خبرآنلاین - نویسنده: اکساندر لانگلوئیس - ترجمه: علی مجتهدزاده: ضربالمثلی هست که میگوید: «گذشته هرگز نمیمیرد؛ همیشه همراه ماست.» این حقیقت ساده در جوامع پس از درگیری به ویژه سوریه یک سال پس از سقوط رژیم چنددههای اسد بسیار برجسته است. کشور همچنان با چالشها و فرصتها در فرآیند دشوار انتقال از یکی از بیرحمترین رژیمهای قرن بیستویکم مواجه است و چشمانداز راهبردی آن برای سال ۲۰۲۶ ترکیبی از امید و خطرهای جدی است.
پایان دودمان اسد در دسامبر ۲۰۲۵ پس از تصرف ناگهانی کشور توسط گروه جهادی هیئت تحریر الشام (HTS) به رهبری احمد الشرع جهان را شوکه کرد. ظرف چند روز اسد از رهبری که در حال بازسازی نفوذ منطقهای و جهانی بود به فراری از مردم خود تبدیل شد.
سوریها که سالها شاهد فروپاشی جامعه در خطوط قومی و سیاسی و تقسیم ضمنی کشور بین گروههای جنگطلب بودند به طور گسترده علیه خانوادهای که آنها را به مسیر ویرانی و فلاکت کشانده بود متحد شدند.
با توجه به تأثیر جنگ بر کشور، مردم سوریه شادی کردند. حداقل ۵۰۰ هزار نفر در جریان درگیریها کشته شدند که شامل حملات شیمیایی رژیم و ظهور داعش و ناپدید شدن اجباری نزدیک به ۱۷۷ هزار نفر و تخریب گستردهی کشور بود. میلیونها نفر آواره شدند و بحران انسانی عظیمی کشور را فلج کرد. بسیاری از بازیگران داخلی و بینالمللی با حمایت از گروههای مسلح و تحریمها، بحران را طولانی کرده و به نیازها و آرزوهای غیرنظامیان بیتوجهی کردند.
با این حال لحظه شادی در سوریه کوتاه بود زیرا خطوط تقسیم جنگ سریعاً واقعیتهای تلخ را به کشور بازگرداند. رهبران جدید به ویژه احمد الشرع و نزدیکانش در تلاش برای بازسازی و متحد کردن کشور با خشونتها و تنشهای فرقهای مواجه شدند. نتیجه پیشبینیشده قتلعامهای فرقهای در مناطق ساحلی عمدتاً علوی و جنوب در استان سُویدا بود.
این رویدادها سال اول سوریه پس از رژیم اسد را تعریف کردند. از آغاز بحران تعداد کمی از بازیگران سابقه پاک داشتند و بنابراین کسانی که اکنون قدرت را در دست گرفتند از خلأهای موجود بهره بردند و نفوذ خود را از طریق انتقامگیری و تثبیت موقعیت گسترش دادند. مسئولیت این خشونتها بر عهده دولتی است که هم عناصر سابق رژیم و هم مسئولیتهای حکومت از جمله شکستهای فاجعهبار را در اختیار دارد.
با این حال رهبران جدید سوریه میتوانند به پیروزیهایی نیز اشاره کنند. دمشق موفق به لغو تحریمهای تاریخی ایالات متحده شد و بار دیگر به جامعه منطقهای و بینالمللی بازگشت حتی با وجود تردیدهای غرب و نگرانی رهبران منطقه از هرگونه حضور سیاسی اسلامگرا باز وضعیت اقتصادی و زندگی روزمره مردم از جمله تولید برق بهبود یافته است.
پیوستن الشرع به ائتلاف جهانی مبارزه با داعش در نوامبر نیز موفقیتی بزرگ برای دولت جدید محسوب میشود و همکاریهای امنیتی با غرب حتی اگر دمشق در میان قدرتهای بزرگ برای بهبود امنیت خود محافظهکارانه عمل کند باز مفید خواهد بود. این تلاشها میتواند به رفع تحریمها از جمله حذف سوریه از فهرست کشور حامی تروریسم آمریکا که از ۱۹۷۹ کشور را فلج کرده بود کمک کند.
با این حال وضعیت اقتصادی و امنیتی همچنان چالشی جدی است. گروههای جهادی داخلی و خارجی تهدیدی برای قدرت و کنترل دولت انتقالی محسوب میشوند. گروههای سابق ارتش ملی سوریه همچنان نقض قوانین کنترل اراضی و فعالیتهای مجرمانه دارند. ادغام آنها در نیروهای مسلح کافی نبوده است. مسائل عدالت انتقالی نه فقط برای همپیمانان رژیم بلکه برای همه ناقضان حقوق بشر برای داشتن گذار واقعی ضروری است.
این موضوع به ویژه در مورد اقلیتها اهمیت دارد. برخی مناطق تحت کنترل اقلیتها از ترس از دولت انتقالی باقی مانده است. گروههای دروز و کرد به همراه علویها و عناصر مخالف تا زمانی که دولت مرکزی نگرانیهای آنها را برطرف نکند ممکن است پروژههای خودمختاری را ادامه دهند. مسئله وحدت به ویژه با مذاکرات دولت انتقالی و نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) چالشی بزرگ است زیرا شمالشرق سوریه منطقهی تولید غذا و نفت کشور است.
خطر بیکاری کامل یا بازگشت به جنگ داخلی همچنان بالاست بهویژه با حضور منافع خارجی که به ایجاد دولت سوریه متحد یا تقویت حاکمان جدید علاقهای ندارند. اسرائیل و ایران بزرگترین تهدید خارجی هستند. هر دو خواستار ضعف سوریه برای پیشبرد منافع خود هستند. اشغال غیرقانونی اسرائیل و درخواست آن برای منطقه حائل غیرقابل قبول است و نفوذ ایران از طریق سلاح به حزبالله لبنان نیز سخت خواهد بود.
استراتژی آمریکا تا حد زیادی درست بوده اما نتوانسته اسرائیل را مهار کند. تمرکز واشنگتن بر رفع تحریمها و حمایت از دمشق همراه با رهبران منطقه حرکت معقولی بوده است. تلاشها برای پایان عملیات نظامی آمریکا در سایهی مبارزهی سوریه با تروریسم نیز بیانگر درک اهمیت خروج است هرچند به دلیل کندی مذاکرات دمشق و SDF این خروج به اندازه لازم سریع نبوده است.
در نهایت اگر حمایت کافی با شناخت ارزش ساختن سوریه نو فراهم شود این کشور میتواند از بحران هولناک خود عبور کند. مسیر آسان نبوده و نیست اما جایگزین آن بازگشت به جنگ فرقهای و وحشیانه کاملاً غیرقابل قبول است. با وجود پرسشهای فراوان درباره بازسازی وحدت سیاسی و نیز آشتی اجتماعی و اصلاحات قانون اساسی باز چشمانداز سوریه در ۲۰۲۶ توام با خوشبینی محتاطانه است. توانایی کشور در رهایی از گذشته مسیر سال آینده آن را تعیین خواهد کرد.
منبع: نشنال اینترست
نظر شما