سند استراتژی ترکیه در 2010 در خاورمیانه در سه بخش اصلی قابل بررسی است: اول کشورهای عربی. دوم سیاست ترکیه در ارتباط با اسرائیل وسوم سیاست ترکیه در قبال ایران. سیاست ترکیه در خاورمیانه در سال میلادی 2010 سیاستی پر تحرک و پر انرزیک بود و خواسته اردوغان در جهت ایفای نقش فعال منطقه ای تا حدود زیادی با موفقیت اجرایی شد.
سیاست ترکیه در ارتباط با کشورهای عربی خاورمیانه
در خصوص کشورهای عربی منطقه طی چند سال گذشته ترکیه تلاش کرده بتواند روابط خود را با کشورهای عرب همسایه و همچنین کشورهای عرب حوزه خلیج فارس گسترش دهد و از آن به عنوان توسعه همکاری و گفت و گو با کشورهای عربی نام برده است.
پیگیری توسعه همکاری با کشورهای عربی خاورمیانه از سوی ترکیه با چند هدف دنبال می شود؛ در ارتباط با کشورهای عرب خلیج فارس محور سیاست ترکیه جلب سرمایه از این کشورهاست. در همین چارچوب پیمانکاران ترک توانسته اند مشارکت در طرح ها و پروژه های فراوانی را در کشورهای عرب خلیج فارس بدست آورند.
ترکیه به جذب سرمایه گذاری از کشورهای عرب به عنوان یک برنامه بلند مدت نگاه می کند. عامل کمک کننده به ترکیه در این مسیر، نوع نگرش آنکارا به مسائل مربوط به فلسطین و رژیم صهیونیستی و علاقمندی به گرمی روابط با کشورهای عربی است. ترکیه در سال گذشته در خصوص سوریه و اردن و لبنان و عراق در عین لغو روادید، قرارداد شورای عالی همکاری های استراتژیک را در سطح وزیران با آنها به امضا رساند.
به عنوان مثال ترکیه در کشور همسایه خود عراق که نسبت به آن دغدغه دارد، توانسته بیش از 4 میلیارد دلار سرمایه گذاری کند.
ترکیه دوران طلایی خود را در دهه 80 میلادی با توسعه روابط تجاری همزمان با ایران و عراق آغاز کرد. از همان زمان به سوی کشورهای عربی سوق یافت و در سال های اخیر نیز این روند در ترکیه مورد احیا قرار گرفته است.
ترکیه محورهای سیاست خارجی خود در ارتباط با کشورهای عربی را مبتنی بر تجارت، پیوندهای سیاسی عمیق تر و سرمایه گذاری قرار داده و در این مسیر موفق بوده است.این نگرش ترکیه سبب آشکار شدن نگرانی رژیم صهیونیستی شد. آنها توسعه روابط ترکیه با کشورهای عربی را باعث ازوای بیشتر خود در منطقه می دانند. این مجموعه عوامل سیاست خارجی ترکیه را در منطقه خاورمیانه فربه کرده است. یکی از نقاط عطف این تبلور قدرتمند سیاست خارجی ترکیه در خاورمیانه، بحث کمک رسانی به مردم غزه از طریق کشتی آزادی یا کشتی مرمره بود. می توان گفت که"باد در پرچم ترکیه با این کار وزیدن گرفت".
بر همین اساس واژه "عثمان گرایی جدید" وارد ادبیات سیاسی تحلیل گران مسائل ترکیه شده است. سیاست اردوغان و حزب عدالت و توسعه در این سال ها سمت و سویی پیدا کرده که این ذهنیت را تقویت می کند.
اما کلیت سیاست خارجی ترکیه در دولت دوم آقای اردوغان بر محور "چند جانبه و چند منطقه ای" متمرکز بوده است. به واقع اردوغان یک نوعی سیاست مکمل را در سیاست خارجی کشور خود پیگیری کرده است. تز مهم داوود اوغلو، وزیر خارجه ترکیه و یکی از طراحان سیاست خارجی این کشور به صفر رساندن تنش با همسایگان بود. این به عنوان یک قالب کلی در ارتباط با سیاست منطقه ای ترکیه شده است.
سیاست ترکیه در ارتباط با اسرائیل
روابط اسرائیل و ترکیه طی دو دهه اخیر با فراز و فرود مواجه بوده است. زمانی که در اواخر دهه 1990 ترکیه و اسرائیل قراردادهای مهم امنیتی و نظامی منعقد کردند، راه برای توسعه همکاری های تجاری و اقتصادی دو طرف باز شد.
زمانی که تنش میان سوریه و ترکیه به اوج رسید(1997 و 1998) برخی رسانه های ترکیه این تیتر را نوشتند" ما برای اسرائیلی ها بلندی های جولان را شالوم خواهیم نامید".
این عبارت نشان داد که تنش میان ترکیه و سوریه تا نقطه درگیری نظامی کشیده شده است. با دستگیری عبدالله اوجالان سرکرده پ ک ک، دوره تنش زدایی میان ترکیه و سوریه آغاز شد. با آغاز ریاست جمهوری آقای بشار اسد دوره جدیدی در روابط دو کشور شکل گرفت و اکنون دو طرف به عمق استراتژیک رسیده اند و عملا سوریه به یکی از دوستان استراتژیک ترکیه تبدیل شده است. این امر هم به نوبه خود موجب نگرانی اسرائیلی ها شده است. هر چند ترکیه در لابه بلای این نگرش ها موضوع احیای مذاکرات صلح میان سوریه و اسرائیل و اسرائیل و لبنان را هم در قالب یک سیاست "بی طرفی فعال" پیگیری کند.
آنچه در ارتباط با روابط اسرائیل و ترکیه جلب توجه می کند، افزایش دامنه تنش میان دو طرف در سال 2010 بود. پیش از آن هم ترکیه به شدت از اسرائیل به دلیل حمله به غزه انتقاد و اردوغان از واژه تروریسم دولتی بر علیه اسرائیل استفاده کرده بود. در مقطعی دیگر نطق اردوغان در داووس در انتقاد از شیمون پرز، خط دیگری از سیاست خارجی ترکیه در قبال اسرائیل را ایجاد کرد که به سمت تنش گرایش داد. هرچند این تنش به قطع روابط نینجامید اما تنش سیاسی میان دو طرف مشهود است. سال گذشته هم هنگامی که وزیر خارجه اسرائیل با سفیر ترکیه توهین آمیز برخورد کرد، توسعه تیرگی در روابط را به خوبی نشان داد. نقطه عطف این تنش در برخورد نیروهای اسرائیلی با کشتی کمک رسانی به مردم غزه نمایان شد. این واقعه نیز به قطع روابط دو طرف منجر نشد اما تنش سیاسی را به اوج رساند تا آنجا که وزیر خارجه ترکیه بر ضرورت عذرخواهی رسمی اسرائیل از کشورش در ارتباط با کشتی مرمره تاکید کرد. ظاهرا اسرائیلی ها ظاهرا تمایل دارند که اگر موضوع عذرخواهی مطرح است به بعد از انتخابات عمومی در سال آینده در ترکیه موکول شود. این نشان می دهد که اسرائیل تمایل ندارد حزب عدالت و توسعه بار دیگر قدرت را در ترکیه بدست آورد.
سیاست خاورمیانه ای ترکیه در حمایت از مردم فلسطین و غزه سبب شده که در برخی کشورهای منطقه پرچم ترکیه به احتزاز درآید. این نوعی پیشرفت در سیاست خارجی ترکیه در خاورمیانه محسوب می شود.
باید توجه داشت که بازگشت ترکیه به سوی شرق یا سیاست شرق گرایی ترکیه به آن معنا نیست که از غرب بریده باشد. ترکیه هرگز تحرکات دیپلماتیک در منطقه خاوریمانه و همکاری با جهان اسلام را به عنوان جایگزین روابط با اتحادیه اروپا و غرب قرار نداده است. همچنان مهمترین اولویت سیاست خارجی ترکیه پیوستن به اتحادیه اروپاست. این نگاه راهبردی ترکیه است.
به نظر می رسد دستگاه دیپلماسی ترکیه تلاش دارد تحرکات سیاست خارجی و عمق بخشیدن به تحرکات در حوزه خاورمیانه را به جایی برساند که از آن به عنوان یک امتیاز در چانه زنی با کشورهای غربی یعنی اروپا و امریکا استفاده کند. این یک برگ برنده برای بازی ترکیه است.
ترکیه تمایل دارد در آینده مذاکرات صلح خاورمیانه به عنوان یک بازیگر ورود پیدا کند.
سیاست خارجی ترکیه در ارتباط با ایران
روابط ترکیه و ایران طی سال های اخیر روندی رو به رشد داشته است. در زمینه اقتصادی و تجاری دو کشور تلاش دارند حجم مبادلات را به بیست میلیارد دلار در سال برسانند. موضوع انتقال گاز و رفت و آمدها و زمینه های سرمایه گذاری و اقتضای همجواری ترکیه و ایران عمق این روابط را بیشتر کرده است. اراده سیاسی حاکم در تهران و آنکارا این روند را تسریع کرده است به نحوی که عملا ترکیه تلاش کرد در زمینه حل مساله هسته ای ایران نیز نقشی را عهده دارد شود.
در این ارتباط ترکیه تلاش کرده نقش میانجی میان ایران و کشورهای 1+5 را بازی کند. این نقش زمانی اهمیت پیدا کرد که ترکیه به همراه برزیل به عنوان دو بازگر منطقه ای و فرامنطقه ای در کنار ایران وارد مذاکراتی شدند که منجر به صدور بیانیه تهران شد.
هر چند 1+ 5 عملا به این توافق واکنش نشان نداد اما ترکیه گام به گام وارد مساله هسته ای ایران شده تا جایی که مذاکرات اخیر ایران و 1+5 در استانبول ترکیه برگزار شد.
در سند استراتژی امنیت ملی ترکیه در ارتباط با مساله هسته ای ایران بحث حمایت از مذاکرات مربوط به حل دیپلماتیک این مساله مطرح است. ترکیه بر اساس نگرش نوین سیاست خارجی خود تمایل دارد بازیگری باشد که توان حل و فصل مسائل را داشته و نقشی کلیدی را عهده دار شود.
هر چند این نقش هنوز به ترکیه واگدار نشده اما میانجی گری میان ایران و غرب برای ترکیه در راستای سیاست خارجی فعال طراحی شده از سوی اردوغان و داوود اوغلو است.
ترکیه به عنوان یک کشور همسایه تلاش کرده در حل مساله هسته ای ایران به صورت دیپلماتیک ظاهر شود. هدف اصلی ترکیه این است که ظرفیت های قابل قبول خود را در ابعاد سیاسی و منطقه ای نشان دهد. در نگاه دور اندیشانه مقامات سیاسی ترکیه حتی بحث عضویت دائم شورای امنیت به عنوان اولین کشور اسلامی مد نظر است. مقامات ترک کشورهای عربی را موافق این ایده می دانند.
اما این فربه گی سیاست خارجی ترکیه چندان نیز به سود ایران نیست. در سند استراتژی امنیت ملی ترکیه در سال 2010 چند تغییر ایجاد شده است. از جمله آن حذف موضوع تهدید موشکی ایران برای ترکیه بود. چندی بعد از آن موضوع استقرار سپر دفاع موشکی ناتو و امریکا در ترکیه مطرح شد. به رغم آنکه مقامات ترکیه تاکید داشتند که نباید نام کشوری از جمله ایران در این بحث مطرح شود اما این نکته مشخص شد که چرا ترکیه در حالیکه از حل مسالمت آمیز مساله هسته ای ایران حمایت می کند، پذیرای استقرار سپر دفاع موشکی ناتو در خاک خود شده است.
این نکته نشان داد که سیاست خارجی ترکیه چند وجهی است و ترکیه هم پیمان استراتژیک اروپا و امریکا محسوب می شود و عضوی از ناتو است و همچنان از دریچه نگاه ناتو به مسائل منطقه ای و بین المللی نگاه می کند.
به طور کلی ترکیه در مدار تحرک سیاست خارجی با کشورهای همجوار حرکت کرده است. ترکیه می خواهد از سیاست خارجی خود بازتعریفی را در منطقه و در ارتباط با اتحادیه اروپا ارائه دهد. این کشور تلاش دارد اروپا را آگاه کند که کشوری ضعیف نیست که خواهان پیوستن به اتحادیه اروپاست. در این شرایط برخی معتقدند که نگاه ترکیه به سمت شرق نوعی طعنه زدن به اروپاست. اما بسیاری معتقدند که ترکیه محور اصلی سیاست خارجی خود را دستخوش تغییر نمی کند.
حزب عدالت و توسعه در انتخابات سال آینده می تواند ادعا کند که دیپلماسی فعال منطقه ای را به نتیجه رسانده و بیش از گذشته این کشور در مدار توجه کشورهای مختلف جهان است.
تحلیل گر مسائل ترکیه و عراق
/30114
نظر شما