محبوبه عمیدی: جوایز نوبل نیاز به بازبینی دارند. این تصمیم مشترک گروهی از دانشمندان است که به همت نیوساینتیست برای بحث و تبادل نظر در مورد جایزه نوبل گرد هم آمده‌اند.
این گروه در نامه سرگشاده‌ای که برای بنیاد نوبل ارسال کرده و متن آن در تاریخ هشتم مهرماه در نیوساینتیست منتشر شده، خواستار تعریف جوایزی برای تلاش‌ها در زمینه محیط زیست، بهداشت همگانی و اصلاح جایزه فعلی پزشکی و فیزیولوژی شده‌اند. گروه نویسندگان نامه معتقدند: «این پیشنهادات می‌تواند اهدای جوایز نوبل را در سده دوم ظهور آن، همچنان تأثیرگذار و با‌ارزش حفظ کند».
جوایز علمی فعلی برای تحقیقات ارزشمند در زمینه شیمی، فیزیک، پزشکی و فیزیولوژی و بر پایه وصیت‌نامه آلفرد نوبل، بازرگان سوئدی که سهم عمده‌ای از ثروتش را مدیون اختراع دینامیت بود و در سال 1896 / 1275 درگذشت، در نظر گرفته شده‌اند. آیا هنوز هم این سیستم پس از یک قرن پیشرفت علم و گسترش روزافزون آن، کارایی دارد؟ نیوساینتیست برای پاسخ به این پرسش به سراغ گروهی از شناخته‌شده‌ترین دانشمندان جهان رف تا نظرات آنها را در این زمینه جویا شود. بر پایه مذاکرات و پیشنهاداتی که در پی آمده‌اند، نامه‌ای سرگشاده از سوی این گروه برای بنیاد نوبل ارسال شده است.
این گروه معتقد است بنیاد نوبل باید جوایز جدیدی را برای یافتههای امروزی و دانشمندانی که تلاش می‌کنند با چالش‌های معاصر دست و پنجه نرم کنند، تعریف کند؛ مانند تحقیقات در زمینه انقراض تعدادی از گونه‌ها و از میان‌رفتن تنوع زیستی یا بیماری ایدز و روش مقابله با اچ.آی.وی.
نوبل‌های قرن جدید
برای تهدیدات محیطی، گروه تعریف جایزه‌ای جدید را پیشنهاد کرده که بتواند موضوعاتی مانند کاهش تغییرات آب‌وهوایی، حفاظت از منابع طبیعی، گونه‌های زیستی و زمینه‌هایی مشابه را پوشش دهد. لری برلیانت از اعضای این گروه می‌گوید: «حداقل 12 گروه در مشاغلی متفاوت و بسیار‌شجاعانه با مسئله تغییرات آب‌وهوایی برخورد می‌کنند».
جایزه جدید بعدی، جایزه‌ای است که برای تلاش‌های جهانی در زمینه افزایش بهداشت همگانی پیشنهاد شده است، این جایزه موضوعاتی مانند کاهش اثرات یک بیماری یا ریشه‌کنی کامل آن‌را شامل می‌شود. کارهای بزرگی مانند موفقیت لندمارک در ریشه‌کنی آبله در سال 1979 / 1358 که در حال حاضر در تعریف جوایز پزشکی و دارویی نوبل نمی‌گنجد، از این جمله است. گروه درخواست کرده این جوایز هم مانند جایزه صلح نوبل علاوه بر افراد، به سازمان‌هایی که استحقاق دریافت آنها را دارند تعلق بگیرد.
گروه علاوه بر این می‌خواهد جوایز علمی موجود گسترش پیدا کنند و به تحقیقات کلیدی در زمینه‌های گوناگون نیز تعلق بگیرند. منتقدان پیش از این هم علومی مانند زیستشناسی تکاملی را مثال زده بودند که در هیچ یک از بخش‌های جایزه نوبل در نظر گرفته نشده است. چارلز داروین 19 سال پیش از اعطای اولین جایزه نوبل درگذشت، اما اگر عمر او به اعطای این جایزه هم قد می‌داد، احتمالا شانس دریافت این جایزه را نداشت؛ چون تحقیقاتش در هیچ یک از گروه‌های شیمی، فیزیک یا پزشکی نمی‌گنجید.
پیتر ریون، یکی دیگر از اعضای این گروه می‌گوید: «بسیاری از علوم امروزی هم جزیی از دو یا چند گروه علمی تعریف‌شده هستند. به عنوان مثال، طی سی‌سال اخیر شاهد پیشرفتهای فوق‌العاده‌ای در علم اعصاب بوده‌ایم و هنوز هم درک عملکرد مغز یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که علم با آن روبروست».
علوم دیگری مانند علوم گیاهی هم از قلم افتاده‌اند و همین، باعث خشم بسیاری از دانشمندان از اعطای جایزه نوبل پزشکی سال 2006 / 1385 شد. جایزه پزشکی این سال به پیشرفت‌ها در زمینه روش خاموشی ژن از طریق آر.ان.آ تعلق گرفت، تکنیکی که با ردیابی و شناسایی یک ژن، مانع از عملکرد آن یا تداخل با سایر ژن‌ها می‌شود. با این‌که بسیاری از تلاش‌های اولیه در این زمینه توسط دانشمندان علوم گیاهی صورت گرفته بود، اما جایزه نهایی به اندرو فایر از دانشگاه استنفورد در کالیفرنیا و کریگ ملوی از دانشگاه ماساچوست در ورسستر تعلق گرفت که این تکنیک را روی کرمها مطالعه کرده بودند».
گروه می‌گوید این مسائل با گسترش حیطه جایزه پزشکی به صورتی‌که همگی مسائل مربوط به حیات را در نظر بگیرد، برطرف خواهند شد. البته امکان دیگری هم متصور است و آن، حفظ جایزه پزشکی بدون تغییر و اضافه کردن جایزه جدیدی برای تحقیقات بنیادی در زیستشناسی و علوم اعصاب است.
روبرت مارک فرایدمن، تاریخ‌شناس علم در دانشگاه اسلو، نروژ در این باره می‌گوید: «گروه به هر حال برای قانع‌کردن اعضای بنیاد نوبل روزهای سختی را پیش رو خواهد داشت. آنها در برابر هر تغییری که بازتاب خارجی داشته باشد، مقاومت می‌کنند. هنوز هم اعضای این بنیاد نسبت به شهرت این جایزه و انتقاد نسبت به آن حساس هستند».
وصیت‌نامه آلفرد نوبل
میزان جوایز و شرایط دریافت هر یک توسط وصیت‌نامه نوبل مشخص شده است. اما بنیاد که اعطای جوایز نقدی را به عهده دارد و اعتبار آنها را تأمین می‌کند، همراه با کمیتههای پیرو، که برندگان نهایی را انتخاب و اعلام می‌کنند، در مورد این شرایط انعطاف نشان داده است. به عنوان مثال در سال 1968 / 1347، جایزه نوبل اقتصادی را پایه‌گذاری کرد و مسوولیت آن‌را برعهده ریکس بانک، بانک مرکزی سوئد گذاشت. البته جایزه نوبل اقتصاد جزو جایزه‌های رسمی نوبل محسوب نمی‌شود، اما به دلیل همکاری با این بنیاد و به اعتبار آن، در سراسر جهان مورد پذیرش قرار گرفته و اعتباری جهانی پیدا کرده است.
این نامه سرگشاده خطاب به مایکل سوهلمن، مدیر این بنیاد نوشته شده است. او می‌گوید: «من این نامه را به اطلاع سایر اعضای بنیاد خواهم رساند، اما آنها با تعریف جوایز جدید مخالفند. در طول 17 سال مدیریت من، تنها دوبار تغییرات درخواست شده به اطلاع اعضا رسید که آن‌هم هرگز مورد بحث و بررسی قرار نگرفت. اعلام جوایز جدید می‌تواند وقت‌گیر و پر هزینه باشد. اعطای جوایز فعلی برای ما سالانه 1.4 میلیون دلار هزینه دارد».
اما به‌نظر می‌رسد این دلیل جالبی نباشد! بریلیانت در پاسخ می‌گوید: «هستند سازمان‌هایی با اهداف بشر‌دوستانه که با کمال میل می‌خواهند در اهدای جوایز تازه سهیم باشند».
سهلمن علاوه بر این به جایزه صلح نوبل اشاره می‌کند که در بسیاری از موارد، برای تقدیر از کارهای بزرگی اهدا شده که گروه به آنها برای پایه‌گذاری جوایز جدید اشاره کرده است. به عنوان مثال جایزه صلح نوبل در سال 2007 / 1386 به ال گور، معاون سابق رئیس‌جمهور ایالات متحده به دلیل تلاش‌هایش در آموزش خطرات و هشدار برای گرمایش جهانی اهدا شد. جایزه مشابهی هم در سال 1999 / 1378 به سازمان Médecins Sans Frontières به واسطه تلاش‌های بشر دوستانه‌اش اهدا شد.
گروه بحث‌هایی هم بر سر مغایرت با اهداف اولیه و گاهی ورود سیاست به آنها نیز داشته است. بریلیانت می‌گوید: «ریشه‌کنی مالاریا تنها موردی است که می‌تواند فرد را لایق دریافت جایزه صلح نوبل کند. ریشه‌کنی بیماری‌ها اتفاق فوق‌العاده‌ای است، ولی ارتباط چندانی با برقراری صلح ندارد».
علی‌رغم همه این بحث‌ها، بعضی از دانشمندان معتقدند که باید جوایز نوبل به همین شکل باقی بمانند. ال تییچ، مدیر برنامه‌های علمی و راهکارهای انجمن آمریکایی پیشرفت علم در واشنگتن، می‌گوید: «نمی‌شود انکار کرد که محدودیت‌هایی در جوایز نوبل وجود دارد، اما این دلیل قانع کننده‌ای برای تغییر در گروه بندی‌ها و اضافه کردن جایزه‌های تازه نیست».
می‌شود به جای این کار با تعریف جوایز تازه، این شکاف را پر کرد؛ مانند جایزه یکصدونود هزار دلاری محیط زیست شرکت ولوو که امسال بیستمین سالگرد آغازش را جشن می‌گیرد، یا جایزه کرافورد که تحقیقات بزرگ در علوم زمینشناسی تعلق می‌گیرد و در سال 1982 / 1361 برای اولین‌بار اهدا شده است. البته این جوایز در مقایسه با نوبل موفقیت و شهرت کمتری کسب کرده‌اند. فرایدمن می‌گوید: «بله جوایز دیگری هم وجود دارند. اما هیچ‌کدام از لحاظ اعتبار و ارزش جهانی به پای نوبل نمی‌رسند».
نظر شما