آپارتاید رسانه‌ای، سد راه خبرنگاری انتقادی

روز خبرنگار، را به یکایک روزنامه نگاران شریف میهن تهنیت می گویم. این روز، صرفا برای تبریک نیست، و روز تصمیم نیز هست؛ تصمیم برای بازتعریف حکمرانی رسانه ای، منزلت رسانه و حمایت از نقش خبرنگار در تولید آزادی و خیر عمومی. از این روی نکاتی را به عرض می رساند:

نخست: تبعیض در آزادی، مثل تبعیض نژادی بدترین نوع تبعیض است. این که برخی از همه فرصت ها برخوردارند و برخی در تنگنا قرار می گیرند، این که برخی نهادها، تریبونها، رسانه ها یا افراد، می توانند هر چه بخواهند انجام دهند، بگویند یا بنویسند یا اتهام بزنند و برخی باید مراقب کوچکترین سکنات و کلمات خود باشند نوعی آپارتاید است. نمی شود قدرتمندان و ویژه خواران از چنان آزادی فراخی برخوردار  باشند، و برای عده ای آزادی را سهمیه بندی و جیره بندی کرد.

دوم: توسعه ی آزادی های رسمی، یک اولویت حیاتی است. کشور ما از نظر آزادی های غیر رسمی در مقایسه منعطف است، اما این غالبا محصول تحمیل تکنولوژی و شرایط است، نه انتخاب حاکمیت و قانونگذار. توسعه ی آزادی های رسمی، یعنی رسمیت دادن حداکثری به حق آزادی بیان، حق انتشار، حق نظارت اجتماعی و حق انتخاب در همه سطوح.

سوم: در دوران تمدن سایبری، حساسیت به شکاف های دیجیتالی و همچنین صیانت از هویت و یک پارچگی ملی ضرورت است. راه حل شکاف دیجیتالی، توسعه ی سریع زیرساخت ها و دانش ، و از راه حل های صیانت از هویت و ملیت، توسعه ی اعتماد ملی با تولید حقیقت، شفافیت و پاسخگویی است و همه این ها در گرو توسعه آزادی های رسمی است.

چهارم: تک چهره ها و معدود درخشش های رسانه ای مغتنم است، اما بسیاری رسانه های ما از نظر کیفیتِ محتوا نحیف، و رسانه های رسمی از این بابت ما نحیف تر شده اند. همچون موجودی که دچار سوء تغذیه شده است. گروهی از دانش و گروهی از آزادی لازم برخوردار نیستند، نه می توانند اطلاعات لازم را بدست آورند و نه می توانند محتوای مناسب را تولید و یا در صورت تولید، منتشر کنند. خبرنگاران و رسانه ها، از عوامل تولید قدرت ملی و بین المللی هستند و لازمه ی آن آزادی و اعتماد است. خبرنگار نمی تواند آزادی را از بازار سیاه ابتیاع کند.

پنجم: دلیل دیگر افت کیفیت، چاق شدن و پیر شدن ساختارهاست؛ هزینه ی بسیار، فایده ی اندک. گرفتار کردن رسانه های بزرگ در بروکراسی کاهنده، حلقه های بسته و دور شدن از خلاقیت ها، تبعیض های حزبی و جناحی و جنسیتی موجب از دست رفتن چابکی ها شده است.

ششم: باید مراقب بود دچار وارونگی نشویم و سُرنا را از سر گشادش ننوازیم. بسیاری از رسانه ها، به جای پاسخگو کردن مسئولان، خود به آنها پاسخگو شده اند. کارکرد رسانه قدرتمند ساختن مردم، نظارت عمومی و کمک به یافتن خیر مشترک است. اگر در تصدی گری رسانه ها معیارهای حرفه ای کمرنگ شده یا نادیده گرفته شود یا مدیران و عناصر ارشد رسانه ها به دلایل غیر حرفه ای منصوب شده و نسبتی با رسانه نداشته باشند، دیر یا زود، بنگاهی بیش نخواهند بود.

اگر مزرعه ی رسانه ای کشور میدان جولان منفعت طلبان گردد، دیر یا زود باج نیوزها چون قارچ فراگیر خواهند شد. در حفظ سلامت رسانه ای از هر گونه انحراف به قدرت یا فساد،  جامعه ی روزنامه نگاری کشور، خود مسئولیتی مضاعف دارد.

هفتم: خبرنگاران ما در کنار رعایت بی طرفی حرفه ای، بیش از هر چیز باید به آزادی، حقیقت و انسانیت تعهد داشته باشند. اگر آزادی نباشد حقیقتی هم وجود ندارد و اگر حقیقت گفته نشود، آزادی منفعتی ندارد و به زوال خواهد رفت. هر روزنامه نگار و رسانه ای باید از خود بپرسد، چه چیزی و چه کسی را و چرا تقویت می کنم؟ اگر در نهایت، حقیقت و مردم و آزادی را تقویت می کند به کار خود باور داشته باشد و اگر چنین نیست بداند، خبرنگاری نکرده است. وقتی حقیقت را نمی گوییم، جایی برای دروغ باز کرده ایم.

هشتم: گفته اند، آزادی نظیر حق، دادنی و گرفتنی است. درست است، اما تولید کردنی نیز هست. تولید آزادی هم از طریق قوانین مناسب، هم تکنولوژی و هم ساختار رسانه ای و هم توسعه ی محتوا صورت می گیرد. اینترنت، رسانه های اجتماعی و شکل گیری رسانه های شخصی در کنار رسانه های گروهی، امکان تولید آزادی را سرعت بخشیدند.

وقتی رسانه ی جدیدی شکل می گیرد، اگر باب های جدیدی بگشاید، چند صدایی را توسعه دهد، صدای بی صدایان شود، فضایی را به منتقدان بسپارد، به مردم متعهد باشد، و خلاقیت به خرج دهد در حقیقت آزادی را تولید کرده است، و این پیشرفته ترین کاری است که می توان کرد. از دیگر راه های تولید آزادی، غیر متمرکز کردن مالکیت رسانه ها و مقابله با انحصار، توسعه و تامین رسانه های غیر دولتی و مستقل، اهتمام به رسانه‌های نوآور، متنوع و مشارکتی، حفاظت از خبرنگاران و نه فقط نهادهای رسانه ای، و گسترش سواد رسانه ای  است.

نهم: کمال روزنامه نگاری در «کمال خبرنگاری» است. این روزها، مفهوم «توتال جورنالیزم» حائز اهمیت و ارزش ویژه ای است. با تحول تکنولوژی، «شهروند خبرنگار» بخشی از رسالت خبرنگاری را بر عهده گرفته و اساسا روزنامه نگاری را به لحاظ سطح دسترسی، سرعت، مرزهای محتوایی و نگرش انسانی دچار تحول کرده است.

در این زمینه، خبرنگاران حرفه ای مسئولیتی دشوارتر و نقشی بنیادی تر در گزینش سوژه های برتر، و یافتن و تشخیص و تمیز حقیقت یافته اند.  چرا که همچنان مسئولیت اصلی تایید یا تکذیب اطلاعات منتشر شده، بر عهده ی رسانه های حرفه ای قرار دارد. «توتال جورنالیزم»  وقتی محقق است که خبرنگاران استقلال، اختیار و امنیت تحقق خبرنگاری داشته و بتوانند از ابتدا تا انتهای زنجیره تولید محتوا را در اختیار داشته باشند. آنچه وظیفه مدیران و سردبیران و دبیران است، سیاست گذاری، آموزش، تمهید شرایط و زیرساخت و حمایت از انتشار حقیقت است. رسانه ای که در آن خبرنگاران عنصر محوری آن نباشند، رسانه ی کاملی نیست.

در این مجال، یاد همه خبرنگارانی که خود را فدای حقیقت، انسانیت و آزادی نموده اند به ویژه، خبرنگاران شهید غزه و شهدای جنگ تحمیلی اخیر و همه خبرنگارانی که در هر کجای جهان به دلیل صیانت از آزادی قلم، گرفتار شده اند، را گرامی می دارم.

پشتیبان حقیقت باشیم.

۲۱۶۲۱۶