عجله؛ مانع تقرب به خدا

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، آیت‌الله‌العظمی حسین مظاهری در سلسله گفتارهایی، به شرح ۴۰ رذیلت‌ اخلاقی پرداخته است که از سوی پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر معظم‌له منتشر و در سایت خبرگزاری ایکنا بازنشر می‌شود. شماره ششم این مجموعه به رذیله اخلاقی «عجله» اختصاص دارد.

بنا بر روایت ایکنا،از جمله صفات رذیله، عجله است؛ به این معنا که انسان چیزی را قبل از فرارسیدن وقت آن طلب کند. عجله به‌طور معمول با حماقت همراه است و آنچه از آن حاصل می‌شود، بدون فکر و تأمل به‌دست می‌آید. عجله از صفاتی‌ است که به‌صورت ذاتی در نهاد انسان نهاده شده؛ اما رسوخ آن در دل، در پی پیروی از این رذیلت اخلاقی پدید می‌آید و به مراقبت و ممانعت نیاز دارد.

قرآن‌ کریم می‌فرماید: «وَ یَدْعُ الْإِنْسانُ بِالشَّرِّ دُعاءَهُ بِالْخَیْرِ وَ کانَ الْإِنْسانُ عَجُولاً؛ و انسان همان‌گونه که‏ خیر را فرامی‏‌خواند، پیشامد بد را می‏‌خواند و انسان همواره شتاب‌زده است.» (اسراء، ۱۱) از این آیه شریفه به‌خوبی استفاده می‌شود که انسان عجول، یعنی کسی که صفت عجله در دلش جای گرفته است، قدرت تشخیص بین خیر و شر را از دست می‌دهد و در نتیجه، به گمان تحصیل خیر، به دنبال شر می‌رود.

در همین راستا، یکی از مفاسد عجله، رهاکردن آخرت و روی‌آوردن به دنیای پست است: «کَلاَّ بَلْ تُحِبُّونَ الْعاجِلَةَ وَ تَذَرُونَ الْآخِرَةَ؛ ولی نه، شما دنیای‏ زودگذر را دوست دارید و آخرت را وامی‏‌گذارید.» (قیامت، ۲۰ و۲۱)

خلاصه آنکه، انسان عجول در پی لقای پروردگار نیست، راه کمال و تقرب را نمی‌‏پوید و در مقابل، برای رسیدن به دنیای فانی، شتابان است. چنین کسی بقا را رها کرده، به فنا چنگ می‌‏زند، از ملک بی‏‌زوال روی گردانده، به دار فریب و ملک فناپذیر روی می‌‏آورد و سرگرم لذت‌های زودگذر شده و از لذات باقی محروم می‌‏شود. این چنین است که در قیامت به چنین افرادی خطاب می‌شود: «أَذْهَبْتُمْ طَیِّباتِکُمْ فی‏ حَیاتِکُمُ الدُّنْیا وَ اسْتَمْتَعْتُمْ بِها فَالْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ بِما کُنْتُمْ تَفْسُقُونَ؛ به آنان می‌گویند: نعمت‌های پاکیزه خود را در زندگی دنیایتان، خودخواهانه‏ صرف کردید و از آن‌ها برخوردار شدید، پس امروز به سزای‏ آنکه در زمین بناحق سرکشی و به سبب آنکه نافرمانی می‏‌کردید، به عذاب خفت‏‌آور کیفر می‌‏یابید.» (احقاف، ۲۰) نتیجه آنکه، عجله، افساری‌ است که شیطان و یاران او به گردن بندگان می‌افکنند تا آن‌ها را در دام گمراهی گرفتار کنند و از کمال بازدارند.

آنچه در این مبحث توجه می‌طلبد، اینکه شتاب‌گرفتن و سبقت در نیکی‌ها مصداق عجله نیست و اینکه گاهی عجله غیرمذموم شمرده می‌شود، اشتباه است؛ مثلاً آنجا که قرآن‌ کریم می‌فرماید: «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ؛ پس در کارهای نیک بر یکدیگر سبقت گیرید.» (مائده، ۴۸) یا پیامبر اکرم(ص) که می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ مِنَ‏ الْخَیرِ مَا یعَجَّلُ؛ خداوند کار خیری را که با شتاب صورت گیرد، دوست دارد.» (الکافی، ج ۲، ص ۱۴۲) سفارش به این سبقت و تعجیل درواقع سفارش به تعویق‌نینداختن کار خیر از وقت مناسب آن و تأکید بر استفاده از فرصت است. این‌گونه آیات و روایات مطلقاً به معنای خواستن چیزی در غیر موقع مناسب آن، بدون تفکر و تأمل نیست که مصداق عجله باشد و تصور شود که عجله در کارهای نیک، پسندیده است.

بنابراین، عجله با تعریفی که بیان شد، در هر صورت مذموم است و هر چه بر شدتش افزوده شود، ناپسندی آن بیشتر می‌شود. ناگفته پیداست که راهکار رفع صفت رذیله عجله، پیروی‌نکردن از آن و بی‌اعتنایی به خواست شیطان و نیز تمرین ضد آن، یعنی آرامش و صبر است.