مهدی احمدی
آسمان: بعد از روی کارآمدن دولت نهم تغییر محسوسی در سیاست خارجی ایران ایجاد شد.نوع نگاه ما به جهان و به خصوص خاورمیانه تفاوت اساسی با دولت اصلاحات پیدا کرد. مطرح‌شدن موضوعاتی همچون «هولوکاست» بر چالش‌های ایران در صحنه بین‌الملل افزود.سیدمحمد صادق‌خرازی، دیپلمات برجسته جمهوری‌اسلامی اما نظری متفاوت دارد. وی معتقد است که مبانی سیاست خارجی ایران به واسطه ایدئولوژیک‌بودن کمتر دستخوش تغییر میشود بلکه این رفتارها هستند که تغییر پیدا کرده‌اند.وی قائل به نقش‌آفرینی موثرتر ایران در خاورمیانه است.سیدمحمد صادق‌خرازی در کارنامه خود حضور در حماسه دفاع مقدس را به مدت 8سال و بیش از 25 سال تجربه دیپلماتیک در مسوولیت‌های مشاور وزیر امور خارجه، 3 دوره معاونت وزارت امورخارجه، نماینده ویژه رئیس‌جمهوری و رئیس اجلاس سران کنفرانس اسلامی، سفارت در 2 دوره در سازمان ملل متحد و فرانسه همراه دارد.خرازی اعلام می‌کند در صورتی که بشاراسد 6 تا 7 ماه دیگر مقاومت کند خاورمیانه چهره دیگری خواهد یافت و کشورهای مخالف وی مجبور می‌شوند رابطه جدیدی با اسد تعریف کنند.
*بعد از حمله آمریکا به افغانستان و عراق، ایران به عنوان بزرگترین برنده معرفی می‌شد. نقش سیاست خارجی را در دوره اصلاحات چگونه ارزیابی می‌‌کنید؟
سیاست خارجی ایران تابعی از نظرات و تجارب کارشناسی برجسته‌ترین متخصصان و موفق‌ترین مدیران سیاست خارجی در ادوار مختلف حماسه دفاع مقدس دوران سازندگی و دوره اصلاحات بود تجاربی که به مدد عقل مشاطه، تهدیدها در دوره قبل تبدیل به فرصت کند با یک ساختار و تعریف پارادایم جدید و خاصی تحت عنوان تنش‌زدایی، اعتمادسازی و گفتوگو توانست یک گفتمان غالبی در دنیا و در جهان اسلام و به‌خصوص در منطقه‌ای که هستیم ایجاد کند از همه مهم‌تر احیای دیدگاه امام ورهبری، یک گفتمانی در ذهن ملت‌های منطقه ایجاد کرد که همان گفتمان امام خمینی و اصالت نهضت ایشان بود که به وسیله آن انقلاب را به پیروزی رساند. جوهره و ذات حرکت امام مبتنی بر حرکت‌های چریکی و مسلحانه یا مبتنی بر ترور و خشونت نبود، بلکه استمرار و ذات انقلاب اسلامی و تفکر امام خمینی و همه کسانی که دور امام جمع شده بودند پیرامون یک واقعیت بسیار مهم دور می‌زد که تنها راه پیروزی ملت ایران، جنبش و بیداری همه‌جانبه ملت ایران و آگاهی و هشیاری بود تجلی یک رستاخیز عمومی و ملی است که می‌تواند تبدیل به موفقیت و پیروزی شود.امام خمینی و همه علمداران نهضت امام به پیروی از منویات امام هدفی جز بیداری و آگاهی مردم نداشتند به همین دلیل است که امام از نظامی و خشن‌شدن نهضت یا حرکت‌های قهرآمیز در مسیر جنبش ملت ایران به صورت اساسی جلوگیری می‌کردند و هیچ گاه و در هیچ جا نمی‌توان یافت که در پیش از انقلاب از حرکت‌های قهرآمیز و ترورگونه که گروه‌های چپ و التقاطی یا حتی برخی اسلامیون انقلابی و متدین که حتی برخی هم خود را مقلد و متعبد به ایشان می‌دانستند حمایت کرده باشند دیدگاه امام روشن بود و نهضت ایشان مبتنی بر آگاهی مردم بود.
در دوره اصلاحات همان گفتمان تکرار شد. نتیجه آن گفتمان تجربه آموختن به ملت‌های منطقه بود. نتیجه این تفکر در حرکت اسلامیون از ترکیه آغاز شد. در این کشور تحول بزرگی رخ داد. اسلام‌گرایان معتدل توانستند موفق شوند، متعاقب آن در افغانستان و عراق با کاری که پس از 11 سپتامبر رخ داد و با کار عقلانییت دیپلماتیک که ایرانی‌‌ها انجام دادند هم همکاری و هم تهدید کردند. منظور من از حاکمیت کل مجموعه نظام که شامل رهبری، شورای عالی امنیت ملی، نهادهای نظامی و سیاسی و دولت در آن دخالت داشتند، است. ما نمی‌توانیم موفقیت‌ها و شکست‌ها را مصادره کنیم. اگر موفقیتی بوده است در نگاه و عمق استراتژی سیاست‌های کل مجموعه نظام در آن دخالت داشته‌اند.
*اینکه می‌گویید که گفتمان دوره اصلاحات مطابق گفتمان امام بوده دولت نهم و دهم نظری مخالف این دارد. این عده ادعا می‌کنند که سیاستها و استراتژی‌های آنها به گفتمان امام و انقلاب نزدیک‌تر است؟
نه این‌طور نیست! اگر می‌گویم که گفتمان اصلاحات گفتمان امام و انقلاب بود همان گفتمان مقام معظم رهبری هم بود: خاطره‌ای برایتان نقل می‌کنم من یادم است که در سال 1378 با ملک عبدالله که، ولیعهد عربستان بود در واقع ملک فهد از کار افتاده بود وی به صورت واقعی نفر اول سیستم سیاسی سعودی محسوب می‌شد، ملاقات رسمی داشتم. در حین صحبت‌هایمان او انتقاد می‌کرد که شما با شعار دموکراسی و مردمسالاری دنبال چه‌چیزی هستید؟ این جز اینکه مردم منطقه را به هم می‌زند نفع دیگری ندارد. وی می‌گفت ذات سیاسی و اجتماعی مردم منطقه با دموکراسی سر سازگاری ندارد در واقع او نگران حضور و آگاهی و رای مردم بود و این نگاه ذات همه سیستم‌های متمرکز وبسته ومستبد سیاسی است.
تمام نظام‌های توتالیتر با گفتمان «مردمسالاری» زاویه داشته و دارند و اصولاً مباحث مردم‌سالارانه را برنمی‌تافتند و این موضوع را قبول نداشتند. متاسفانه وی اصلا این موضوعات را درک نمی‌کرد و از بحثی که مطرح کردم ناراحت نیز شد.
*اما در دوره حکام و دیکتاتورهای سابق خاورمیانه قدرت و نفوذ منطقه‌ای ما بسیار بیشتر از دوره فعلی بود؟ از دولت نهم به این سو ما با تغییر گفتمان روبه‌رو هستیم.
خود من در گفتوگو با امیر عبدالله از این گفتمان دفاع کردم و تصریح کردم که تنها راه و شیوه «ثبات» (Stability) و ادامه ثبات در منطقه بیداری ملت‌ها و حرکت و چرخش دموکراتیک قدرت است. خاطره دوم 6 سال قبل به همراه آقای خاتمی به مصر رفتیم. ایشان به عنوان سخنران اول کنفرانس اسلامی دعوت داشتند اتفاقاً آقایان جنتی وتسخیری و برخی دیگرهم در این نشست شرکت کرده بودند. حسنی مبارک حاکم مخلوع مصر خودش خواست با آقای خاتمی ملاقات داشته باشد اتفاقاً بعد از سفر ما آقایان ناطق‌نوری، حدادعادل و لاریجانی هم به مصر سفر داشتند و همه آنها درخواست ملاقات با حسنی مبارک را کرده بودند اگر چه این ملاقات‌ها امری متعارف و دیپلماتیک محسوب میشود در این ملاقات که من هم حضور داشتم صبحانه کاری مفصلی را آقای مبارک ترتیب داده بود و نخست وزیرش هم حضور داشت. مبارک به آقای خاتمی انتقاد می‌کرد این دموکراسی چیست که امثال شما به‌دنبالش هستید به‌گونه‌ای داشت تفهیم می‌کرد که تو الان که در قدرت نیستی قربانی نوع تفکر خودت هستی وبه شدت از آمریکایی‌ها وخانم رایس انتقاد می‌کرد که این مباحث از تو گور آمریکایی‌ها بلند میشود. وی به طنز از قذافی یاد می‌کرد و نوع دموکراسی وی را می‌ستود.
* در دوره حکام و دیکتاتورهای سابق خاورمیانه قدرت و نفوذ منطقه‌ای ما بیشتر از فعلی بود؟
در دوره نهم چرخش در کلام است و رفتارها آن متانت و عقلانیت که در کلام و بیان امام و رهبری بود دیگر کمتر دیده شد اما اگر چه در سیاستها تغییری آنچنانی ایجاد نشده است چون سیاست خاورمیانهای را رهبری تعیین می‌کنند.در خیلی جاها اگر رهبری حضور نداشتند دولت می‌خواست به گونه دیگری عمل کند.
*چگونه می‌خواست عمل کند؟
دولت نهم و دهم خیلی تمایل به ثبات سیستم سیاسی و دولت امروز عراق نداشت. فشارهایی که آمریکایی‌ها و غربیها و اعراب منطقه برای تعویض دولت عراق گذاشته بودند منجر به وادادگی آقایان شده بود.
در قبال مسائل منطقه به گونه و جور دیگر فکر می‌کردند.یک تناقض جدی بین کلام و عمل آقایان وجود دارد. درحالی‌که وقتی استراتژی بازدارندگی تعریف میشود، این نوع نگاه استراتژی مفهوم خودش را باید در جایی متجلی کند. ما در هیچ‌جا تجلی سیاست بازدارندگی را جز تضعیف موقعیت جمهوری‌اسلامی ایران در همه عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نداشته‌ایم.
ما در منطقه و خاورمیانه اتفاقا موقعیت‌مان متزلزل نیست به دلیل اینکه عمق استراتژی خاورمیانهای ما را رهبری تعیین می‌کند. ما در لبنان حضور داریم.
*مگر سیاست‌های کلی نظام در بخش سیاست خارجی را رهبری تعیین نمی‌کنند؟
تعیین می‌کنند. اما دولت در اجرا و نحوه گفتمان با غرب دچار یک اشتباه استراتژیک شد و غربیها را تحریک کردیم.گفتمان و لحن تند و تحریک‌کننده را به‌کار بستند از هلوکاست که به ما مربوط نمی‌شد تا تحقیر دیگران و تحریک مسخره پنداشتن تصمیمات ظالمانه غرب که نیازمند رفتار هوشمندانه بود تا آنجا که هر روز یک ماجراآفرینی شد و مجبور شدیم موضوع اتمی را از یک موضوع صرف سیاسی و حقوقی به یک موضوع امنیتی با غرب مبدل کنیم و با همه بجنگیم.
امروز با بیان استراتژی به آمریکای لاتین مثلا نزدیک شده و اروپا را او دست داده‌اند در اروپا موقعیت ایران تضعیف شده است و در مناسبات با بسیاری از کشورهای در حال توسعه موضع ما تضعیف شده. همین سفر اخیر رئیس‌جمهوری به برزیل شاهد همین مدعاست در مناسبات‌مان با آمریکا، هم نتوانستند درست عمل کنند امروز به جای مهار رفتار آمریکا متاسفانه این کشور را جدی‌تر علیه منافع خودمان می‌بینیم.
در دنیای اسلام کار جدی آنچنانی انجام نشده است و اگر هم کاری شده به این دلیل بوده که خود رهبری انقلاب صاحب تجربه بودند و هستند و دخالت کردند. از گذشته، کار مناسبات انجام شده و ارتباط تنظیم بود. مناسبات ایران با حزب‌الله، حماس و جهاد اسلامی، مناسبات ایران با اخوان‌المسلمین و حزب عدالت و توسعه تنظیم شده بود. ما نمی‌توانیم اینها را نادیده بگیریم و اعلام کنیم که این ارتباطات جزو موفقیت‌های دولت تلقی میشود من نمی‌خواهم بگویم تحلیل برخی از مسوولان طراز اول همین دولت در ماجرای مقاومت و شاهکار مقاومت لبنان در برابر حمله اسراییل تا چه حد اشتباه محاسبه داشت. ذات و جوهر سیاست خارجی ایران همچون قطعات یک پازل می‌ماند که به مرور زمان خود را نشان می‌دهد.
لذا موفقیت ما در خاورمیانه مرهون در دوران اصلاحات یک گفتمان خاصی را دنبال می‌کرد که بیش از امروز خود را نشان داد.
رهبری یک سیاست خارجی منظمی را در مناسبات خاورمیانه ترسیم کرده‌اند. به دلیل استمراری هم که این سیاست هم در فکر و هم در عمل داشت ایران در یک موقعیت برتری قرار گرفته بود. کافی است که خاورمیانه 25 سال پیش را به تصویر بکشید. نظامیان در ترکیه حاکم بودند اما هم‌اکنون نیروهای ملی و در عین حال با حال وهوای خود ترکیه که از دوستان و دوستداران ایران هستند در ترکیه سرکار هستند البته این بدین منظور نیست که آنها اولویت‌ها و سیاست‌های خاص خودشان را نداشته باشند. در افغانستان طالبان حاکم بود و جنگ‌های داخلی را شاهد بودیم اما در حال حاضر دوستان ما در افغانستان حاکم هستند. شیعیان هم در دولت حضور دارند.تا حدی تقسیم قدرت براساس دموگرافی قومی و مذهبی جامعه شکل گرفته است. در عراق صدام حاکم بوده که دشمن ما بود و ضد بشربود اما الان دوستان ایران حاکم هستند.
در لبنان حزب‌الله با ظرفیت‌ها واستعدادی که از خود نشان داده است به عنوان الگوی مقاومت در دنیای عرب و به عنوان یک موفقیت در ژئوپلتیک شیعه به حساب می‌آید. و کسانی که وامدار و طرفدارغرب بودند امروز پایگاهی ندارند. در مصر دیگر مبارک را نمی‌بینیم بلکه با مُرسی‌ای طرف هستیم که ذاتا از دامن اخوان‌المسلمین متولد شده وبه زعم خودشان یک خویشاوندی با انقلاب اسلامی داشته و دارند. در تونس امروز با راشدالغنوشی روبه‌رو هستیم. همین آقای الغنوشی از دوستان خود من بوده است با اندیشه و افکار ایشان آشنا هستم از طرفداران انقلاب بود ولی امروز به دلیل خاص هر کدام مانورهایی را در نسبت و ارتباط با ایران امروز می‌دهند سال‌های سال من با ایشان در ارتباط بودم. بایست رفت و پاسخ این سوال را جست‌وجو کرد که چرا امروز از ظن دیگری با ایران برخورد می‌کنند.
هیچ کشوری در دنیا دارای این چنین موقعیتی نبوده و نیست. منتها امروز به دلیل مناسبات ایران و نظام سلطه در صحنه بین‌المللی و به دلیل رفتار دوگانه‌ای که وجود دارد مناسبات از شفافیت خاصی برخوردار نیست. چرا خود این کشورها یک پرهیزهایی در نوع مناسبات رسمی دارند این مربوط است به ضعف استراتژیک دولت در مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی. اگر حضرات در صحنه جهانی خوب عمل کرده بودند و در مدیریت مسائل بهتر رفتار می‌کردند با توجه به اینکه سیاستها فرقی نکرده بود بلکه رفتارها تحریک‌کننده است.
اگر رفتارهای بهتری داشتیم امروز از موقعیت بهتری برخوردار بودیم. به جای اینکه آقای مُرسی اول به عربستان برود به ایران می‌آمد. همان گونه که در ترکیه در افغانستان در عراق به هنگام پگاه تحولات همین تجربه را داشتیم.
در دسامبر 2001 و زمانی که کرزای در افغانستان روی کار آمد بسیاری از کشورهای منطقه با دولت کرزای مشکل مشروعیت داشتند، پاکستان، عربستان، امارات متحده عربی این دولت را به رسمیت نمی‌شناختند.و همه این ممالک متحد استراتژیک طالبان بودند چه شد که این گونه شد شاهکاری که سیاست خارجی ایران با زعامت رهبری و تاکیدات راهبردی ایشان و هماهنگی و هم‌گامی همه نهادی سیاسی و امنیتی و نظامی از خود نشان دادند و با اقتدار بازی و مانور چندجانبه ایران در افغانستان نقش آفریدند تا چه اندازه در تثبیت دولت کرزای جمهوری اسلامی نقش داشت؟ همان کاری که ایران در کنفرانس بن کرد.
همه اینها تحت یک سیاست واحد قرار داشت. وقتی به یک موضوعی می‌رسیدیم و گردش کار تنظیم می‌شد و برای رهبری ارسال می‌شد. و رهبری تشخیص می‌دادند که با سیاست‌های نظام و عناصر «عزت، حکمت و مصلحت» تطابق دارد می‌پذیرفتند.
در همین چارچوب ایران فعالانه در مذاکرات بن، کنفرانس ژنو، مذاکرات در افغانستان نقش محوری و راهبردی اینگونه نبود که در دوره اصلاحات با توطئه روبه‌رو نباشیم، همان زمان نیز ISI پاکستان گروه‌های تروریستی القاعده را به سمت ایران هدایت می‌کرد و از آن طرف به سیستم‌های اطلاعاتی اعراب و آمریکا اطلاع می‌داد که القاعده در داخل خاک ایران حضور دارند. در همان دوره پدیده‌ها وخودخواهی اعراب کمتر از امروز نبود و نیست.
در همان بازی دوگانه و شیطنت‌شان نتوانستند موفق شوند. یا مثلا واقعه «کشتی کرین ایت» اتفاق افتاده که می‌توانست تبدیل به بحران جدی شود اما دستگاه سیاست‌خارجی توانست مدیریت کند.
در مساله هستهای ما با آن تدبیر و نگاه ژرف رهبری روبه‌رو هستیم من به‌دنبال داوری و قضاوت نمی‌خواهم باشم فقط ازشما خواهش می‌کنم کلیه صحبت‌ها و مواضع رهبری را ببینید. هیچ‌گونه تنافر و تناقض ودوگانگی یا تغییر محسوس در آن نمی‌توان یافت و همین نکته مهمترین درس است برای کسانی که می‌خواهند این پرونده موضوع مهم تاریخ مناسبات ایران و و مهمترین دستاورد تکنولوژیک را پاسداری کنند. بحث مدیریت و رفتار یک پروسه با استراتژی کاملا متفاوت است. شما می‌توانید یک استراتژی خیلی بد را بدهید به یک مدیر قوی اجرا کند در مقابل یک استراتژی قوی و محکم را بدهید به یک مدیر دیگر، بد اجرا کند. بسیاری از مشکلات نتیجه رفتارهای اشتباهی بوده که اعمال شده است. به زعم من کسانی که امروز مسوولیت مذاکرات را بعهده دارند بایست موردحمایت همه گروه‌ها و افراد باشند اگر نقدی و مخالفتی بر شیوه‌ها باشد که طبیعی است از طرق گوناگون به سمع مسوولان برسانند وقتی ما با موضوع مهم و حیاتی تکنولوژی هستهای روبه‌رو هستیم دیگر نمی‌بایست در جبه‌های دیگر خودمان را درگیر بکنیم منطق حکم می‌کرد و می‌کند تا جایی که ممکن است در مناسبات با اروپا و حتی آمریکا وممالک جهان سوم از موضع اعتمادسازی عمل می‌کردیم امکانات و قدرت ما محدود است موقعیت ما به اندازه خودمان بایست وزن کشی شود.
*آیا مطرح‌کردن بحث هولوکاست را تنهامی‌توان در چارچوب رفتار متفاوت تعبیر کرد؟ مطرح‌کردن این موضوعات نشان از چرخش 180درجه‌ای در سیاست خارجی کشور ندارد؟
اینها سیاست نیست. در منظومه دیگری که نباید نفس کشید و با جنگ روانی با جهان وارد رجزخوانی و جنگ تبلیغاتی شد بسیاری از این رفتارها به مصلحت ثبات جمهوری‌اسلامی هم نیست. بر خلاف میل ما بر جامعه جهانی یک پارادایم دیگری حاکم است ما نمی‌توانیم خودمان را با همه مسائل جامعه جهانی درگیر کنیم بلکه می‌توانیم منافع ملی خودمان را مدیریت کنیم. ما می‌توانیم از اتفاقات و حوادث فرصت‌ها و موقعیت‌ها طلایی‌ترین بهره‌برداری را داشته باشیم. من برداشتم این است که در بسیاری از زمینه‌ها فرصت‌ها تبدیل به تهدید شد. مثلا در مناسبات ما با فرانسه سفری که آقای ولایتی به پاریس در ابتدای دولت سارکوزی داشت می‌توانست به یک فرصت استثنایی برای ایران تبدیل شود ولی به دلیل تناقضی که به‌رغم هماهنگی به‌وجود آمد، هیچ فایده‌ای برای کشور حاصل نشد.
یا از سفر پوتین به تهران می‌توانستیم به عنوان یک فرصت استراتژیک استفاده کنیم درحالی‌که برعکس به دلیل اینکه بسیاری از افراد نگاه حرفه‌ای نداشتند و نگاه صرف انحصاری داشتند.
*چگونه رفتارهای یک فرد می‌تواند بر سیاست‌های کلی نظام در بخش سیاست‌خارجی غلبه کند؟
در همه جای دنیا همین‌گونه است. انگلستان 30سال در مناسباتش مدعی بود ایران را بهتر می‌شناسد و هر بحرانی که پیش می‌آمد تا به مرحله اضطرار می‌رسید سعی می‌کرد که مدیریت بحران کند تا وارد چالش و جنگ سیاسی و تبلیغاتی با ایران نشود اما یک دولت ناشی در انگلستان روی کار آمد که به دلیل رفتار اشتباه نخست‌وزیر و وزیر خارجه از یک اتفاق غیرمعمول و در عین حال طبیعی که پیش آمد بحران ساختند و موجب قطع رابطه ایران و انگلستان شدند درحالی‌که آنها مدعی بودند که ما برخلاف آمریکایی‌ها هیچ‌گاه ارتباطمان با ایران قطع نشده است.
*منظور شما همین حادثه اخیر ورود افراد به داخل سفارت انگلیس را می‌گویید؟
بله! این زیاده‌روی نخست‌وزیر و وزیرخارجه انگلیس تازه‌کارشان بود. وجود بحران در عرصه سیاست خارجی یک کشور امری طبیعی است.
آیا در ماجرای اشغال سفارتخانه‌های ایران در بسیاری از ممالک اروپایی در انگلستان و برخی دیگر از کشورهای اروپایی و حتی نیویورک که مورد حمله منافقان قرار گرفت می‌توانستیم به این نتیجه برسیم که دولت‌ها در این اقدام دست دارند. ولی ما با تدبیر عمل کردیم و نگذاشتیم یک حادثه تبدیل به بحران شود. این نشان می‌دهد که رفتارها باید پخته باشد. دیپلماسی باید متانت و طمأنینه خودش را داشته باشد.
اگر در دیپلماسی و رفتار مجریان سیاست خارجی طمأنینه نبینیم نتیجه‌اش این میشود که سیاست‌های شتاب‌زده و غیرمعقول حتی منجر به بروز جنگ بین 2 کشور میشود.
*به نظر می‌رسد که دولت اصلاحات و بعد از اصلاحات نگاه یکسانی به سوریه داشته‌اند. تحولات اخیر سوریه نشان می‌دهد که دستگاه سیاست خارجی نتوانسته نسبت به سوریه مدیریت مناسبی اعمال کند.
استراتژی ما در خاورمیانه را رهبری تعیین می‌کنند. سوریه به دلایلی عمق سیاست استراتژیک ایران در عمق مناسبات خاورمیانه است. سوریه عقبه مقاومت است. سوریه حلقه وصل جریان مقاومت تا دریای مدیترانه است. حزب‌الله، سوریه، عراق و ایران یک حلقه بسیار مهمی از یک نوع مناسبات انقلابی در خاورمیانه هستند و جریانی نوبنیاد را طی سال‌های اخیر از خود نمایش داده‌اند. من می‌فهمم که رفتار امنیتی حزب بعث خشن بوده و هست و همه این نکته را درک می‌کنند که هیات حاکمه سوریه 2اشتباه استراتژیک طی یک دهه اخیر از خود نشان داده است؛ خروج دیرهنگام از لبنان و رفتار دیرهنگام در چرخش قدرت و مشارکت مدنی اما موضوع سوریه امروز پدیده جدیدی را در مناسبات قدرت جهانی رقم زده است در بی‌تدبیری سوری‌ها تردیدی نیست ولی سوریه به دلیل مواضع انقلابی خود در مناسبات درون دنیای عرب و دنیای اسلام و نوع مناسبات با ایران و حزب‌الله و ژئوپلتیک شیعه سخت توسط سیستم‌های سیاسی وامنیتی و نظامی عربستان، اسرائیل و تا حدی ترک‌ها تهدید میشود و از سوی دیگر سوریه نخواست همسوی رژیم‌های فاسد و مرتجع عرب هم‌پیمان با غرب واسرائیل در مقابله با انتفاضه و مقاومت شود. کدام کشور در منطقه خواب از چشم اسرائیل و غرب گرفت و نخواست هم داستان با تل‌آویو برای پروسه صلح شود ببیند سوریه امروز یعنی تعریف جهان جدید از مناسبات قدرت بین‌المللی روسیه، چین، هند، ایران و برخی ممالک عدم‌تعهد و از سوی دیگر آمریکا، اروپا، اسرائیل و اعراب از سوی دیگر.
البته نظام سوریه نظام امنیتی و نظامی هنوز نسل اول حزب بعث است و نتوانسته‌اند مقتضیات جدید سیاسی را درک کنند. بزرگترین اشتباه سوریه گام‌های دیرهنگام رجال از کارافتاده حزب بعث است. رویش و زایش نسل جدید تصمیم‌گیر که معرف مشارکت قومی و مذهبی باشد نیست. طبیعی است به‌رغم متحد استراتژیک و ایدئولوژیک خاورمیانهای سوریه به رفتار داخلی آنها که انتقاد داشته باشیم نفس سرکوب مردم شایسته نیست اگر چه امروز سوریه صحنه دو جریان خطرناک ملیشیای عرب و بن لادنیسم و افراط است چند هزار مزدور جنگنده با پشتیبانی نظامی مالی اطلاعاتی سعودی آمریکا و غرب جنگ قومی ومذهبی راه انداخته‌اند برای عربستان سعودی نابودی سوریه یک استراتژی عمده است متاسفانه به دلیل اختلافات کهنه و قدیمی وکینه اخوان‌المسلمین شبکه اخوان در کل منطقه هم درگیر این سیاست مزورانه شده‌اند از ایران هم درخواست هایی داشته و دارند که با منطق رفتاری ما همگام نیست.
برای ما ماندگاری سوریه به دلیل عقبه مقاومت و به‌رغم اشتباهات و انحرافاتی که حاکمیت سوریه دارد یک استراتژی است.
*چگونه است که ما تحولات کشورهایی مثل تونس، لیبی، یمن، مصر و بحرین را آزادی‌خواهانه تفسیر می‌کنیم اما وقتی به سوریه می‌رسیم به گونه‌ای دیگر تحولات این کشور را تفسیر می‌کنیم. دلیل این امر چیست؟
فکر کنم من پاسخ شما را درسوال‌هاى قبلی تا حدی دادم. یک قسمت عمده از ذات اعتراضات موجود در سوریه مربوط میشود به نیاز مشارکت مردم، چرخش قدرت و روح آزادی، آزادی‌خواهی در ذات همه انسان‌ها وجود دارد توصیه راهبردی ایران به بشار اسد این بوده و هست. باید با این دست مطالبات منطقی‌تر برخورد کند باید با ابتکارعمل نیاز تکثر قومی ومذهبی جامعه را فراهم آورد. ما موافق خون‌ریزی یا رفتار خشن در سوریه به‌هیچ وجه نبایست باشیم و تا آنجا که من مطلع هستم ایران خیلی سعی کرده تا رفتار حاکمیت سوریه با منطق اصلاح سیستم و وضع موجود همراه باشه ولی آنچه که اکنون در سوریه اتفاق افتاده یک نوع «جنگ شهری»است. چندهزار نیروی مسلح از عربستان‌سعودی، امارات و اردن به سمت سوریه هدایت کرده‌اند همان‌طوری که در الجزایر و در افغانستان و عراق این کار رو انجام دادند این نسخه ناجوانمردانه غرب در برابر تحولات درونی دنیای اسلام است. قبل از سوریه ماجرای لیبی را مشاهده کنید قذافی که جرثومه وا داده محض طی یک دهه گذشته شده بود چگونه از وی و از مردم لیبی انتقام گرفتند. ناتو و اروپا و سیستم امنیتی و اطلاعاتی فرانسه و انگلیس به‌گونه‌ای عمل کردند که اینک لیبی هم قربانی بزرگترین فجایع انسانی است. بی‌خردی رهبران واشتباهات آنان و توطئه نظام سلطه منتج به جنگ داخلی وهرج و مرج میشود و نتیجه آن غفلت از سه نکته مهم است؛ بیداری و هوشمندی در برابر استعمار و اسرائیل فرسایش منابع داخلی در توسعه و آبادانی کشور و زمینه‌سازی برای استقرار یک مستبد و دیکتاتور با هدف و توجیه نظم وامنیت مفهومش مقابله با مردمسالاری است. این نسخه را امروز از جانب استعمار در سوریه دنبال می‌کنند.
برای آمریکایی‌ها و غربیها اصلا مهم نیست که چندهزار نفر در سوریه کشته می‌شوند. همانگونه که چند ده هزار نفر در لیبی کشته شدند.
کاری که اینها برای درهم شکستن ستون مقاومت بشار انجام می‌دهند یک نوع جنگ پارتیزانی با همکاری سیستم اطلاعاتی، نظامی و مالی عربستان، و امارات و قطر و برخی از کشورهای دیگر است که آن‌را را مدیریت می‌کنند.
امروز سوریه به پایگاه جریان سلفیسم از نوع القاعده تبدیل شده است. آمریکایی‌ها یک بار این را در افغانستان تجربه کردند و اجازه دادند که القاعده شکل بگیرد. القاعده تا اتاق خواب قدرتهای بزرگ نفوذ کرد و خواب را از چشمان آنها گرفت. هم‌اکنون در حال مشروعیت‌بخشیدن به القاعده جدید در سوریه هستند. اما مطمئنا در آینده نیز اینها به مشکلی برای قدرتهای بزرگ تبدیل می‌شوند.
سیاست‌های دوگانه‌ای که در سوریه توسط غربیها اتخاذ میشود و از سویی صحبت از حقوق بشر و دموکراسی می‌کنند اما همزمان از گروه‌های سلفی و تروریستی حمایت می‌کنند.
جریان حال حاضر سوریه مثل داستان داش‌آکل‌های قدیم است که فردی یک طرف دعوا را به دلیل جداکردن می‌گرفت اما طرف دیگر فرد دست و پا بسته را می‌زد. غربیها و کشورهای مخالف بشار اسد تقریبا این نقش را بازی می‌کنند.
ولی ما منکر اشتباهات بشار اسد درباره چرخش قدرت و پروسه مردمسالاری نمی‌شویم.
ما معتقدیم که آقای بشار اسد در چند ماه گذشته ضعیف عمل کرده است. بشار باید مشروعیت اقدامات و تداوم در قدرت را به حضور مردم موکول کند.
بشار اسد باید برای اجرای سیاست‌های اصلاحی از گروه‌های مختلف مذهبی و سیاسی استفاده کند.
اما اشتباهات بشار به منزله این نیست که ما متحد استراتژیک‌مان را رها کنیم. ما یک مساله مهم‌تری از موجودیت حکومت بشار در منطقه داریم و آن هم «مقاومت» است. همان گونه که ما با اخوان در این زمینه نیز اختلاف استراتژیک داریم. ما با دو اخوان روبه‌رو هستیم؛ یک اخوان جهادی و دیگری اخوان معتدل که نمایندگان‌شان درترکیه و تونس و مصر بر سر کار آمده‌اند.
در سوریه نیز اخوان تلاش می‌کند که چهره معتدل خود را به نمایش گذارد اما نمی‌تواند همزمان دخالت قدرتهای خارجی را بپذیرد. اینها تعارض‌هایی است که در درون سوریه وجود دارد.
تمام اینها به این معنی است که با هر کشوری که همکاری و همفکری داریم اختلاف‌نظر نداشته باشیم. امروز با عراق و افغانستان هم اختلاف داریم. با دولت آقای بشار اسد هم، همین‌گونه برخورد می‌کنیم.
امیدواریم بشار در طول روزهای آینده بتواند ابتکارعمل را در دست بگیرد و شاهد چرخش قدرت و مردمسالاری در سوریه باشیم. استکبار و استعمار جهانی در تلاش است تا دولت سوریه به عنوان نماد و عقبه مقاومت را شکست دهد. بعد از آن حزب‌الله را خلع‌سلاح کنند و پس از آن سراغ ایران بیایند اما مطمئنم که در مورد ایران موفق نمی‌شوند. ایران بیدی نیست که با این بادها بلرزد.
*آیا ما نمی‌توانیم آن نقش‌آفرینی که در افغانستان داشتیم در سوریه نیز داشته باشیم؟ حالا در سوریه باید چه کار کنیم؟
ما باید با ترک‌ها و سعودی‌ها بتوانیم به یک طرح جامع برسیم. در این طرح جامع باید چرخش قدرت و اصلاحات دیده شود.
*اما همین سوریه نقطه اختلاف ما با ترکیه شده است. تا پیش از این با ترک‌ها روابط خوبی داشتیم.
ترک‌ها اکنون خوب فهمیدند که در سوریه زیاده‌روی کردند، ترک‌ها اعلام می‌کنند که ما به گونه‌ای دیگر می‌توانیم عقبه مقاومت را تضمین کنیم. اما می‌دانیم که اشتباه می‌کنند و ما نمی‌توانیم حرف آنها را بپذیریم.
*نقطه مشترک ما با ترکیه در سوریه چه می‌تواند باشد؟
نقطه مشترکمان این است که با طرف ترک به یک طرح جامع برسیم که در آن چرخش قدرت، انتخابات، حضور نیروهای سنی وعلوی ومسیحی و کرد در قدرت به‌رسمیت شناخته شود.
*با عربستان چگونه می‌توان درباره سوریه به توافق رسید؟
با عربستان موضوع خیلی پیچیده‌تر است. سیاست خارجی عربستان از زمانی که بندر بن سلطان از آمریکا به کشور برگشته و مسوول امنیتی شده دچار تحولات استراتژیک شده است. ما الان با عربستان سعودی خیلی در این زمینه نمی‌توانیم منافع مشترک تعریف کنیم. چون عربستان سعودی همان کاری را دارد می‌کند که اسرائیلی‌ها انجام می‌دهند. عربستان سعودی بر همان راه ومنطق ومنافع اسرائیل گام برمی‌دارد.
عربستان در جهت تضعیف مقاومت همان کاری را می‌کند که اسرائیلی‌ها آرزویش را دارند.
*آیا اسرائیلی‌ها به این جمع‌بندی رسیده‌اند که می‌توان سوریه بدون اسد را تصور کرد.
اسرائیلی‌ها خیلی زیرکانه عمل می‌کنند، در این مقطع می‌خواهند بیشترین امتیاز را از بشار اسد بگیرند. آنها می‌خواهند درگیر و دار این حوادث مساله جولان را حل کنند.و اگر نتوانستند سوریه با تجزیه را به کشور بی‌خاصیت مثل اردن تبدیل کنند
*یکی از نقاط چالش‌برانگیز ما با نظام بین‌الملل مساله هستهای است. احساس میشود که در دوره اصلاحات تمام تلاش این بود که پرونده هستهای به شورای امنیت نرود ولی دولت بعد از اصلاحات به گونه‌ای دیگر فکر و عمل کردند. نحوه مدیریت پرونده هستهای در دوره اصلاحطلبان چگونه بود؟
من مساله را اینگونه نمی‌بینم که اگر اصلاحطلبان نیز در قدرت حضور داشته‌اند ما باز هم چالش هستهای داشتیم. چالش هستهای در ذات منافع و قدرت میان ما و غرب تعریف شده است. غرب، ایران مجهز به فناوری هستهای را نمی‌پذیرد. منتها در آن زمان، روشها، بازی‌ها و مانورهای سیاسی متفاوت بود.
من باورم این است که سیاست همان سیاست آن دوران است که الان دارد دنبال میشود همان سیاست دوران اصلاحات، اکنون نیز پیگیری میشود. چند عنصر در ذات تکنولوژی و دانش اتمی ایران مطرح بود عناصر تکنیکی حقوقی و سیاسی پرونده هستهای، ما با غرب به گفتمان رسیده بودیم.اما چالش‌های آن ایام هم ما را به یک نوع مشکل متقابل رسانده بود، اعتمادسازی ایران با برداشت انتزاعی قدرتهای جهانی روبه‌رو شده بود. من صادقانه و فارغ از همه جدول‌بندی‌های سیاسی عرض می‌کنم که در روزهای پایانی دولت اصلاحات به دلیل تبختر اروپایی‌ها و اشتباهات و زیاده‌روی آنها ما از مناسبات عادی‌شده خارج می‌شدیم و به یک تقابل و چالش داشتیم می‌رسیدیم. 3کشور اروپایی نتوانستند موضوع و منطق ایران را درک کنند ولی به‌رغم همه این واقعیت‌ها مناسبات شکننده نبود. ما از روز نخست، آنها را تحریک نکردیم ولی در دوره آقایان به جای مدیریت وضع موجود از ادبیاتی بهره گرفته شد که ایران را از مسیر عادی سازی روابط به تقابل کشاند.
یک روز می‌گفتند گفتوگو می‌کنیم، روز دیگر می‌گویند گفتوگو نمی‌کنیم. یک زمان می‌گفتند قطعنامه ورق‌پاره‌ای بیش نیست. از طرف دیگر می‌گفتند که قدرتهای بزرگ در حال استحاله شدن هستند. شناخت کسانی که مجری سیاست خارجی بودند از واقعیت‌های جهان، بسیار انتزاعی بود. من یادم هست که وزیر سابق خارجه 3 ـ 2 شب قبل از اینکه شورای امنیت قطعنامه علیه ما صادر کنند در جلسه‌ای اعلام کرد که این قطعنامه رأی نمی‌آورد، تهران نیز نظر ایشان را پذیرفته بود و جالب‌تر اینکه آقای رئیس‌جمهور و دوستان‌شان نمی‌توانند مناسبات بین‌المللی را تشخیص دهند. کتاب سازمان ملل را باز می‌کنند و از رویش می‌خوانند و به این نتیجه رسیدند که با واقعیت در تنافر بود، واقعیت تلخ این است که قدرتمندانی که در شورای امنیت نشسته‌اند، مسائل حقوقی جهان را به گونه‌ای تنظیم کرده‌اند که به نفع خودشان باشد، بیشتر مبانی حقوق بین‌المللی بر حسب منافع قدرت است ونه بر حسب میزان عدالت و منطق جهان و انسان واقعا نبایست به‌صورت سطحی نسبت نظام سلطه و جهان را برداشت کرد. شناخت واقعی خصم و دشمن عین تدبیر است که در سیره امام و رهبری خیلی بدان تاکید شده است.
. امام بر قله همه انقلابیون عالم ایستاده بود همان کسی است که قرن بیستم با عظمت رهبری و بینش ایشان رقم خورد. نظام سلطه را افشا می‌کردند اما هیچ‌گاه شعارهای غیرواقعی نمی‌دادند.در سیره و کلام و رفتار مقام معظم رهبری هیچ‌گاه رفتاری غیرواقعی نمی‌توان دید. شعارهایشان با حد، مرز، اندازه و وزن نظام جمهوری‌اسلامی هماهنگ است. در این شعارها یکسری پیام‌های عدالت‌خواهی است که جهانی است. رهبری هیچ‌وقت اعلام نکرده‌اند که ما می‌خواهیم فلان کشور را نابود کنیم. در ادبیات ایشان هیچ‌وقت چنین مصداق‌هایی وجود ندارد اما در ادبیات دیگران وجود داشت. باید صادقانه بپذیریم که همان فشارهای فعلی در گذشته نیز وجود داشت اما مانور و نحوه مدیریت بحران متفاوت با امروز بود.
*عده‌ای از مسئولان فعلی باور دارند که مسکو و پکن تمام تلاش خود را بر عدم سقوط بشار اسد گذاشته‌اند. بر همین اساس جنگ سرد جدید نیز آغاز میشود. این عده با همین نگاه پرونده هستهای را مدیریت کرده‌اند. تا چه حد می‌توان نظر این عده را پذیرفت؟
روس‌ها و چینیها به پرونده سوریه در چارچوب نگاه خودشان و باورهایشان خصوصا از زاویه امنیت انرژی و تثبیت نظام‌های سیاسی از درون و عدم دخالت قدرتهای غربی با پوشش ساختاربین‌المللی نگاه می‌کنند. اینها از زاویه نظم نوین جهانی مسائل را تحلیل می‌کنند. و می‌بینند که غرب با اتحاد استراتژیک خود سنگر به سنگر مواضع جدیدی را به‌دست می‌آورد به ویژه بعد از فروپاشی حکومت قذافی و فریبی که از غربیها در تصویب قطعنامه خورده‌اند می‌خواهند در سوریه این موضوع تکرار نشود. اکنون غربیها نمی‌توانند آنها را از صحنه معاملات خاورمیانه حذف کنند. از سویی چین، روسیه، هند و برخی از قدرتهای نوظهور نسبت به قلمرو حاکمیت دولت‌ها و تبیین مشروعیت و یا عدم آن توسط با اقدامات غربیها مشکل جدی دارند در حالی که اینک تفسیر از مشروعیت دولت و قدرت با دیدگاه خاص غربیها در قاموس و نگاه روس‌ها و چینیها نمی‌گنجد. روس‌ها، چینیها، هندی‌ها و بسیاری دیگر باورشان این است که در هیچ جای منشور ملل متحد زوایایی مبنی بر مشروعیت‌زدایی از دولت‌ها دیده نشده است یا به تعبیری که قدرتهای جهانی بتوانند حکومت یک کشوری را که برخلاف دیدگاه‌شان است را ساقط کنند. یک نگاه سوم دیگری هم است که تحت عنوان تحولات جدید و مناسبات قدرت را در بستر «مدیریت انرژی» جهان تفسیر می‌کند. اگرغربی‌ها بتوانند در سوریه مستقر شوند و نظام سوریه را عوض کنند، معادلات امنیت منطقه تغییر خواهد کرد و مهمترین موضوع مبتلا به امنیت، امنیت ترانزیت و انتقال انرژی خواهد بود با کنترل ترانزیت انرژی بتوانند اقتصاد‌های قدرتمند وپایدار جهان را به زانو درآورند و با این منطق می‌تواند تغییرات ماهوی در سیستم مدیریت جهانی پدید آورند و اگر بتوانند اینها می‌توانند نبض امنیت انرژی جهان را درخلیج‌فارس به‌صورت کامل در صورت تحقق این امر به‌دست آورند، رشد بی‌سابقه هند و به خصوص چین را متوقف می‌کنند. لذا سیاست مستقلی بین 3 قدرت در حال رشد چین، هند و روسیه دیده میشود.
از سوی دیگر، روس‌ها با حکومت حافظ و بشار اسد پیمان استراتژیک منعقد کرده‌اند. 3 ـ 2 تا از بنادر سوریه در اختیار نیروهای نظامی روسیه است. روسیه پوتین که در پی احیای قدرت گذشته اتحاد جماهیر شوروی است از دست‌دادن موقعیت ژئوپلتیک سوریه دشوار است برای روسیه حاکمیت بشار و پیمان با آنها بسیار مهم است. من به دلیل اینکه می‌خواهم با یک نگاه تاریخی حوادث و مسائل را تحلیل کنم. می‌گویم که چین و روسیه با اولویت‌های خودشان مسائل سوریه را تحلیل می‌کنند. بعید می‌دانم اگر جایی بخواهند بر سر کشوری معامله کنند بر سر سوریه معامله کنند.اما موضوع در مورد ایران اتمی متفاوت است ایران حامل استراتژی نفی نظام سلطه اعم از شرقی و غربی آن است. ایران اتمی با ایدئولوژی بیداری که پرچمدار آن است و در موقعیت ژئو استراتژیک هم واقع شده با منافع آنها هم سازگاری ندارد لذا به‌رغم رویکرد استراتژیک ایران به چین و روسیه رفتار آنها کاملاً تاکتیکی است حتی هندی‌ها هم از این قاعده مستثنی نیستند این رفتار مال و پولی که این روزها با سرمایه ملت ایران، چینیها وهندیها دارند مشمئز‌کننده است.
*غرب باید چه امتیازی بدهد تا سوریه و چین حاضر به معامله شوند؟
بستگی به میزان فشاری که از ناحیه غربیها تحمیل میشود، دارد. ماجرای هستهای یک تفاوت ماهوی با سوریه دارد. چین و روسیه به جد معتقدند که ایران نباید هستهای باشد.
روس‌ها همسایه ما هستند. ایران هستهای تهدید بیشتری برای روسیه قلمداد میشود. لذا روس‌ها در قبال مساله هستهای ما در سازمان‌های بین‌المللی نه‌تنها از آمریکایی‌ها عقب‌تر نبوده‌اند بلکه جلوتر بوده‌اند. در بسیاری از قطعنامه‌های صادره علیه ایران با ایتکار پنهانی و بازی و فریب‌کاری دوگانه آنها روبه‌رو است و آنها خودشان بانی قطعنامه‌های ضدایرانی بوده‌اند. اما در کلام وبیان سعی کرده‌اند که به‌گونه‌ای جلوه نکنند که پایگاه خود را متضرر کنند. روس‌ها با پنبه سر بریده‌اند. بارها و بارها به ما گفتند که ما از ایران دفاع می‌کنیم اما نکردند. یک فرضیه اثبات نشده ولی بسیار معتبر و قابل ارائه وجود دارد اگر ایران با غرب به تفاهم و عادی‌سازی و منطق مشترک می‌رسید بعید نبود که با ایران اتمی حتی نظامی کنار بیایند پاکستانی که اردوگاه رادیکالیسم هست امروز از فقد مناسبات ایران با غرب بهره گرفته و اتم نظامی را یدک می‌کشد. هند از منظر دیگر نه تنها موقعیت خود را مستحکم کرده بلکه با مانورهایی استراتژیکی که داده فرانسه وایالات متحده چندین نیروگاه جدید با تکنولوژی بالای اتمی قرار و مدار بسته‌اند در جهان جدید بعید است که شعارهای آسمان‌کوب آنچنانی داد و در عین حال انتظارداشت که قدرتهای جهانی بیش از حد و وزن کشورها رفتار کنند.
این خوش‌خیالی است که ادعاهای عجیب کرد و در عین حال صحبت از مناسبات استراتژیک هم داشت؛ اشتباهی که برخی مرتکب شدند و نسبت به حمایت چینیها و روس‌ها محاسبه نادرستی داشتند. این یکی از بزرگترین اشتباهات استراتژیک هر دولتی می‌تواند باشد. دل بستن به این قدرت یا آن قدرت جهانی اشتباه استراتژیکی است که مفهوم استقلال و آزادی جمهوری‌اسلامی را زیرسوال می‌برد. ما یکی از مظلوم‌ترین و تنهاترین کشورها و ملت‌های جهان هستیم. منتها نتوانستیم منطق قدرتمند خود را با زبان وکلام و رفتار متین دیپلماتیک جا بیندازیم. من هشدار جدی می‌دهم برخی به‌صورت انتزاعی خطای استراتژیک می‌کنند این مناسباتی که با چین و روسیه با توهم و ذهنیتی روس فیل‌های جدید در حال القا هستند با شعارهای اساسی انقلاب درتعارض است. مهم‌تر از آن کیان استقلال کشور را نشانه رفته‌اند.همان مقدار که انگلو فیل‌ها وفرانکو فیل‌ها استقلال و عظمت ایران را به مخاطره انداخته یا می‌اندازند نگاه غیرواقعی و برداشت انتزاعی از ظرفیت چین و روسیه خطرناک است. روس‌ها و چینیها دوستان وفاداری در حوادث تاریخی ما نبوده‌اند. در ماجرای جنگ عراق، لیبی و بحران‌های داخلی خودشان به خوبی چهره واقعی خودشان را نشان داده‌اند. آنها یک هدف دارند و آن هم منافع ملی است. برای اطمینان می‌توان به مناسبات کوبا با روسیه و چین نگاه کرد که سرتاسر مشحون از خیانت است.
روسیه و چین امروز توسعه اقتصادی و سیاسی را مهمترین هدف خود قرار داده‌اند. درست است که پوتین از یک ثبات رأی بیشتری نسبت به مدودف و ویلستین برخوردار است و روسیه را به یک انسجام و ثبات رسانده است و الیگارش قدرت و ثروت را به هم کوبیده است. اما معتقد است که باید منافع مشترکمان را با غرب تعریف کنیم. کارت ایران موضوع خوبی است که می‌تواند از آن در رابطه با غرب استفاده کند. همانگونه که ترک‌ها نیز از این کارت ایران بهره بردند. در موضوع سپر دفاع موشکی، ایران به بهترین وجه، وجه‌المصالحه قرار گرفت.نگاه واقع‌بینانه به تحولات جهان به‌رغم تلخی‌ها وسختی‌های آن تعیین‌کننده است. درست است که در این فضا تهدیدات جهانی میشود اما فرصت‌ها جهانی است و قدرت چانه‌زنی بالاتر می‌رود. مهمترین عارضه‌ای که داریم خودانزوایی است که خودمان را گرفتارآن کرده‌ایم.
*اگر اصلاحطلبان روی کار بودند در برابر مساله سوریه چگونه رفتاری از خود نشان می‌دادند؟
اصلاحطلبان خارج از حاکمیت ایران نبودند و نیستند. شاید اصلاحطلبان می‌توانستند راحت‌تر با اسد صحبت کنند.
*مگر این دولت نمی‌تواند راحت با اسد صحبت کند؟
شاید انگیزه‌اش را نداشته باشد و شاید اعتقادی به این موضوع ندارد. ما می‌توانستیم پلی بین دولت و معارضان برقرار کنیم.
*این کار را در عراق انجام دادیم.
در عراق و افغانستان انجام دادیم. در عراق با کردها و اهل سنت مذاکره کردیم. حتی آیتالله سیستانی و دیگرانی که در عراق بودند نپذیرفتند که به دلیل اکثریت شیعیان تمام حاکمیت در اختیار این گروه قرار بگیرد.
در لبنان هم ایران بین شیعه حزب‌الله و شیعه امل و سنی‌ها و مسیحی‌ها میانجی‌گری کرد. اصلا ما نباید اجازه می‌دادیم که حوادث سوریه به این نقطه برسد. ما باید میانجی‌گری و مدیریت می‌کردیم تا مسائل حل و فصل شود.
*ما سوریه را به عنوان عقبه مقاومت به‌حساب می‌آوریم و خود را مکلف به حمایت از این کشور می‌دانیم اما حماس به عنوان یکی از عناصر اصلی در موضوع به اخوانی‌های مصر نزدیک شده‌اند و تفسیر ما را قبول ندارند.
دلیل ندارد که آنها شبیه ما فکر کنند. ما مقاومت را این گونه می‌بینیم و درازمدت هم می‌دانیم که نظر ما درست است.
*به چه دلیل نظر ما درست است؟
به این خاطر که نباید عقبه مقاومت را شکست. قدرتهای جهانی به دنبال این هستند که عقبه مقاومت را بشکنند و بین این عقبه و ایران جدایی بیندازند.
*اما حماس روابط بهتری با قطر و ترکیه برقرار کرده است؟
اینها بازی‌های دوگانه‌ای است که قطری‌ها و سعودی‌ها آغاز کرده‌اند. ترک‌ها را هم وسط انداخته‌اند تا بهره‌گیری کنند. آن رفتار پرشتاب ترک‌ها علیه سوریه حداقل به‌صورت آشکار دیگر نیست.
سابقه تاریخی نشان می‌دهد که تنها سیاستی که در 50، 60 سال اخیر علیه اسرائیل جواب داده، «مقاومت» است و این مقاومت و مثلث سوریه، حزب‌الله و ایران بود که ستون فقرات اسرائیل را درهم شکست.
مقاومت به گونه‌ای بود که نیروهای اسرائیلی بار اول فرار کردند و بار دوم در جنگ 33روزه با نیت نابودکردن حزب‌الله جلو آمدند اما با شکست بدتری مواجه شدند. درحالی‌که تحلیل بسیاری از کشورهای عربی این بود که حزب‌الله شکست سنگینی از اسرائیل خواهد خورد.
دلیلی نمی‌شود که حماس اینگونه فکر کرده یا تحت‌تأثیر ایدئولوژی سنی خودش است به گونه دیگری فکر کند. اگر بشار بتواند 7 ـ 6 ماه دوام بیاورد ورق برمی‌گردد.
*مگر چه اتفاقی قرار است بیفتد؟
همه به دنبال این موضوع می‌روند که مناسباتشان را با بشار عادی کنند.
*آیا به این دلیل که نمی‌توانند جایگزینی برای بشار خلق کنند؟
بشار همچنان نفوذ دارد. در انتخابات اخیر سوریه یک رقم بالای 34درصد در انتخابات شرکت کردند. بشار در بخش عمده‌ای از سنیان نفوذ دارد.
این تصویری که از بشار ارائه می‌دهند و وی را شبیه مبارک و قذافی نشان می‌دهند، نادرست است. بشار ذاتاً شبیه اینها نیست. اگرچه من نقد جدی خودم را نسبت به رفتار داخلی بشار دارم ولی نباید به سیاه‌نمایی‌هایی که تبلیغات جهانی می‌کند، دلبست.
*اما نظام سیاسی سوریه مثل آنها تک‌حزبی و شبیه آنهاست.
اما بشار هنوزمحبوبیت ونفوذ دارد. همان‌طور که قذافی بین بخشی از جامعه و قبیله خودش نفوذ داشت. در لیبی فضا را به‌گونه‌ای به تصویر کشیدند که همه به دنبال نابودی قذافی برآمدند.
*یک تحلیلی وجود دارد که در صورت سقوط بشار اسد، نظام سیاسی عراق نیز با چالش مواجه میشود، این موضوع را تا چه حد درست می‌دانید؟
عربستان و قطر دنبال این سناریو هستند و تمام تلاششان را کردند تا ثبات عراق را تضعیف کنند، ولی تاکنون نتوانستند. قطر و سعودی و اسرائیل در یک جناح علیه نیروهای مترقی دنیای اسلام وجهان عرب موضع دارند و می‌جنگند.
*اگر اصلاحطلبان در دولت بعدی حضور داشته باشند، سیاست خارجی جمهوری‌اسلامی چه تغییراتی باید بکند؟
اگر اصلاحطلبان هم روی کار بیایند در روشها و شیوه‌ها قطعاً تحول ایجاد میشود در سیاست‌های ما تغییری ایجاد نخواهد شد. سیاست خارجی ما ایدئولوژیک است. مثل سیاست خارجی آمریکا و اسرائیل. ما ایدئولوژی خودمان را در بحث سیاست خارجی داریم.
ما با مفاهیم، هنجارها و یک پارادایمی را در سیاست خارجی خودمان روبه‌رو هستیم و این مفاهیم و آرمان‌ها برای ما خیلی مهم است. آن‌روزی که آرمان‌زدایی و ایدئولوژی‌زدایی از سیاست خارجی ایران شود ایران و همه توان و ظرفیتش محصور در درون خودش خواهد شد و روز مرگ اصالت انقلاب اسلامی است وهمه هم وغم غرب واعراب هم این است که دندان‌های تیز ایران را کند کنند.
*اما اصول و هنجارهای سیاست خارجی در چارچوب ارزش‌های قبل از بهار عربی ترسیم شده حال چگونه می‌توان با نظام‌های جدید در منطقه با همان سیاستها ارتباط برقرار کرد؟
موقعیت ایران بسیار استراتژیک است. ما نباید خودمان را دست کم بگیریم. همین ایام آقای مرسی پیام برای ایران فرستاده است.
*اما در اولین سفر خارجی به عربستان می‌رود.
به دلیل اینکه 4 تا 5 میلیون کارگر مصری در عربستان حضور دارند. بالای 9 تا 10 میلیون بیکاردر مصر وجود دارد. قریب به چهار میلیون مصری در مقابر زندگی می‌کنند. بخش عمده‌ای از درآمد ملی کشور از ناحیه عربستان و ایالات‌متحده تأمین میشود. حیات وممات آنها در اختیار پول عربستان وحمایت آمریکاست. و نمی‌شود همه واقعیت‌ها یک شبه رخ دهد.
*آیا در تحلیل و بینش ما نسبت به منطقه خاورمیانه نباید تغییری حاصل شود؟
نمی‌خواهم این را عرض کنم. ما باید دیپلماسی هوشمند و زیرکانه مطابق با تغییر و تحولات جهانی تدوین کنیم.
حتی در یک جاهایی نیاز است که تاکتیک‌ها و مانورهایی را به کار ببریم تا منافع حداکثری را تامین کنیم.
من منکر این موضوع نیستم. اما نکته‌ای که بسیار مهم است، این است که رفتارها و هنجارها در مناسبات بین‌المللی بسیار مهم هستند.
ولی ما نتوانسته‌ایم با رفتارهای خودمان در جهت منافع ملی حرکت کنیم. ما اگر بتوانیم در مرحله نخست باید در موضوع و مساله هستهای یک نوآوری و ابتکارعمل داشته باشیم. الزاماً برای برون‌رفت از این وضعیت نبایست وا بدهیم ما منطق داریم و هزینه زیادی را متقبل شده‌ایم بدون آنکه از قدرت خودمان استفاده کنیم.
*چگونه باید این چالش را حل کنیم؟
ابتکارعمل و ایده‌های کارساز تنها راه چاره مساله هستند.
*آیا واقعا با ابتکار حل میشود؟
در عالم سیاست نشد وجود ندارد. در عالم سیاست همه‌چیز امکان دارد. ما باید اعلان کنیم برای اعتمادسازی تصمیم با مدت مشخص می‌گیریم در غیر این صورت در فلان تاریخ اگر مجموعه تلاش‌های ضدایرانی و روند تحریم‌ها وتهدیدات قطع نشود از آن پی تی خارج و به هیچ وجه ممکن دیگر همکاری نمی‌کنیم. این تصمیم، تصمیم سخت ودشواری است ولی تامین امنیت وپاسداری ازمنافع ملی سختی و هزینه خاص خودش را هم خواهد داشت. ما همچنین باید در قبال مسائل بین‌المللی در همکاری‌ها تعریف مابه ازا بکنیم. اگربخواهیم با اروپا و آمریکا در مساله هستهای به جمع‌بندی برسیم تنها راه چاره آن، بهره بردن از منطق همکاری است.
*اما طرف اصلی ما در مساله هستهای، آمریکاست.
خوب آمریکا باشد مگر نمی‌شود با آمریکا وارد حل مسائل شد تجربه نشان داده باوجود خوی استکباری که وجود دارد آمریکایی‌ها واقع‌گراتر و واقع‌بین‌تر هستند. ما می‌توانیم در باب مسائل امنیت منطقه در عراق، افغانستان، خلیج‌فارس وخاورمیانه موضوع امنیت انرژی وترانزیت و مسائل مهم جهانی به توافق مشترک برسیم. به‌زعم من، مسائل را میشود حل کرد. اما بستگی دارد چه کسی در چه جایگاهی، در چه مقطعی وچگونه و چرا.
*اما سوالم را تکرار می‌کنم چگونه میشود این چالش را با آمریکا حل کرد؟
میشود یک طرح جامعی را ارائه داد که حاکی از اراده وعزم طرفین باشد طرح جامعی که تضمین‌های همکاری در همه ابعاد سیاسی و امنیتی دوطرفه باشد و همکاری‌ها تعریف شده‌تر باشد. جمهوری اسلامی تا کنون نخواسته هزینه امنیت آمریکا در عراق وافغانستان را بالا ببرد. تامین امنیت حضور آمریکا بدون نقش ایران نه تنها غیرممکن بلکه محال بود و هست. خود آنها بهتر از دیگران وحتی وادادگان داخلی می‌دانند.
اما من به دلیل بعضی از معذوریت‌ها نمی‌خواهم وارد جزئیات شوم. ما می‌توانیم یک باز تعریفی از مساله دو جانبه منطقه‌ای و بین‌المللی داشته باشیم. در گام نخست تعریف جدید از موضوع هستهای بکنیم. در ابتدا باید این هوشیاری و دوباره آگاهی از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های خودمان را به آنها داشته باشیم . یک کار مقایسه‌ای با آنها انجام دهیم. نکته دوم اینکه کسانی که می‌خواهند مذاکره کنند واقعا ماموریت و هدف حل مسائل را در دو طرف داشته باشند و قصد مذاکره عینی وجود داشته باشد مذاکرات بدون هدف تبدیل به تبادل مجهولات میشود همان گونه که در گذشته اکثر تماس‌ها تبادل مجهولات بوده وبس . من تصورم می‌کنم که برخی قصد مذاکره ندارند و تنها پیام منتقل می‌کنند. تبادل پیام با مذاکره خیلی متفاوت است. از درون مذاکره، تفاهم بیرون می‌آید. از درون مذاکره فهم مشترک وتعریف جدی از منافع مشترک، مسائل اختلافی تضاد‌ها و راه حل‌ها ومشترکات درخواهد آمد.
*آیا واقعا می‌توان چالش با آمریکا را حل‌وفصل کرد؟
ماموریت دستگاه دیپلماسی حل وفصل و یافتن راه‌های مناسب با تامین حداکثری منافع ملی است. دیپلماسی و حقیقت تکنیک و حرفه تخصصی آن در واقع راهگشاباید باشد.
ـ چالش‌های سیاست خارجی در دوره اصلاحات؟
در دوره اصلاحات دستگاه سیاست خارجی هم از خودی ضربه می‌خورد و هم از غیرخودی. ما توانستیم بسیاری از گام‌های عینی وجدی در حل وفصل مسائل ایران برداریم از موقعیت تهدید به فضای همکاری برسیم از گفت‌وگو‌های انتقادی با تروئیکای اروپا به همکاری ودیالوگ با اروپا برسیم. با بسیاری از کشورها که قطع مناسبات و روابط را داشتیم به همکاری و توسعه مناسبات برسیم. اما به زعم من بزرگترین ضربات را دستگاه سیاست خارجی از تندروی خودی‌ها خورد برخی مواضع و رفتارهای هنجارشکنانه عده‌ای، محدودیت‌های جدی برای متولیان سیاست خارجی به‌وجود آورد. برخی و عده‌ای که ازسیاستمداران چپ کور بی‌منطق بودند با یک گردش یک شبه به سیاستمداران روشنفکر اصلاح‌طلب نمایی تبدیل شدند که مشکل همه مسائل را در خود ارعابی و وادادگی محض جست‌وجو می‌کنند روزگاری کوس چپ زدن هایشان چنان هزینه‌هایی را بر ملت مملکت تحمیل می‌کرد و روزگاری کوس وادادگی‌شان چوب حراج بر دار وندار این ملت زده است در سیاست خارجی نه آن چپ زدن‌ها و چپ‌کاری‌ها کارساز است و نه آن دلبستگی‌ها و وابستگی‌ها.
ـ اقدامات برخی از اصلاحطلبان در مانع ایجادکردن در روابط با آمریکا (مثل مذاکرات با برخی از گروگان‌ها که خود عاملش بودند و استحاله تدریجی افکار تند خودشان به قیمت نادیده انگاشتن تمام توان وظرفیت‌های ملی به‌قدری دردسرزا بود که از حد تحمل گذر کرد. یکی از دغدغه‌های عمده آقای خاتمی و وزیر خارجه‌اش کنترل غضنفر‌های خود اصلاح‌طلب خوانده‌ای بود. بگذاریم و بگذریم در معادله سیاست خارجی مهمترین رکن اساسی تعریف و بازتعریف منافع ملی و منافع حداکثری و تامین شاخصه‌های اصولی مفهوم قدرت ملی است. به باور من، هر کس با هر دیدگاهی و تفکری که در نظام سیاسی ایران می‌اندیشد وفادار به عناصر عزت وحکمت مصلحت باشد قابل‌حمایت ودفاع خواهد بود.
نظر شما