در مجموعه‌ی وظیفه‌های سازمان امور اراضی، جلوگیری از ساخت‌وساز در زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها، جایگاه برجسته و پرچالشی دارد. این زمین‌ها، هم از نظر تأمین مواد غذایی کشور و هم از نظر حفظ امنیت ملی، اهمیت بسیار دارند. از جنبه‌ی محیط زیستی نیز حفاظت از زمین‌های کشاورزی بسیار مهم است؛ گذشته از آن که باغ و کشتزار زیستبومی است برای انسان و شماری از دیگر زیستمندان و از این‌رو تخریب آن موجب آسیب دیدن حیات انسان و بخشی از طبیعت می‌شود، از سوی دیگر هرجا که کشتزار و باغی نابود شود، در جای دیگری بخشی از محیط‌های طبیعی باید بدل به زمین کشاورزی شود. بنابراین، حفاظت از زمین‌های کشاورزی نه‌تنها به اقتصاد و امنیت کشور کمک می‌کند، بلکه در حفاظت از محیط زیست هم بسیار مؤثر است.
در روز نهم مهر «نشست تخصصی بررسی چالش‌ها و ارایه‌ی راهکارها در حوزه‌ی حفظ کاربری اراضی کشاورزی» با حضور رییس سازمان امور اراضی (مهندس اورنگی)، چند تن از مدیران کل سازمان، و چند تن از کنشگران محیط زیست برگزار شد. در این نشست دکتر نیازی معاون حفظ کاربری و یکپارچگی اراضی، با اسلایدهای متعدد نشان داد که در کشورهای مختلف (از کشورهای فقیر یا در حال رشد مانند مصر و سوماترا گرفته تا کشورهای پیشرفته مانند آلمان) حد و مرز زمین‌های کشاورزی و شهر و روستاها کاملاْ مشخص و خدشه‌ناپذیر است. اما در همان مجموعه اسلاید، بی در و پیکر بودن شهرها و روستاهای ایران، ساخت‌وساز در زمین‌های کشاورزی، و تغییر گسترده و وحشتناک سیمای سرزمین ایران با ساخت‌وسازهای پراکنده، به‌ویژه در دو سه دهه‌ی اخیر، نشان داده شد.
در این چند دهه، در ایران شاهد یک شلختگی همه‌جاگستر در رفتار با زمین بوده‌ایم. نمود برجسته‌ی این شلختگی را در حریم شهرها و روستاها می‌بینیم که گویا هیچ مرزی ندارند و از یک شهر به شهر دیگر و از روستایی به روستای بعدی، بی‌شمار خانه‌ها و مغازه‌ها و دیگر تأسیسات، چشم را می‌آزارد و جایی برای تماشای چشم‌اندازهای طبیعی یا حتی کشتزار و باغِ بی‌ساختمان باقی نگذاشته‌اند. این وضع، در سه استان شمالی با شدت بسیار بیشتری به چشم می‌خورد، چنان‌که شهرها و روستاها گویی با زنجیره‌ای از مغازه‌ها و ویلاها و شهرک‌ها به هم وصل شده‌اند.
در نشست یادشده، آمار و اطلاعات جالب توجهی ارایه شد، و ازجمله گفته شد که مساحت محدوده‌ی شهرها در وضع کنونی برای یکصدوبیست میلیون تن، و با احتساب «حریم»ها برای یکصدوهفتاد ملیون تن کافی است... و با این حال، باز هم برای شهرسازی و مسکن، از محل اراضی کشاورزی زمین واگذار می‌شود! و همچنین سرانه‌ی زمین کشاورزی برای هر ایرانی که در سال ۱۳۳۵، حدود پنج‌هزار مترمربع بوده، اکنون به یک‌هزار و چهارصد مترمربع رسیده است. و دیگر این که میانگین مساحت هر قطعه زمین کشاورزی در ایران ۱/۱ هکتار (و در گیلان، سه‌دهم هکتار) است که رقم بسیار کمی است.
رییس سازمان امور اراضی و دیگر مدیران حاضر در نشست، با اشاره به این که با هشتصد نفر نیروی انسانی و بودجه‌ای که در قیاس با قیمت ویلاها و دیگر ساختمان‌ها ناچیز است، نمی‌توانند با تغییر کاربری‌ها به‌صورت مطلوب مبارزه کنند، خواستار همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد شدند تا هم اطلاعات درباره‌ی تغییر کاربری زمین‌ها را بهتر دریافت کنند و هم بتوانند در برابر فضاسازی مخالفانِ عملیات سازمان که آن را به خراب کردن «خانه‌های مردم» متهم می‌کنند، ایستادگی کنند. توضیح این که در «قانون اصلاح قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها» سازمان امور اراضی می‌تواند بناهای غیرمجاز را «قلع‌وقمع» کند. با استناد به این قانون، سازمان تاکنون تعداد بی‌شماری ویلا و خانه و دیوارکشی‌های غیرمجاز باغ را خراب کرده است.
اگرچه این قانون، چندین مورد تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی را مثلاْ برای «سکونت شخصی مالکین ضعیف» یا در حد پانصد مترمربع برای استفاده‌ی شخص مالک، و یا احداث مرغداری و دام‌داری، احداث کانال و سد و تأسیسات گردشگری، و... را مجاز دانسته (و این، از نقطه‌ضعف‌های آن است که باید اصلاح شود) با این حال قانون خوبی است که اگر خوب هم اجرا شود، می‌تواند تا حد زیادی مانع از بین رفتن زمین‌های کشاورزی شود.
نکته‌ی مهم و درخور اعتنایی که از آن نشست برداشت کردم، این که کارشناسان کشاورزی ما (و البته، کارشناسان محیط زیست و بسیاری از حوزه‌های دیگر) احاطه‌ی خوبی به معضلات مرتبط با رفتار با زمین دارند و راه‌حل‌های درست و عملی را هم برای حل آن‌ها ارایه می‌دهند، اما در حوزه‌ی کلان کشور است که تصمیم‌گیری‌های خلاف مصالح آب و خاک گرفته می‌شود یا این مصالح قربانی منافع زودگذر می‌شود. به‌هرحال، حمایتِ فعالانه‌ی مردمی از قانون‌ها، مصوبه‌ها، و دستگاه‌ها و کارشناسان دولتی که کار خود را درست انجام می‌دهند، یک راه بسیار مؤثر در حفاظت از داشته‌های ملی است.
به دوستداران امنیتِ غذایی و محیط زیستی ایران پیشنهاد می‌کنم نسبت به ساخت‌وساز در باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی، دیوارکشی باغ‌ها، و خُرد کردن زمین‌های کشاورزی بی‌اعتنا نباشند و این‌گونه موردها را به سامانه‌ی تلفنی ۱۳۱ گزارش دهند و پیگیری کنند. همچنین بازدید از تارنمای سازمان امور اراضی (www.laoi.ir) را جزو کارهای خود قرار دهند.
* کنشگر محیط زیست، کارشناس کشاورزی
۴۷۲۳۲
نظر شما