به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، در ششمین قسمت از مجموعه «با شاخص‌ترین کتاب‌شناسان جهان اسلام» روایتی از زندگی و آثار سید رضی‌الدین علی بن موسی بن جعفر بن طاووس (۵۸۹–۶۶۴ق / ۱۱۹۳–۱۲۶۶م)، از برجسته‌ترین عالمان و کتاب‌شناسان تمدن اسلامی را می‌خوانید.
از خاندان علم
بنابر روایت دانشجو، سید بن طاووس در نیمه محرم سال ۵۸۹ هجری قمری (۱۱۹۳ میلادی) در شهر حلّه عراق به دنیا آمد. او از خاندان شریف آل طاووس بود که نسبش از طرف پدر به امام حسن مجتبی (ع) و از طرف مادر به امام حسین (ع) می‌رسید؛ از این رو او را «ذوالحسبین» (دارای دو نسب شریف) می‌نامیدند.
او در خانواده‌ای اهل علم و تقوا پرورش یافت. پدرش، سید موسی بن جعفر، از عالمان بزرگ شیعه بود و برادرش احمد بن طاووس نیز از فقهای برجسته به‌شمار می‌رفت. سید بن طاووس تحصیلات خود را در حلّه و بغداد نزد استادانی، چون ابن نما حلی، فخار بن معد موسوی و محمد بن جعفر بن نما گذراند.
جایگاه علمی و اجتماعی
سید بن طاووس در علوم مختلفی، چون فقه، حدیث، تفسیر، دعا، اخلاق و تاریخ تخصص داشت. او از پذیرش مناصب حکومتی پرهیز می‌کرد، اما در دوران حمله مغول به بغداد، برای حفظ جان شیعیان، به‌ناچار ریاست نقابت سادات را پذیرفت و سه سال در این منصب باقی ماند.
از شاگردان برجسته او می‌توان به علامه حلی، ابن داوود حلی و علی بن عیسی اربلی اشاره کرد. در میان علمای شیعه، او به زهد، مراقبه و حالات عرفانی شهرت داشت و برخی او را «جمال‌العارفین» نامیده‌اند.
آثار برجسته
سید بن طاووس بیش از پنجاه اثر علمی دارد که بیشتر آنها در زمینه‌های ادعیه، زیارات، اخلاق و کتاب‌شناسی نوشته شده‌اند. از مهم‌ترین آثار او می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- «اقبال الأعمال»: کتابی در آداب و اعمال عبادی سال، به‌ویژه ماه‌های رمضان، رجب و شعبان.
- «مهج الدعوات»: مجموعه‌ای از دعاها و مناجات‌های مأثور از اهل بیت (ع).
- «اللهوف علی قتلی الطفوف»: یکی از منابع معتبر در مقتل امام حسین (ع) با نثری ادبی و مستند.
- «سعد السعود»: کتاب‌شناسی و گزیده‌برداری از کتاب‌هایی که امروزه برخی از آنها در دسترس نیستند.
- «فرج المهموم»: اثری درباره ظهور امام مهدی (عج) و نشانه‌های آن.
- «الیقین باختصاص علی بامرة المؤمنین»: در اثبات امامت امام علی (ع) با استناد به منابع اهل سنت.
- «کشف المحجة لثمرة المهجة»: وصیت‌نامه‌ای اخلاقی و عرفانی به فرزندش، آکنده از نکات تربیتی و معنوی.
جایگاه در کتاب‌شناسی
سید بن طاووس در آثار خود، به‌ویژه در «سعد السعود» و «فرج المهموم»، از صدها کتاب نام می‌برد و گاه بخش‌هایی از آنها را نقل می‌کند. بسیاری از این منابع امروزه از بین رفته‌اند، اما به‌واسطه نقل‌های او، بخشی از محتوای آنها حفظ شده است. از این رو، او را یکی از حلقه‌های مهم انتقال میراث مکتوب شیعه می‌دانند؛ کتاب‌شناسی که نقش او در حفظ حافظه علمی جهان اسلام بی‌بدیل است.
نثر ادیبانه و حافظه ادبی
اگرچه سید بن طاووس کتابی مستقل در نقد شعر یا فنون ادبیات ندارد، اما نثر او در آثاری، چون «کشف المحجة»، «اللهوف» و «مهج الدعوات» از نمونه‌های برجسته نثر عرفانی و ادیبانه قرن هفتم هجری است. در «سعد السعود» نیز گزیده‌هایی از متون ادبی، اشعار عربی و آثار نایاب گرد آمده است؛ منابعی که بسیاری از آنها امروزه در دسترس نیستند، اما نقل‌های او سبب شده بخشی از میراث ادبی اسلامی برای همیشه ماندگار شود. همین ویژگی جایگاه او را در حافظه ادبیات شیعی تثبیت می‌کند.
پایان زندگی، آغاز ماندگاری
سید بن طاووس در روز پنجم ذی‌القعده سال ۶۶۴ هجری قمری (۱۲۶۶ میلادی) در شهر حلّه درگذشت. پیکرش را به نجف منتقل کردند و در حرم امیرالمؤمنین (ع) به خاک سپردند. آثار و اندیشه‌های او قرن‌ها الهام‌بخش عالمان، عارفان و کتاب‌پژوهان باقی ماند.
نظر شما