چرا فضای مجازی درگیری ها و دشمنی ها را افزایش می دهد؟ / آفات شناختی ناشی از فضای مجازی

گروه اندیشه: مهمترین عامل، سوء برداشت ها از سخنان یکدیگر است. بشر به تدریج متوجه شده، زبان، مهمترین عامل فهم یکدیگر است. این موضوع می تواند به همراه دیگر عناصر زبانی، مانند زبان بدن و ...، زمینه های گسترده تر گفت و گو را فراهم کند. این زبان آن گونه که هایدگر مطرح  می کند، می تواند به عنوان خانه نیز تلقی شود. برای مثال، زمانی که مسافران به شهری مانند یزد مسافرت می کنند، کمتر شاید به این موضوع پی ببرند، که زبان معماری این شهر دارد با آنان سخن می گوید، فقط کافی بدانند چنین زبانی هم وجود دارد. این موضوع بر همه ابعاد زندگی سایه افکنده است. 

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، دکتر محسن سوهانی، دکترای مدیریت رسانه دانشگاه آزاد تهران مرکز،  در خصوص سواد رسانه و مهارت ارتباطات که پادکست تصویری آن در یوتیوب منتشر شده، معتقد است: «یکی از مهمترین تعریف هایی که از سواد وجود دارد، تبدیل دانش به مهارت و تبدیل دانسته های ما به عمل است و این موضوع در جهان امروز با مختصاتی  به ویژه در ارتباطات و فضای مجازی با کلید واژه هایی مانند سواد رسانه ای و سواد ارتباطی دارد خودش را مطرح می کند.»

سوهانی در ادامه با اشاره به این که برای فهم این موضوع « به نظر می رسد می توانیم به دوگانه ای بپردازیم که در علوم انسانی بسیار بنیادین و مهم است که معروف  به objective و subjective، عینی و یا ذهنی، مفهوم یا موضوع است. بین این دو یک پل ارتباطی وجود دارد که تبدیل می شود به تحت عنوان آن چیزی که ما از آن تحت عنوان ارتباطات، یا زمینه ای به نام علوم ارتباطات یاد می کنیم.» 

او افزود: «پایه ای ترین رکن این ارتباطات زبان است، اولین فرآیند ارتباطی با زبان ما در قالب کلمات است که شکل می گیرد. اما زبان همان طوری که  می تواند عامل ارتباطی باشد، خیلی وقت ها می تواند مانع ارتباطی باشد و تولید سوء تفاهم  بکند. این موضوع بسیار مهمی است که در علم زبان شناسی، مورد بررسی واقع می شود.» 

او برای توضیح بحث خود به کتاب میشل فوکو  به نام «این یک چپق نیست» اشاره کرد و گفت: «میشل فوکو کتابی منتشر کرده است به اسم «این یک پیپ نیست». بر روی این کتاب، تصویر جالبی از پیپ نیز نقش بسته است. این تصویر یک پیپ از رنه مگریت، نقاش معروف بلژیکی است که هر فردی می تواند با مشاهده آن، تفسیرهای مختلفی  از دیدن آن در ذهن خود داشته باشد.» 

او می افزاید: «این تفسیر و تاویل در بسیاری از مواقع از قضا باعث سوء تفاهم، دعوا و مناقشه بین آدمیان می شود. این دعوا و مناقشه همان حدفاصلی است که بین ذهنیت و عینیت وجود دارد. مولانا در دفتر دوم مثنوی داستانی دارد، حکایت 4 نفر با 4 زبان مختلف که هر یک با زبان وگویش خود از انگور نام می برند. ولی یکی عنب، دیگری می گوید انگور، یکی می گوید ازک و دیگر استافیل می گوید.  

چار کس را داد مردی یک درم
آن یکی گفت این به انگوری دهم

آن یکی دیگر عرب بُد گفت لا
من عِنب خواهم نه انگور ای دغا

آن یکی ترکی بُد و گفت این بنم
من نمی‌خواهم عنب، خواهم ازم

آن یکی رومی بگفت این قیل را
تَرک کن خواهیم استافیل را»

سوهانی در ادامه با اشاره به چگونگی شکل گیری سواد رسانه ای، و این که «در این ابیات مشاهده می شود که منظور هر چهار نفر یک چیز است، ولی نمی توانند آن را خوب بیان بکنند که این خود یک مانع ارتباطی است» افزود: «در دنیای ارتباطات، هر چقدر بتوانیم این موانع را برداریم، می توانیم موفق تر پیش برویم. و این مفهوم سواد رسانه ای و سواد ارتباطی از همین جا شکل می گیرد. که هم یک دانش است، و از آن مهم تر یک مهارت است. و برای به دست آوردن این مهارت نیاز به تمرین است.»

هرچند سوهانی به این موضوع اشاره نکرد که برای برداشتن موانع نیازمند گفت و گو و مذاکره هستیم، در عین حال افزود: «اساسا مفهومی به نام هرمنوتیک که به  تفسیر متن، یا علم تاویل و تفسیر هم از آن یاد می شود، همین است که  خود تفسیر یک متن، باز نیاز به یک روش و دانش تخصصی دارد.  شاید ساده ترین راه این باشد که ارتباطات خودمان را از پیش فرض ها تهی بکنیم. با پیش فرض ها و تفسیرهای شخصی با موضوعات برخورد نکنیم تا دنیا را بتوانیم واقعی تر و افراد را واقعی تر ببینیم و با آنان بتوانیم ارتباط برقرار بکنیم.» 

او همچنین به سازوکار از بین رفتن پیش فرض ها اشاره نکرد. زیرا پیش فرض ها بدون گفت و گو قابل زدودن نیستند. او گفت: «به ویژه در فضای مجازی این موضوع خودش را بیشتر نشان می دهد. در ارتباطات، تنها زبان عامل انتقال پیام نیست، بلکه لحن ما، و همچنین آهنگ کلام ما، میمیک چهره ما، و در مجموع حس و انرژی که از ما به شخص مقابل منتقل می شود، خیلی تاثیرگذار است. به عبارت دیگر مجموع موارد را که مطرح کردم، در بهتر رساندن آن مفهومی که در ذهن داریم در یک قالب عینی به مخاطبی که روبه روی ما قرار دارد بسیار حائز اهمیت است.» 

سوهانی در ادامه با تاکید بر این که احتمال افزایش سوء تفاهمات در فضای مجازی بیشتر است، تاکید کرد: «متاسفانه در فضای مجازی ما خیلی از زمینه ها برای انتقال پیام را دارا نیستیم، و این خود باعث سوء تفاهم های بزرگ می شود. خیلی وقت ها شخصی ممکن است که پست یا استوری کسی را در اینستاگرام ببیند، و در ذهن خودش این موضوع را به دشمنی تفسیر بکند.»  

سوهانی در باره دلیل این نقیصه گفت: «زمانی که ما یک پیام متنی را می خوانیم، از آن جا که عاری از حس است، ممکن است باعث سوء برداشت بشود، و ما لحن دشمن گونه ای را از متن تلقی بکنیم. همه این ها موانع ارتباطی دردسرسازی هستند که در دنیای امروز، در ارتباطات مجازی خودش را نشان  می دهد.» 

او در ادامه با خالی شدن از پیش فرض ها برای ایجاد ارتباط سالم افزود: «حال با این موانع ، اگر بخواهیم ارتباطات خوب و سالمی چه در سطح میان فردی، چه اجتماعی، و لایه های بالاتر داشته باشیم، لازم است که حتما روشمند و هدفمند، برخورد کرده، سواد رسانه ای و ارتباطاتی را در خودمان تقویت بکنیم. به نظر من نخستین شرطش هم این است که خودمان را از یک سری از پیش فرض های ذهنی در روابط مان خالی بکنیم. تلاش بکنیم آدم ها را بدون برچسب زدن، بدون قضاوت، آنگونه که واقعا هستند،  به عنوان مخاطبمان بپذیریم. مولوی می گوید : 

چون غرض آمد هنر پوشیده شد
صدحجاب از دل به سوی دیده شد 

و در کمال صداقت بر اساس این جمله بسیار عالی و مهم که «صداقت بهترین سیاست است»  بتوانیم با حس، و زمینه های خوبی، با استفاده از همه ابزار، به بهترین شکل، آن  عینیت و ذهنیتمان را تبدیل به عینیت بکنیم و انسان اثرگذاری باشیم.»

216216