هر کجا سخن از بهشت و لذت‌هایش باشد، به نحوی سخن از معاشرانی که البته ویژگی‌هایی نیز دارند، به میان آمده است؛. نهرهای روان، میوه‌های فراوان، پیمانه‌های لبریز از نوشیدنی‌های گوارا و بالاخره هم‌نشینی با اهل بهشت.
از لذات بهشتی است که مؤمنان در آنجا به یکدیگر متصل گشته و از معاشرت با یکدیگر متنعم می‌شوند. مُتّکِئینَ عَلَی سُرُرٍ مَصفوفَه۱. مصفوفه از ماده صَف به معنای ردیف قرارگرفتن است، که مفهوم اتصال را می‌رساند. اهل بهشت تکیه به تخت‌هایی داده‌اند که به یکدیگر وصل‌اند. دوستان بهشتی به یکدیگر متصل‌اند، پشت به اتصالشان داده‌اند و به معاشران‌شان دلگرم و از ارتباط با آنها محظوظ هستند.
عَلَی سُرُرٍ مُتَقابِلین۲ نیز از مهم‌ترین ویژگی‌های معاشرت دوستان بهشتی است. آنها مقابل یکدیگر نشسته‌اند و چیزی پشت سر هم ندارند. إنَّ المُتّقینَ فی مَقامٍ أمین۳. از ناحیه یکدیگر در امنیت و اطمینان هستند. وَ نَزَعنا ما فی صُدورِهِم مِن غِلٍّ إخواناً عَلَی سُرُرٍ مُتَقابِلین۴. غِلّ به معنای حسد و کینه و هر چیزی است که دیگران را به وسیلۀ آن آزار می‌دهیم. کسانی که شایسته بهشت شده‌اند، هر چیزی که در دل‌هایشان باشد و موجب آزار دیگران شود از دل‌های آنان کَنده شده، با یکدیگر مأنوس می‌شوند به‌طوری‌که هیچ پنهان و دورویی از یکدیگر ندارند. و بالاتر از آن، نه بدی و بدگویی، و نه حتی سخنی بیهوده یا آمیخته با گناه میان آنان وجود دارد. لایَسمَعُونَ فیها لَغواً وَ لا تَأثیماً. إلّا قیلاً سَلاماً سَلاماً۵ . آن‌چه جاری است تنها سلام است و امنیت.
از دیگر حالات بهشتیان در قرآن، تعبیر به مُتَّکِئین به معنای حالت تکیه کرده، است. تکیه کردن زیر سایه‌ها (فی ظِلالٍ عَلَی الأرائِکِ مُتَّکِئون۶)، درحالی‌که مقابل دوستان‌شان نشسته‌اند (مُتَّکِئینَ عَلَیها مُتَقابِلین۷) و یا تکیه کرده بر تخت‌ها یا فرش‌هایی که به ارزشمندی توصیف شده‌اند (مُتَّکِئینَ عَلَی فُرُشٍ بَطائِنُها مِن إستَبرَق۸). هرچند هریک موقعیت‌های مختلفی از تکیه کردن آنان را بیان می‌دارد، اما همگی در این ویژگی مشترک‌اند که آنها را در حالت آسودگی و راحتی نشان می‌دهد. آسودگی که در کنار یکدیگر کسب کرده‌اند و بهره‌ای که از خیر هم‌نشینی با آنها می‌برند. با خیالی آسوده و با امنیت کامل از میوۀ وجود آنها لذت می‌برند و از زیبایی‌های وجودشان متنعم می‌شوند.
در روایات نقل شده از معصومین علیهم‌السلام تأکید فراوانی بر عزت بخشیدن و گرامی داشتن دوستان به چشم می‌خورد. حتی در کوچک‌ترین موارد. به عنوان مثال تأکید زیادی شده است که هنگام ورود دوستتان در جمع، او را گرامی بدارید۹. یا از دیگر موقعیت‌های مهم، زمانی است که احساس می‌کنید دوستتان نیازی دارد. دراین‌صورت، حتی نباید اجازۀ گفتن و خواهش کردن را به او بدهید، بلکه لازم است تا خودتان نیازش را برآورده کنید۱۰.
معاشرت بهشتیان با یکدیگر در شمار پرتکرارترین عناوین لذت‌های بهشتی ذکر شده در قرآن برای اهل بهشت قرار دارد. تصور ما از نعمت‌های الهی و لذات بهشتی، تصوری است که گاه مانع از آن می‌شود تا حقیقت آنها را دریابیم. شاید جالب توجه باشد که بیش‌تر عناوینی که برای لذت‌های بهشتی در قرآن ذکر شده، همان عناوین لذت‌های دنیوی آدمیان هستند. ازدواج، خوردن، نوشیدن، پوشیدن و بالاخره همین معاشرت با دیگران. اینان همه اموری‌اند از زندگی روزمره که چگونه انجام دادن‌شان، تکمیل مؤمنانه زیستن است. آری، دین‌داری حقیقی، جاری در تمامی ابعاد زندگی است و ازدواج، خوردن، نوشیدن و پوشش مؤمنانه نه تنها طراوت و نشاط دین‌داری آدمی را تضمین می‌کنند، بلکه در این صورت است که لذت حاصل از آنها نیز، لذتی حقیقی و جاودانه خواهد بود؛ لذاتی که محدود به زندگی دنیا نیستند. به همین ترتیب است معاشرت مؤمنانه که درجۀ ناب‌تری از لذت و حظّ بزرگ‌تری برای روح آدمی فراهم می‌آورد. همۀ ما نعمت داشتن دوست و هم‌نشین خوب را غنیمت می‌شماریم و از معاشرت با دیگران لذت می‌بریم. دست‌کم می‌توان معاشرت را از شمار بزرگ‌ترین لذت‌ها در دنیا دانست.
خداوند نیز این لذت جاوید را در بهشت برای ارواح مؤمنان وعده داده است. به همین دلیل است که بهشتیان در بهشت می‌گویند إنّا کُنّا مِن قَبلُ نَدعُوهُ۱۱، روش ما پیش از این چنین بود که او [خداوند] را همواره می‌خواندیم. که اشاره به همان زیستن مؤمنانه و زندگی توحیدی آن‌هاست. و یا، وقتی با آن‌چه خدا در بهشت روزی‌شان کرده، مواجه می‌شوند می‌گویند هذَا ألذی رُزِقنا مِن قَبلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً۱۲، این همان چیزی است که قبلاً روزی ما شده بود. اکنون نیز مشابه آن، به آنها داده می‌شود. درواقع آن‌چه را در بهشت نصیب ایشان می‌شود، می‌شناسند و اذعان می‌کنند که قبلاً یعنی در دنیا نیز، نظیر همین‌ها روزی‌شان شده بود. روشن است که هر آن‌چه در دیار باقی به ما داده می‌شود، چه از پاداش نیک و چه از جزای بدی‌ها، همگی تجسم‌یافته و به تعبیر دقیق‌تر، عین اعمال خودمان هستند. وَ ما تُجزَونَ إلّا ما کُنتُم تَعمَلونَ۱۳. به این ترتیب، آن‌چه برای روح لذت‌بخش و سرورآفرین باشد، در دنیا و عقبی تفاوت ماهوی نمی‌کند و تفاوت، در کیفیت و چگونگی آنها و فانی بودن یکی و باقی بودن دیگری است.
با این‌که هر آن‌چه در دیار جاوید نصیب ما می‌شود، همان اعمال خودمان هستند، اما خدواند پاداش خوبی‌ها را از فضل خویش فزونی می‌بخشد و این فزونی، می‌تواند بالاترین سطح کیفی را شامل شود. لَهُم ما یَشاءُونَ فیها وَ لَدَینا مَزیدٌ۱۴. به همین دلیل، در سورۀ نساء وعده بهترین رفاقت‌ها یعنی رفاقت با انبیاء، صدیقین، شهداء و صالحان به کسانی داده شده که مطیع او و پیامبرش باشند، یعنی زندگی مؤمنانه داشته باشند. وَ مَن یُطِع اللهَ وَ الرّسولَ فَأولئِکَ مَعَ ألذینَ أنعَمَ اللهُ عَلَیهِم مِنَ ألنَّبِیّینَ وَ ألصِّدیقِینَ وَ ألشُّهَداءِ وَ ألصّالِحینَ وَ حَسُنَ أولئِکَ رَفیقاً۱۵.
برای معاشرت‌های نیکوی ما در دنیا، چه فزونی بزرگ‌تر از معاشرت با انبیاء و صدیقین و شهداء و صالحان و اتحاد روحی با این بهترین مؤمنان. که حضرت صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: مؤمن، برادر مؤمن است. آنها چون یک پیکرند که هرگاه عضوی از آن به درد آید، دیگر اندام‌ها آن درد را حس می‌کنند. و ارواح آنها از یک روح است۱۶.
______________________
۱. بر کرسی‌های به‌هم‌پیوسته تکیه کرده‌اند... / آیۀ ۲۰ سورۀ طور
۲. بر تخت‌هایی روبه‌روی یکدیگر / آیۀ ۴۴ سورۀ صافات
۳. به‌راستی پرهیزکاران در جایگاهی امین (در امنیت) هستند / آیۀ ۵۱ سورۀ دخان
۴. و آن‌چه را از عداوت و کینه در دل‌های ایشان است بیرون می‌کشیم در حالی‌که برادران یکدیگرند بر تخت‌هایی روبه‌روی یکدیگر قرار می‌گیرند / آیۀ ۴۷ سورۀ حجر
۵. در بهشت نه سخن بیهوده می‌شنوند و نه تهمت و گناه. هرچه هست سلام است و سخن سالم. / آیات ۲۵ و ۲۶سورۀ واقعه
۶. ...در زیر سایه‌ها بر کرسی‌ها تکیه می‌زنند / آیۀ ۵۶ سورۀ یس
۷. روبه‌روی هم تکیه می‌کنند / آیۀ ۱۶سورۀ واقعه
۸. بر فرش‌هایی تکیه کرده‌اند که آسترشان از ابریشم است... / آیۀ ۵۴ سورۀ الرحمن
۹. مَن أتاهُ أخوهُ المسلمُ فأکرَمَهُ فإنّما أکرَمَ اللهَ عزّ و جلّ؛ کسی که برادر مسلمانش بر او وارد شود و وی را گرامی بدارد، درحقیقت خداوند را گرامی داشته است / امام صادق علیه‌السلام/ منتخب میزان‌الحکمه.ج ۱.ص۴۳
۱۰. لا یُکلَّفُ أحدُکُم أخاهُ الطَّلَبَ إذا عَرَفَ حاجتَهُ؛ هرگاه یکی از شما نیاز برادرش را فهمید، زحمت خواهش را از دوش او بردارد (و در برآوردن آن پیشدستی کند / امام علی علیه‌السلام / منتخب میزان‌الحکمه.ج ۱.ص۴۳
۱۱. روش ما چنین بود که قبل از این او را همواره می‌خواندیم.../ آیۀ ۲۸ سورۀ طور
۱۲. ...وقتی میوه‌ای از آن [باغ‌های بهشت] روزی‌شان می‌شود می‌گویند این همان است که قبلاً روزی ما شده بود. و نظیر آن را به ایشان می‌دهند... / آیۀ ۲۵ سورۀ بقره
۱۳. و این جزای‌تان نیست مگر به خاطر اعمالی که پیوسته انجام می‌دادید / آیۀ ۳۹ سورۀ صافات
۱۴. [نه تنها] هرچه بخواهند در آنجا دارند بلکه نزد ما فزون‌تر [نیز] هست / آیۀ ۳۵ سورۀ ق
۱۵. و کسانی که خدا و این پیامبر را اطاعت کنند، ایشان کسانی خواهند بود که همدم انبیاء و صدیقین و شهداء و صالحین‌اند، که خدا مورد انعام‌شان قرار داده؛ و چه نیکو رفیقانی/ آیۀ ۶۹ سورۀ نساء
۱۶. المُؤمنُ أخو المؤمِن کالجَسَدِ الواحدِ، إن اشتکَی شیئاً مِنهُ وَجَدَ ألمَ ذلکَ فی سائرِ جسدِهِ، و أرواحُهُما مِن رُوحٍ واحدهٍ / امام صادق علیه‌السلام / میزان الحکمه.ج ۱.ص ۳۵
منابع تفسیری: تفسیر المیزان؛ علامه سیدمحمدحسین طباطبایی. تفسیر تسنیم و تفسیر صوتی آیت‌الله عبدالله جوادی‌آملی.
نظر شما