داریم، علاوه بر این منابع گازی در ایران بسیار غنی است. در ردهبندی جهانی از لحاظ منابع گازی در رده دوم و از لحاظ منابع نفتی هم در رده دوم یا سوم جهان قرار داریم. کشور عربستان اگرچه از لحاظ منابع نفتی در جایگاه اول قرار دارد اما فاقد منابع گازی است، قطر هم اگر گاز دارد، نفت ندارد.
-
عامل مهم دیگر در توسعه صنعت پتروشیمی، نزدیکی به آب دریاها است به طوری که این صنعت به آبهای آزاد و سواحل کشورهای مختلف دنیا دسترسی داشته باشد که از این لحاظ ما از نعمت خلیج فارس و دریای عمان بهرهمند هستیم و همه منابع ما نیز یا در خلیج فارس است و یا نزدیک به خلیج فارس که به این ترتیب امکان صادرات بیشتر محصولات این صنعت را افزایش داده است.
- صنعت پتروشیمی به همان شدت که به خوراک احتیاج دارد، برای سرویسهای خنککننده به آب نیز نیاز دارد ، برای مثال حجم آبی که فقط در عسلویه برای خنککردن استفاده میشود (آبی که یک بار در سیکل دور میزند و دوباره به دریا باز میگردد) 380 متر مکعب یا380 تن در ساعت است، چهار برابر آب ورودی به تهران بزرگ، ما این آب خنک کننده را داریم و همه کشورها این امکان را ندارند.
- نقش محوری دیگر، نیروی انسانی است. ما تنها کشور در خاورمیانه هستیم که از نیروهای انسانی با 100 سال تجربه در صنعت نفت بهرهمند هستیم و از طرف دیگر دانشکدههای مهندسی خیلی خوبی داریم که به تربیت و پرورش نیرویهای انسانی متخصص ،مشغول هستند.
- ما کشوری هستیم که همسایههای متعددی داریم و در واقع بازارهای هدف فراوانی در اطراف ما قرار دارد. عراق، افغانستان ، کشورهای CIS (کشورهای مستقل مشترک المنافع) و ترکیه. علاوه بر این ما از طریق اقیانوس هند به دو بازار بزرگ چین و هند دسترسی داریم.
- از همه مهمتر عشق و علاقه مردم ایران به پیشرفت و توسعه کشور است. اینها پتانسیل و ظرفیت کمی نیست.
نتیجه این حرفها این است که ایران باید از نظر توسعه صنعت پتروشیمی در صدر کشورهای جهان باشد، یعنی نقش تعیینکننده در صنعت پتروشیمی جهان داشته باشد.
صنعت پتروشیمی، صنعتی است که در حدود 10 درصد هیدروکربورهای کشور را مصرف میکند و بقیه آن هم یا به شکل خام صادر شده و یا به شکل انرژی در داخل کشور مصرف میشود. با این اوصاف علیرغم اینکه هنوز در صنایع پایین دستی پیشرفت زیادی نداشتهایم، اما طبق آمار گمرک 40 درصد صادرات غیرنفتی ایران را محصولات پتروشیمی تشکیل میدهد، همین آمار به معنای واقعی نشان میدهد که از همین 10 درصد میتوان ارزش افزوده بسیاری را ایجاد کرد. پس این صنعت با توجه به ارزش افزوده ایجاد شده، میتواند نقش بسیار مهمی در توسعه کشور داشته باشد. وقتی ما میگوییم هدفمند کردن یارانه، این طرح قیمتهای انرژی را تحت تاثیر قرار میدهد. از طرف دیگر میدانیم که منشاء انرژی، هیدروکربورها هستند و این هیدروکربورها به دو بخش مصرف (سوخت) و تولید تخصیص داده میشود.
معنی هدفمند کردن چیست؟معنیاش این است که باید انرژی را از بخش سوخت به بخش تولید انتقال دهیم. حال سئوال این است که این هدفمند کردن با چه معیاری باید صورت بگیرد و ابعاد آن تا چه حد گسترده است؟
برای پاسخ به این سؤال ماده 32 برنامه قانون چهارم را مطالعه کنید. این ماده بر این امر تاکید میکند که " محصولات صادراتی ما باید قابل رقابت با منطقه باشد" و در واقع منطق درست هم همین است. با این معیار اگر قرار باشد صادرات پتروشیمی قابل رقابت با منطقه باشد باید قیمت تمام شده آن از قیمت تمام شده منطقه کمتر و در بدترین حالت مساوی آن باشد، کیفیت هم اگر بهتر نباشد، باید در سطح کیفیت آنها باشد. به این معنی که قیمت خوراکی که به پتروشیمی داده میشود بالاتر از قیمت خوراک در منطقه نباشد که این در واقع یک استدلال شفاف و روشن است. عربستان سعودی برای تشویق سرمایهگذاری در آن کشور قیمت خوراک را با 30 درصد تخفیف ارائه میکند. در این کشور قیمت گاز هیچگاه بیشتر از 30 تا 70 سنت نیست. این قیمت برای کشور ما هم در حال حاضر همین حدود است. اما الان به خاطر قانون هدفمند کردن یارانه ها بحث قیمت خوراک دستخوش تحولات مختلفی شده است. معیار شرکت گاز برای تعیین قیمت، همان قیمت گاز صادراتی به ترکیه است، که این درست نیست، چرا که در چنین شرایطی سرمایهگذار حاضر شده است، در صنعت پتروشیمی وارد شده و در آن سرمایهگذاری کند، ایجاد شغل نموده است و معضل بیکاری جامعه را حل نماید. پس وقتی کسی حاضر شده این سرمایهگذاری را انجام دهد باید از آن حمایت شود، به این معنی که قیمت خوراک مصرفی در حدی باشد که محصولش با محصولات منطقه قابل رقابت باشد. این درست است که اگر قرار است گاز به کشور ترکیه فروخته شود باید با بالاترین قیمت صورت گیرد، چون قرار است که ثروت ملی را صادر کنیم، اما واضح است که حساب تولید کننده داخلی از یک کشور خارجی جداست.
مسئولین محترمی که قانون مترقی هدفمند کردن یارانهها را ارائه داده و اجرا میکنند، باید با یک دیدگاه فرابخشی و فرابنگاهی به این کار پرداخته و به اقتصاد ملی توجه کرده و اهداف خود را بر اساس توسعه اقتصاد ملی برنامهریزی کنند. یعنی به معیارهای GDP، تولید، شغل، درآمد ملی و ... توجه کنند.
پیشنهاد صریح و واضح این است که قیمت خوراکها نباید طبق ماده 32 قانون چهارم بیشتر از قیمت منطقه باشد تا محصولات ما بتوانند قابل رقابت با منطقه باشند.
در شرایط فعلی بهترین کار این است که قیمت خوراکهای پتروشیمی تا 3-2 سال آینده حتی به اندازه یک ریال هم افزایش نیابد، تا اثرات تحریم فروکش کند، علاوه بر این باید به صنعت کمک شود تا ظرفیت خود را به 100 درصد برساند.
صنعت پتروشیمی یک صنعت هدر دهنده انرژی نیست، بلکه یک صنعت مولد است. در اینکه هدفمند کردن یارانهها یک قانون مترقی است شکی نیست و الان شاهدیم که درحملونقلهای شخصی، سوخت و بالاخص بنزین در حال هدر رفتن است، حال مسئله مهم، چگونگی روش اجرای این طرح ست.
در قسمت تولید اگر قیمتهای انرژی افزایش یابد هیچ اتفاق مثبتی نمیافتد، لذا باید با قیمت معقول انرژی را در اختیار تولیدکنندگان قرار داد که معیار معقول بودن هم، همان قابل رقابت بودن صنعت با تولیدات کشورهای منطقه است ولی در مورد بنزین، باید یارانهها هدفمند شده و یا به عبارتی قیمت آزاد شود، البته باید در این مرحله به ابعاد فرهنگی و اجتماعی طرح هدفمند کردن یارانهها نیز پرداخته شود.
توسعه صنعت پتروشیمی از محل بودجه دولت تامین مالی نشده است، بلکه از محل درآمدهای این صنعت منابع سرمایهگذاری نیز فراهم شدهاند. تنها کمک دولت در طی این چند سال قانونی مترقی بوده که بر مبنای آن صنعت پتروشیمی از پرداخت مالیات معاف شده و مقرر گردید مالیات صرف توسعه صنعت شود .
قیمت بنزین باید افزایش یابد و واضح است که در شرایط فعلی بخشی از بنزین مصرفی به هدر میرود و هدردهندگان آن هم قشر مرفه جامعه هستند ولی قیمت خوراک صنعت پتروشیمی نباید افزایش یابد چون به تولید صدمه وارد میکند.
محصولات صنعت پتروشیمی در تمام زمینهها مانند پزشکی، هوافضا، وسایل حمل ونقل و ... کاربرد دارد، پس باید به این صنعت کمک شده و موجبات رشد و توسعه آن فراهم شود، نه اینکه هزینههای این صنعت را افزایش دهیم. لذا نباید قیمت خوراک صنعت پتروشیمی را تغییر داد./121
مدیر سابق برنامه ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی
نظر شما