نهمین دوره جشنواره فیلم فجر (1369)
عواقب یک «خانه‌تکانی روحی»
● نهمین جشنواره فیلم فجر همزمان شد با جنگ خلیج فارس و در نتیجه تعدادی از مهمانان خارجی با این تصور که ایران هم در خطر است، از ترس به جشنواره نیامدند!
● در این دوره، بخش «سینمای کودک و نوجوان» از جشنواره فجر جدا شد تا برای خودش به یک جشنواره مستقل تبدیل شود. این‌که در آن دوران، سالانه آن تعداد فیلم کودک ساخته می‌شد که متولیان امر به فکر مستقل‌کردن این بخش بیفتند، جای تأمل دارد. البته در این دوره بخش‌های «مسابقه بین‌المللی فیلم‌های اول و دوم»، «سینمای زن» (یعنی فیلم‌هایی که کارگردان یا فیلم‌نامه‌‌نویس زن داشتند)، «ادبیات و سینمای فرانسه» و «گنجینه‌های فیلم‌خانه‌ای: از این 100 فیلم باارزش نگهداری کنید» به دیگر بخش‌ها اضافه شدند. در جشنواره نهم شرط «قرارگرفتن در نوبت اکران پس از نمایش در جشنواره» حذف شد.
● در این دوره 12 فیلم برای «بخش مسابقه» انتخاب شد که از میان آن‌ها، هشت فیلم متعلق به فیلم‌سازان اول و دوم بود. یکی از این هشت نفر، واروژ کریم‌مسیحی بود که فیلم «پرده آخر» را به جشنواره آورد. کیمیایی در این سال «گروهبان» را داشت که به «بخش مسابقه» راه پیدا نکرد. یکی از نکات جالب جشنواره نهم، ورود بهروز افخمی، نیکی کریمی، و ابوالفضل پورعرب به عرصه سینمای حرفه‌ای است. افخمی با فیلم «عروس» هم خودش را، به عنوان فیلم‌سازی جوان و بااستعداد، معرفی کرد و هم بازیگران فیلمش را. مضمون عاشقانه این اثر در کنار نوع حضور نیکی کریمی در فیلم، محدوده «حریم‌های ممنوعه» سینمای ایران را تغییر داد. البته در این دوره فیلم‌های عاشقانه کم نبودند: مجنون (رسول ملاقلی‌پور)، گزل (محمدعلی سجادی)، عشق و مرگ (محمدرضا اعلامی) و نوبت عاشقی و شب‌های زاینده‌رود (محسن مخملباف).
● و اما محسن مخملباف؛ کسی که پس از دو سال غیبت و انزواگزینی به منظور «خانه‌تکانی روحی»، در جشنواره نهم با دو فیلم «نوبت عاشقی» و «شب‌های زاینده‌رود» بازگشتی پرحاشیه داشت. هجوم بی‌سابقه مردم به سینماها برای تماشای این دو فیلم باعث شد که چندین مرتبه این آثار خارج از جدول پخش شوند و رکورد تعداد نمایش‌های یک فیلم در دوران جشنواره شکسته شود. آوازه داستان هنجارشکن «نوبت عاشقی» (مثلث عشقی دو مرد و یک زن) در کنار شخصیت جنجالی کارگردان این اثر باعث شد که برای اولین‌بار، هم در صحن مجلس و هم در نماز جمعه درباره این فیلم و فیلم‌سازش حرف زده شود. پایان ماجرا را هم که همه می‌دانند: این دو فیلم توقیف شد و آن‌ها که در جشنواره موفق به تماشا شده بودند، تا مدت‌ها دستاویزی برای فخرفروشی داشتند! سنت هجوم شدید مردم در دوران برگزاری جشنواره فیلم فجر به سینماها برای تماشای آثاری که شایعه توقیف احتمالی آن‌ها وجود دارد، پس از این دوران بود که شکل جدی‌تری به خود گرفت.
● در بخش «سینمای زن»، 9 فیلم بلند و 13 فیلم کوتاه ایرانی و 11 فیلم خارجی شرکت داشتند. آثار کوتاه و بلند پوران درخشنده، رخشان بنی‌اعتماد، تهمینه میلانی و فریال بهزاد در میان فیلم‌های ایرانی، و فیلم «پیروزی اراده» اثر لنی ریفنشتال در میان فیلم‌های خارجی مهم‌ترین آثار نمایش داده‌شده در این بخش بودند.
● در بخش «گنجینه‌های فیلم‌خانه‌ای: از این 100 فیلم باارزش نگهداری کنید»، نه 100 فیلم، بلکه 30 فیلم نمایش داده شد و قرار شد باقی فیلم‌ها در جشنواره‌های آینده پخش شوند. فیلم‌های این بخش از سینمای لومیرها شروع شد و به گریفیث، وینه، مورنائو، آیزنشتاین، لانگ، درایر، بونوئل، رنوار، فورد، ولز، روسلینی، وایدا و تارکوفسکی رسید.
● «فیلم پرده آخر» با گرفتن 9 سیمرغ بلورین موفق شد رکورد دریافت بیشترین تعداد سیمرغ را بشکند اما سیمرغ بلورین بهترین فیلم و بهترین فیلم‌نامه جزو این جوایز نبود، و یدا... صمدی با «آپارتمان شماره» 13 آن‌ها را از آن خود کرد. داریوش فرهنگ با «دو فیلم با یک بلیت» دیپلم افتخار بهترین فیلم و بهروز افخمی با «عروس» دیپلم افتخار بهترین کارگردانی را دریافت کرد.
● بیانیه فخرالدین انوار در مراسم اختتامیه و مرتبط‌دانستن فیلم‌های عاشقانه جشنواره نهم با غزلیات عارفانه «پیر زمانمان که به جانبازی دیدار روی دوست و یافتن و کشف سبوی عشق برآمده است» در روزهای پس از جشنواره جنجال‌برانگیز شد. خصوصاً معترضان به مضامین دو فیلم مخملباف که آثار او را مستهجن می‌دانستند، شدیداً به مقایسه طرح‌شده در بیانیه انوار حمله‌ور شدند و به‌تدریج آتش بحث و جدل شعله‌ور شد و مجادله فرهنگی بی‌سابقه‌ای درگرفت که چند ماه بعد موجب استعفای سید محمد خاتمی از مقام وزارت ارشاد شد.
دهمین دوره جشنواره فیلم فجر (1370)
جشن تولد ده‌سالگی
● دهمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر دوره آرامی بود. متولیان امر برای بزرگداشت ده‌ساله‌شدن جشنواره بخشی به وجود آوردند به نام «سینمای ایران در یک سکانس» و قرار شد همه فیلم‌سازانی که فیلمی در بخش مسابقه دوره‌های گذشته داشتند سکانسی کوتاه از اثرشان را انتخاب کنند تا در نهایت فیلمی هشت‌ساعته شکل بگیرد و نمایش داده شود. جالب این‌جاست که فیلم‌های پرحاشیه دوره‌های قبل پیشاپیش از فهرست بخش «یک سکانس» کنار گذاشته شد تا احیاناً مشکلی پیش نیاید. در جشنواره دهم، بخش «مرور یک سال سینمای ایران» حذف شد، و بخش‌های «آکیرا کوروساوا، شرق، ایمان به فرجام نیک»، «اینگمار برگمان، غرب، تردید و سرگشتگی»، «استادان خاموش سینمای فرانسه»، «داد‌وستد تصویر و کلام» (ادبیات و سینمای شوروی)، «سفیران خنده» و «سینمای فلسطین، جاده‌های مقاومت» اضافه شدند.
● در بین فیلم‌سازان بخش «مسابقه فیلم‌های اول و دوم»، نام فیلم‌سازانی نظیر مجید مجیدی، ابراهیم فروزش، اسماعیل براری و علی شاه‌حاتمی به چشم می‌خورد. مجیدی با «بدوک» جایزه بهترین فیلم اول و فروزش با «خمره» جایزه بهترین فیلم دوم را دریافت کرد.
● جشنواره دهم باز هم به شکل گسترده میزبان فیلم‌های فیلم‌سازان نسل قبل از انقلاب بود: داریوش مهرجویی با بانو، علی حاتمی با دلشدگان، بهرام بیضایی با مسافران، علیرضا داوودنژاد با بهترین اثر خود نیاز و عباس کیارستمی با زندگی و دیگر هیچ در این دوره حضور داشت. از میان فیلم‌سازان نسل جدید هم مهم‌ترین آثار به رخشان بنی‌اعتماد (نرگس)، مهدی صباغ‌زاده (خانه خلوت)، ابراهیم حاتمی‌کیا (وصل نیکان)، عزیزا... حمیدنژاد (هور در آتش)، تهمینه میلانی (دیگه چه خبر؟) و محسن مخملباف (ناصرالدین‌شاه، آکتور سینما) تعلق داشت.
● جنجالی‌ترین فیلم این دوره، اثر جدید محسن مخملباف بود که بعد از مناقشات شدید بر سر دو فیلم توقیف‌شده‌اش، بسیاری را کنجکاو کرده بود تا ببینند واکنش عملی مخملباف نسبت به آنچه بر او گذشته چیست. شایعه توقیف احتمالی «ناصرالدین‌شاه، آکتور سینما» دهان به دهان می‌گشت و صف‌های بسیار طولانی در مقابل سینماهای نمایش‌دهنده تشکیل شد.
● هیأت داوران این دوره با کم‌توجهی به آثار مهرجویی، حاتمی و مخملباف، جایزه بهترین فیلم را به «نیاز» اهدا کرد و جایزه ویژه را به «مسافران»؛ جایزه بهترین کارگردانی را به بنی‌اعتماد، و بهترین فیلم‌نامه را به نویسندگان فیلم‌نامه «خانه خلوت». در این میان، وضعیت اهدای جایزه بهترین بازیگر مرد کمی عجیب به نظر می‌رسد: در حالی که در جشنواره هشتم و در فیلم دندان مار، فرامرز صدیقی بازی خیره‌کننده‌ای را ارائه کرده بود، در آن دوره جایزه‌ای نگرفت و در این سال، برای بازی متوسطش در فیلم بد «دادستان» (بزرگمهر رفیعا) این جایزه را دریافت کرد.
● در دهمین جشنواره فیلم فجر واقعه عجیب و پسندیده‌ای روی داد: در روز 22بهمن، برخی از اعضای هیئت داوران در یک نشست مطبوعاتی حاضر شدند، نظرات خود را بیان کردند و به سئوالات خبرنگاران پاسخ گفتند!
نظر شما