در این مرامنامه تصریح شده که این نهضت به نام اتحاد اسلام قیام کرده است. میرزا طی اقامت در تهران به عضویت جمعیت اتحاد اسلام درآمد. در رشت نیز هیأت اتحاد اسلام تشکیل شد که در آن عده‌ای از روحانیان شرکت داشتند. این هیأت مدتی نیز نقش مهمی در رهبری نهضت جنگل داشت اما وقایع نشان داد که دیدگاه اسلامی میرزا براساس عدالتخواهی، رفع مظالم طبقاتی، نفی اشرافیت و استثمار است و با دیدگاه طبقات مرفه،ثروتمند و مالک و اصلاح‌طلب سازشکار - چه در تهران و چه در رشت - هماهنگ نیست.
این سوال مطرح است که پس چرا میرزا در مسیر نهضت با چهره‌هایی فعالیت کرد که حتی عقاید دینی و مذهبی نداشتند؟ امثال حیدرخان عمواغلی.
جواب: این گروه، همه همراهان میرزا نبودند. عموم اعضا معتقد و مؤمن به اسلام بودند اما رفتار سیاسی و اجتماعی میرزا نشان می‌دهد که او با وجود آن‌که مردی مؤمن و اسلامی بود، هیچ‌گاه در صدد تحمیل عقاید خود به دیگران برنیامد و حاضر بود برای کسب آزادی و استقلال و استقرار عدالت در جامعه ایرانی با افرادی که عقاید دینی و مذهبی محکمی نداشتند هم همکاری کند. فقط هم حیدرخان عمواوغلی نبود. چهره‌های دیگری مثل احسان‌الله‌خان و خالو قربان هم از این جمله بودند.
دیدگاه‌های میرزا و یارانش در باب رابطه دین و دولت در مرامنامه نهضت آمده است. شعارهای نهضت جنگل هم در مراحل اولیه، همان شعارهای اولیه نهضت مشروطه بود که عملی نشده بود. وابستگان گروه‌ها، اقشار و طبقات زحمتکش و محروم ایران، پس از تثبیت نظام مشروطه، تشکیل مجلس شورای ملی و دولت‌های مشروطه، متوجه شدند که چگونه بار دیگر سلطه حاکمان وابسته به استعمار در ایران تثبیت شده و چگونه اصلاح‌طلبان سازشکار ـ به طور عمده صاحبان سرمایه تجاری بزرگ ـ بر سر آزادی و استقلال ایران و رهایی اکثریت مردم و محرومان از فقر اقتصادی و ستم‌های سیاسی با طبقه حاکم وابسته و استعمار انگلستان معامله کرده‌اند.
میرزا کوچک و یارانش در گیلان با آرزوی به ثمر رساندن امیدها و تصورات مردم محروم ایران از نهضت مشروطه به پا خاستند. نهضت جنگل از نظر اجتماعی و حتی ایدئولوژی سیاسی، دنباله نهضت مشروطه به شمار می‌رود.
تکیه میرزا بر به‌دست‌آوردن آزادی و استقلال برای جامعه ایرانی، همراه با جانبداری از منافع و خواست‌های محرومان جامعه ایرانی حاکی از آن است که ایرانی‌گری میرزا و یارانش بر اساس عدالتخواهی و صیانت از حق حیات و حرمت انسانی قرار داشت و بدین لحاظ، ایرانی‌بودن میرزا و یارانش با ایرانی‌بودن افراد و گروه‌های اجتماعی که به نام ایران با تکیه بر تاریخ شاهان گذشته و دامن‌زدن به احساسات نژادی کوشش می‌کردند، منافع طبقاتی‌شان را حفظ کنند، فرق اساسی داشت. پس در این حوزه‌ها، ایدئولوژی مبارزه مشخص و روشن بود و این‌گونه نیست که بگویید باز عمل می‌کردند؛ چنان که مسلمانی میرزا نیز با مسلمانی بسیاری از وابستگان اقشار و گروه‌های ثروتمند و مالکان فرق داشت. چون حقیقت این بود که زحمتکشان تهی‌دست پایگاه اجتماعی نهضت جنگل بودند
نظر شما