به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، به نقل از روزنامه ایران «کتاب فلسفه هوش مصنوعی و جایگاه آن در جامعه تصویری چندبعدی از هوش‌مصنوعی ارائه می‌کند»، در روزنامه ایران در گزارشی توسط سمیرا دردشتی نقد و بررسی شد. این گزارش در زیر از نظرتان می گذرد:
****
اکنون در دهه۲۰۲۰، با جهش‌های حیرت‌انگیز در هوش مصنوعی، بار دیگر در آستانه تغییری ایستاده‌ایم که نه فقط جهان فناوری، بلکه اخلاق، فلسفه، آموزش، سیاست و حتی تخیل جمعی ما را دگرگون خواهد کرد. هوش مصنوعی در ساده‌ترین شکل خود دیگر یک ابزار محاسباتی صرف نیست، این ابزار حالا به رفیق اندیشه، همکار پژوهش و حتی شریک تصمیم‌سازی بدل شده است.
کتاب «فلسفه هوش مصنوعی و جایگاه آن در جامعه/ Philosophy of Artificial Intelligence and Its Place in Society» که به وسیله لوتز موتینو، لوتس کاویگ و انریکه بیگنه ویراستاری شده، مجموعه مقالاتی است که در چنین بزنگاهی به رشته تحریر درآمده است. این کتاب به‌مثابه تابلویی چندوجهی، تصویر پیچیده و چندلایه‌ای از هوش مصنوعی و تأثیرات آن بر زندگی امروز و فردا ترسیم می‌کند. اهمیت این کتاب در آن است که صرفاً درباره الگوریتم‌ها یا پیشرفت‌های فنی سخن نمی‌گوید، بلکه در آن است که هوش مصنوعی را در متن جامعه، اخلاق، فلسفه و تجربه انسانی قرار می‌دهد. مطالعه این اثر مانند سفری ذهنی است که از ریشه‌های فلسفی و پرسش‌های اخلاقی آغاز می‌شود، سپس به کاربردهای گسترده و ملموس هوش مصنوعی در بازاریابی، پزشکی، آموزش، گردشگری و انرژی‌های نوین سرک می‌کشد و در نهایت ما را به افق‌هایی می‌برد که در آن حتی ذهن انسان و امکان شبیه‌سازی کامل آن به بحث گذاشته می‌شود.
هوش مصنوعی در بستر فلسفه و جامعه
کتاب با مقدمه‌ای قدرتمند آغاز می‌شود که بستر فلسفی و اجتماعی هوش مصنوعی را می‌گشاید و یادآوری می‌کند ظهور هوش مصنوعی موجب ایجاد نظرات متفاوت در میان آینده‌پژوهان شده است. برخی پیش‌بینی می‌کنند هوش مصنوعی دوره‌ای را رقم خواهد زد که در آن زندگی اغلب مردم در دهه آینده به طور محسوسی بهبود خواهد یافت، در حالی که عده‌ای دیگر نگرانی‌های عمیقی در مورد چگونگی پیشرفت‌های هوش مصنوعی و بازتعریف احتمالی آن در ماهیت بهره‌وری انسانی و اعمال اراده آزاد او ابراز می‌کنند. ویراستاران در ادامه تأکید می‌کنند فناوری صرفاً یک محصول مهندسی نیست و بیشتر بازتاب ارزش‌ها، فرهنگ‌ها و پیش‌فرض‌های انسانی محسوب می‌شود. همین نکته است که اهمیت پژوهش را برجسته می‌کند و آن را به‌عنوان چراغی که مسیر میان فرصت‌ها و تهدیدهای هوش مصنوعی را روشن می‌سازد، پیش روی مخاطبین قرار می‌دهد.
نخستین فصل کتاب، با عنوان «علیت: گام بعدی در هوش مصنوعی» موضوعی بنیادی یعنی «رابطه علت و معلول» را می‌کاود. اگرچه هوش مصنوعی در شناسایی الگوها و پیش‌بینی‌ها موفق است اما هنوز در درک روابط علی عقب مانده است. این فصل با تکیه بر اندیشه‌های جودیا پرل و «نردبان علیت» به تبیین اهمیت علیت در بهبود درک هوش مصنوعی از علت و معلول می‌پردازد. این نگاه نه تنها یک پیشرفت فنی، بلکه یک ضرورت فلسفی برای پاسخ به پرسش‌های شفافیت و مسئولیت‌پذیری است و در در نهایت علیت را به عنوان مرز بعدی در هوش مصنوعی برجسته می‌کند.
از این نقطه آغاز، کتاب وارد حوزه‌های کاربردی می‌شود اما در هر مرحله پرسش‌های فلسفی و اخلاقی را نیز همراه می‌آورد. برای نمونه در فصل مربوط به «تأثیر هوش مصنوعی بر تحقیقات بازاریابی» نویسندگان نشان می‌دهند چگونه الگوریتم‌ها می‌توانند داده‌ها را تحلیل کنند، احساسات مشتریان را شناسایی نمایند و استراتژی‌های بازاریابی شخصی‌سازی‌شده بسازند. با این حال هشدار می‌دهند که اگر داده‌ها سوگیری داشته باشند، کل نظام بازاریابی بر پایه بی‌عدالتی و خطا بنا خواهد شد. اینجاست که فلسفه و اخلاق بار دیگر خود را تحمیل می‌کنند.
یکی دیگر از فصل‌های تأمل‌برانگیز کتاب «ادغام مدل‌های زبانی بزرگ در حوزه آموزش» است. نویسنده این فصل با اشاره به مدل‌هایی جدید، از مزایای بی‌سابقه یادگیری شخصی‌شده و تسهیل دسترسی سخن می‌گوید اما همزمان درباره تهدیدهای آن نیز هشدار می‌دهد. تهدیداتی نظیر جایگزینی معلم انسانی، تهدید حریم خصوصی و بازتولید سوگیری‌های پنهان از جمله عواقب این تسهیلات است. در این فصل نویسنده این پرسش اساسی را مطرح می‌کند که آیا آموزش آینده باید صرفاً فناورانه باشد یا همچنان به رابطه انسانی و ارزش‌های اخلاقی وفادار بماند؟
فصل دیگری که پیوند عمیقی میان فلسفه و عمل برقرار می‌کند، فصلی است تحت عنوان «اشخاص و شخصی‌سازی در پلتفرم‌های دیجیتال: یک دیدگاه فلسفی». در این فصل نویسندگان نشان می‌دهند شخصی‌سازی محتوا در پلتفرم‌ها دیگر نه فقط یک قابلیت فنی، بلکه بازتعریفی از خود مفهوم «شخص» است. آیا وقتی الگوریتم‌ها برای ما انتخاب می‌کنند، آزادی ما کاسته نمی‌شود؟ این پرسش در پیوند مستقیم با ارزش‌های دموکراتیک و حقوق شهروندی قرار دارد و به‌خوبی نشان می‌دهد چرا فلسفه در عصر هوش مصنوعی ضروری است.
در ادامه نویسندگان مقاله دیگری با عنوان «بارگذاری ذهن در هوش مصنوعی» ایده شبیه‌سازی کامل ذهن روی رایانه را مورد بررسی قرار می‌دهند و پرسش‌هایی وجودی درباره هویت انسان و مرز میان طبیعی و مصنوعی ایجاد می‌کنند. نویسندگان با اشاره به محدودیت‌های علمی فعلی، نشان می‌دهند این بحث حالا فراتر از قلمرو داستان‌های علمی‌تخیلی رفته است و در چهارچوب تحقیقات علوم اعصاب و شبکه‌های عصبی نیز قابل طرح است. در مجموع نیمه اول کتاب بر این محور می‌چرخد که هوش مصنوعی صرفاً یک فناوری نیست و باید آن را آیینه‌ای دانست که ارزش‌ها، نگرانی‌ها و آرزوهای انسانی را بازتاب می‌دهد.
کاربردها، چالش‌ها و چشم‌اندازها
یکی دیگر از مقالات جالبی که در کتاب آورده شده، مقاله‌ای است با عنوان «هوش مصنوعی در مراقبت‌های بهداشتی» که نویسندگان آن نشان می‌دهند چگونه یادگیری ماشین در تشخیص بیماری‌ها، مراقبت‌های طولانی‌مدت و حتی طراحی دارو نقش‌آفرینی می‌کند. همچنین اشاره‌ای به پدیده ChatGPT دارند و این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا می‌توان به یک سیستم زبانی برای پشتیبانی پزشکی اعتماد کرد یا خیر؟ پیام اصلی این فصل این است که سلامت انسان از حساس‌ترین حوزه‌ها برای ورود هوش مصنوعی محسوب می‌شود و نیازمند بیشترین مراقبت اخلاقی بیشتر است. فصل دیگر «یادگیری ماشین علّی در تأثیر اجتماعی» است و نویسندگان بحث خود را چنین صورت‌بندی کرده‌اند که چگونه می‌توان از مدل‌های علّی برای ارزیابی پیامدهای اجتماعی مداخلات استفاده کرد. این موضوع بویژه در سیاست‌گذاری عمومی اهمیت دارد. زیرا دولت‌ها می‌توانند با ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی بررسی کنند که یک سیاست اجتماعی چه تأثیری واقعی بر جامعه گذاشته است.
مقاله «هوش مصنوعی در گردشگری» کاربردهای تازه‌ای را برای این ابزار معرفی می‌کند. نویسنده از هوش مکانیکی، تحلیلی، شهودی و همدلانه سخن می‌گوید و نشان می‌دهد چگونه گردشگری آینده می‌تواند با کمک الگوریتم‌ها شخصی‌تر و کارآمدتر شود. با این حال، پذیرش این فناوری‌ها مستلزم اعتماد و شفافیت در استفاده از داده‌ها است. کتاب با یک مطالعه موردی جالب در «تأثیر فرهنگ بر احساسات بیان‌شده در نظرات آنلاین هتل‌های دوستدار محیط زیست» ادامه پیدا می‌کند. پژوهشگران اسپانیایی با تحلیل بیش از ۲۸ هزار نظر در وبسایت «تریپ‌ادوایزر» نشان می‌دهند چگونه فرهنگ ملی بر شیوه بیان احساسات در محیط‌های آنلاین اثر می‌گذارد. نتیجه مشخص می‌کند که حتی در عصر هوش مصنوعی، تفاوت‌های فرهنگی همچنان نقش تعیین‌کننده دارند.
فصل دیگری با عنوان «روش هوش مصنوعی برای تحلیل ادبیات علمی بازاریابی» تکنیک‌های متن کاوی را برای بررسی خودکار پژوهش‌ها معرفی می‌کند. این ابزارها می‌توانند انقلابی در مدیریت دانش علمی ایجاد کنند و سرعت انتقال دانش از دانشگاه به صنعت را افزایش دهند. کتاب فصلی را نیز به حوزه انرژی اختصای می‌دهد. فصل «هوش مصنوعی برای سیستم‌ها و کاربردهای انرژی تجدیدپذیر» نشان می‌دهد چگونه الگوریتم‌ها می‌توانند شبکه‌های انرژی را بهینه‌سازی کنند، خطاها را تشخیص دهند و کارایی را افزایش دهند. اینجا هوش مصنوعی مستقیماً با یکی از حیاتی‌ترین دغدغه‌های بشر یعنی آینده پایدار سیاره گره می‌خورد. همچنین فصل «تحلیل خوشه‌ای اکتشافی با استفاده از نقشه‌های خودسازمان‌دهنده» نیز به جنبه‌های فنی‌تر می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه شبکه‌های عصبی می‌توانند داده‌های پیچیده را دسته‌بندی و بصری‌سازی کنند. این فصل پیوندی میان تحقیقات نظری و کاربردهای عملی برقرار می‌کند.
کتاب با مرور مجموعه‌ای از بحث‌های فلسفی و اخلاقی به پایان می‌رسد. ویراستاران یادآوری می‌کنند مسیر هوش مصنوعی همچنان باز است و هر روز چالش‌ها و فرصت‌های تازه‌ای پدیدار می‌شوند. آنان خوانندگان را دعوت می‌کنند که در این گفت‌وگوی جهانی مشارکت کنند و آینده‌ای بسازند که در آن فناوری نه دشمن آزادی و اخلاق، بلکه یاری‌رسانی برای زیست انسانی باشد.
پیش به سوی آینده‌ای انسانی‌تر
کتاب «فلسفه هوش مصنوعی و جایگاه آن در جامعه» اثری است که هوش مصنوعی را از زاویه صرف فناورانه خارج می‌کند و آن را به‌مثابه پدیده‌ای فلسفی، اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی به تصویر می‌کشد. این کتاب نشان می‌دهد آینده هوش مصنوعی تنها با مهندسان و برنامه‌نویسان رقم نمی‌خورد، بلکه فیلسوفان، جامعه‌شناسان، اقتصاددانان و شهروندان عادی نیز در شکل‌دهی آن نقش دارند.
هرچه بیشتر در قلمروهای هوش مصنوعی غوطه‌ور می‌شویم با یک محدودیت مهم روبه‌رو می‌شویم که بزرگ‌نمایی می‌شود. داده‌هایی که سیستم‌های هوش مصنوعی را تغذیه می‌کنند می‌توانند حاوی سوگیری‌های ذاتی باشند که نابرابری‌های اجتماعی و تعصبات پنهان طراحان و واردکنندگان داده را منعکس می‌کنند. این سوگیری‌ها اغلب در نتایج تولید شده توسط هوش مصنوعی ظاهر می‌شوند و پرسش‌های مهمی درباره انصاف، اخلاق و پیامدهای اجتماعی آن برمی‌انگیزند. به این ترتیب به نظر می‌رسد این فناوری جدید همان‌قدر که نویدبخش است، می‌تواند تهدیدآفرین باشد. همان‌قدر که در پزشکی و انرژی می‌تواند یاریگر باشد، در بازاریابی و آموزش می‌تواند سوگیری و خطر ایجاد کند و همان‌قدر که ظرفیت گسترش عدالت دارد، امکان بازتولید تبعیض را نیز فراهم می‌کند.
ویراستاران کتاب با گردآوری دیدگاه‌های گوناگون از سراسر جهان، یک نقشه جامع از چشم‌انداز هوش مصنوعی ترسیم کرده‌اند. این نقشه به ما هشدار می‌دهد، الهام می‌بخشد و ما را به مشارکت فعال در طراحی آینده فرامی‌خواند. ارزش این کتاب را باید در روایت‌های پژوهشگران از نقاط مختلف جهان و در کوشش مشترک برای آنکه هوش مصنوعی در خدمت انسانیت باقی بماند، جست‌وجو کرد.
Philosophy of
Artificial Intelligence and Its Place in Society
فلسفه هوش مصنوعی و جایگاه آن در جامعه
ویراستاران: Luiz Moutinho, Luís Cavique, Enrique Bigné
لوتز موتینو، لوتس کاویگ و انریکه بیگنه
انتشارات: IGI Global
تعداد صفحه: ۳۲۰ صفحه
قیمت: ۱۳۹ دلار
۲۱۶۲۱۶
نظر شما