یک - در ازدحام اخبار این روزهای ایران زمین، نوشتن و شرح منظومه تلاش های دکتر محمود گلزاری (به مناسبت پاسداشت ایشان) کار دشواری است. در روزهایی که نبض جامعه حساس به تنش‌های گوناگون است و دیده ها در انتظار رویدادهای درشت، سخن گفتن از کسانی که به کارهای "تدریجی" و "ریشه ای" اهتمام داشته اند، سخت است.
برای من سال های حضور در کلاس ها و جلسات دانشجویی جمعه صبح های ایشان (از 1375 تا حدود 1387) باعث شکل گیری مجموعه ای از آموخته ها از دکتر محمود گلزاری شد که امروز، شاید این چند سطر ادای دین به گوشه ای از تلاش های ارزشمند ایشان باشد. پس از یک حضور فعال و قوی در عرصه رسانه در دهه شصت، غیبت ناگهانی و کلی دکتر محمود گلزاری از حوزه صدا و سیما و حتی عدم سخنرانی (های موردی) در محافل عمومی، ناشی از شکل گیری این باور در ایشان بود که امروز در حوزه مسائل تربیتی و فرهنگی نیازمند کارهای عمیق و جدّی و متمرکز بر نسل جوان و دانشجو هستیم و به تعبیر خودشان: « صحبت کردن متوالی و پیوسته در یک جمع سیزده چهارده نفره دانشجو را ارزشمندتر از سخنرانی در یک جمع چهارده هزار نفری می دانم. چرا که امروز ممارست و کار علمی، ولو در جمعهای محدود چند نفره، اثرگذارتر از سخنرانی های مقطعی و کارهای ناپیوسته در جمع های گسترده است.»
این نحوه نگاه، حلقه مفقوده فعالیتها در روزگاری است که بعضا حرکات جهشی و نمایشی، مورد پسند است. این رویکرد، که یک باور ریشه دار و صحیح است به حق نیاز جدّی متولیان امر تعلیم و تربیت است: تمرکز علمی بر مسائل و مشکلات تربیتی و پرهیز از کارهای مقطعی و نمایشی.
از میان جلسات متعددی که در کلاس های ایشان درس آموختم، یکی از ماندگارترین مباحثی که در ذهن ماندگار شد بحث کارها و مطالعات ارزنده او در زمینه «روانشناسی مثبت گرا» و بحث شادکامی (Happiness) بود که بحث جدی روانشناسی غرب است و از ارزنده ترین مطالعات چندسال اخیر ایشان و تیم همراهشان است. وی از اولین روانشناسان ایرانی بود که بحث «هوش هیجانی» را در دستور کار پژوهش های خود قرار داد. تاکید او به گروه دانشجویان همراهش مبنی بر اهمیت «شادی» و «شادکامی» در زندگی روزمره، و آموزش روشهای جاری ساختن شادی در زندگی (در آن سال هایی که کسی این مفهوم را جدی تلقی نمی کرد) از ارزشمندترین کلاس هایی بوده که در زندگی شخصی خود در آن شرکت کرده ام.
یکی دیگر از مباحثی که محور مباحثات دکتر گلزاری با تیم دانشجویان همراهش بود بحث «مهارت های ارتباطاتی» بود. امروز که سال های طولانی از عمر در دانشگاه های ژاپن و آمریکا سپری شده متوجه می شوم که بحث «توانمدسازی ارتباطات فردی» چقدر موضوع اثرگذاری در موفقیت یا عدم موفقیت حرفه ای افراد محسوب می شود. نحوه سخن گفتن، نحوه نشستن، نحوه توضیح دادن و ... . به خاطر دارم که در یکی از جلسات، ایشان توضیح می داد که «نحوه بیان یک درخواست» چقدر مهارت کلیدی برای یک فرد محسوب می شود حال آنکه عموم افراد گمان می کنند که مهارت های ارتباطی یک امر اکتسابی نیست.
یکی دیگر از خاطرات اینجانب از جلسات ایشان، تاکید دایم به اهمیت «خواب سالم» در ثبات شخصیت بود! محور آن سلسله بحث این بود که «ثبات شخصیت» به مفهوم «ثابت» بودن شخصیت، یک ترجمه غلط از این مفهوم است و تعبیر «ثبات» در اینجا یعنی «آرامش» یا همان آرام بودن شخصیت. اینکه کسی «با خود» (و اطرافیان) در صلح باشد. در این بحثِ ثبات، «خواب» یک مولفه کلیدی و مهم است و راههای داشتن خواب سالم، مستلزم آماده ساختن تمهیدات است.
پرداختن به این مباحث در جامعه ایرانی (که میل به کارهای بزرگ و "ترین" زیاد است) در سالهای اوج فعالیت های ایشان، دلیل احترام قلبی اینجانب به زحمات گسترده ایشان است.
دو - «دکتر محمود گلزاری» یکی از روانشناسان پرکار و تیزبین کشور است که همچون دیدبانی که در خط مقدم جبهه جنگ، آخرین رخدادها و تحرکات را رصد می کند، افقهای فرهنگی کشور و آخرین اتفاقات در این حوزه را دیدبانی کرده ، دقیق ترین و عمیق ترین مسائل حوزه تربیتی و فرهنگی را رصد می نماید . نگاه نافذ و تیزبینی که با اشراف عمیق به مباحث نوین «روانشناسی غرب» و در عین حال تسلط شگفت آور به مبانی علوم اسلامی - خصوصاً در حوزه تربیت اسلامی - دست در کار مطالعه و تحقیق "حوزه های کاربری" علم روانشناسی است. (1)
دکتر محمود گلزاری در یک ویژگی صدرنشین دانشمندان علم روانشناسی امروز است: تحقیق در حوزه های "کاربردی" علم روانشناسی متناسب با مشکلات و نیازهای "روز" جامعه "ایرانی". درد بزرگی که مبتلابه بسیاری از محققین است (یعنی کار کردن در حوزه مسائل نظری و غیر کاربردی) در حوزه پژوهشها و فعالیتهای این دانشمند ارزشمند ایرانی نبوده است .
اشراف و تسلّط گسترده به بخشهای گوناگون و لطیف ادبیات گهربار و درربار فارسی و به کاربردن اشعار عمیق و ابیات نغز در موشکافی مسائل و مشکلات اخلاقی ، گاهی این احساس را در تو پدید می آورد که گویی در حال شنیدن مباحث ارزنده ای از دانش "روانشناسی" از لسان دکتر الهی قمشه ای هستی! و شیرین تر از کلام دکتر الهی قمشه ای، چرا که کلامی که می شنوی، از بحث روز است و مشکل، مشکل جاری امروز.
بررسی مشکلات تربیت با توجه به مختصات دنیای جدید (به معنی برخورد واقع گرایانه با موضوعاتی چون اینترنت، موسیقی، ماهواره، پوشش و ... ) از حوزه هایی است که روانشناسان اسلامی و حتی شرقی کار جدّی در زمینه آن انجام نداده اند . حتی در کشور ژاپن می دیدم که نسل گذشته بیشتر به گلایه و ابراز ناراحتی از اینکه ارزشهای «فرهنگ سنتی ژاپنی» در حال از دست رفتن در نسل جوان است بسنده کرده ، لیکن کار عمیق علمی در خصوص اتخاذ راهکارهای واقع بینانه و متناسب با مختصات دنیای امروز، کاری است که دست یازیدن به آن ، نیازمند نگاهی ژرف بین، دردآگاه، پرمطالعه و عملگرا همچون محمود گلزاری است.
سه – شاید بتوان گفت یکی از اساسی ترین مشکلات ما اقوام شرق، مشخص نبودن و شفاف نبودن «تعاریف»، Definition ها در دنیای جدید است. ابهام در تعاریفی همچون (میزان و نحوه) ارتباط با جنس مخالف، سازوکار ازدواج متعادل، پوشش متوازن، سلامت جنسی و ... امثال این مباحث مبهم در «سبک زندگی».
"تعریف" جدید و دقیق از «مبانی تربیتی» ، با تلفیق تعاریف روانشناسان غرب و سنادید علوم اسلامی از ارزنده ترین زحمات دکتر محمود گلزاری است .
آیا اساسا پوشش چادر در دنیای امروز برای دختر مسلمان صحیح است؟ نحوه دستیابی به یک ارتباط جنسی سالم در زوجهای جوان چیست؟ میزان دسترسی فرزندان نوجوان ما به اینترنت چقدر باید باشد؟... این قبیل سوالات، عموما محل بحثهای عمیق در جامعه ایرانی نبوده/نیست حال آنکه سبک زندگی سالم ما با رسیدن به «تعریف» روشن در مسایلی از این دست است.
در این مباحث، نگاه جدّی به مولفه های تاثیرگذار در "فرهنگ عمومی" و اجرای پروژه های علمی در مطالعه مولفه های تاثیرگذار در فرهنگ عمومی از دیگر ویژگی کارهای ایشان است .
زمانی که سال ۱۳۷۹ معاون وقت دانشجویی دانشگاهمان وحشتزده از حضور گسترده اعتیاد در خوابگهای دانشگاه ، تصمیم به کار جدّی و علمی گرفت، پس از مطالعه در خصوص صاحبنظران این حوزه ، به نام دکتر گلزاری رسید. روانشناسی که کار جدّی و عمیق در بررسی علل و عوامل شکل گیری پدیده منحوس اعتیاد در نسل جوان جامعه ایرانی انجام داده بود . همکاری کوتاه مدتی شکل گرفت. و البته دوامی هم نیافت. چون کار در اینگونه مباحث، کاری تدریجی است و نه خلق آمار پیشرفت و موفقیت .... شاید وجود همین رویکرد و نگاه جهشی در وزارت ورزش و جوانان باعث شد تا مدت همکاری ایشان به عنوان معاون وزیر ورزش و جوانان در دولت آقای روحانی، طولانی نشود.
چهار- «نشریه سپیده دانایی» چند سالی است که در حوزه روانشناسی و با دیدگاه تمرکز بر مباحث کاربردی در حوزه های تربیتی و فرهنگی (خصوصاً در حوزه خانواده) با همت دکتر محمود گلزاری و همکارانش منتشر می شود .آراسته و نیکو خواهد بود چنانچه این نشریه وزین و ارزشمند را مشترک شده و از دیدگاههای مطرح در آن استفاده نمائید . مسئله بهداشت روان و استفاده از دیدگاههای صاحبنظران آگاه در مدیریت امور خانواده ، موضوعی است که امروز در شلوغی های زندگی روزمره دنیای جدید نیازمند توجه ویژه است. در این راستا جای خالی چنین نشریاتی بسیار محسوس است . به تعبیر حافظ:
چون فلاطون، خُم نشینِ شراب / سِرّ حکمت، به ما، که گوید باز؟!
با وجود فعالیت در فضای مجازی اما دنبال کردن مجله در آن فضا توصیه نمی شود، چرا که «خرید» یک کالای فرهنگی فاخر، یعنی مشارکت در عزم تلاشگران حوزه فرهنگ.
پی نوشتها:
۱- دریغ که بخش زیادی از سرمایه ها و استعدادهایِ نیروی جوان جامعۀ ایرانی طی چند دهۀ اخیر به دلیل تفکرات قالبی و کلیشه ای خانواده ها ، به رشته های مهندسی و پزشکی هدایت شد . این باعث شد تا جامعه ما از اندیشمندان حوزه های مختلف علوم دیگر، تهی یا حداقل کم مایه شود . جالبه اینکه این استاد ارجمند نیز در جوانی ابتدا به جهت تحصیل در مهندسی شیمی وارد دانشگاه صنعتی شریف می شود . لیکن، علاقه وی به کار در حوزه های تربیتی و فرهنگی باعث می شود که پس از مدتی تغییر رشته داده و از مهندسی شیمی وارد حوزه روانشناسی شود ... براستی چه استعدادهایی را که طی این سالها تنها به خاطرِ نام مهندسی و یا پزشکی، از تحصیل در حوزه های علوم تاثیر گذار دیگر محروم کردیم.
۲- زمانی که بعد از پایان کار در پروژه برج میلاد ، به جهت کار در حوزه طرحهای عمرانی به استان فارس دعوت شده و فرصت حضور در جلسات ایشان در تهران از دستم رفت ، ساعتها شنونده «سی دی» های کلاسهای ایشان بودم . در خروج از تهران و رفتن به شیراز ، جداً احساس قلبی داشتم که مهمترین چیز ارزشمندی که در رفتن از تهران به شیراز از دست دادم ، فرصت و امکان حضور در کلاسهای دکتر گلزاری بود که در شیراز دیگر نبود. امروز بعد از مدت طولانی حضور در کشور ژاپن و آمریکا، صدای دکتر گلزاری و سی دی هایشان در رفت و آمدها و در قطارها با من همراه است و همچنان خود را شاگرد کلاس های پربار و آموزنده ایشان می دانم .خوبی دنیای جدید این تسهیل دسترسی به خوبان است.
* دکترای مهندسی سازه و مدرس در دانشگاه پلی تکنیک کالیفرنیا
پاسداشت مکتوب دکتر محمود گلزاری در گروه نخبگان خبرآنلاین
نظر شما