هنر اسلامی همچنان جذاب و ناشناخته است

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، اکبرشاهمندی، پژوهشگر هنر اسلامی در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه فرهنگ و تمدن اسلامی از قرن های سوم تا هفتم هجری در تمامی جهان اسلام و سرزمین های اسلامی پیوستگی دارد، اظهارکرد: از قرن هفتم هجری به بعد است که حوزه های تمدن و فرهنگ تا حدود زیادی از هم جدا می‌شوند که علت این امر را باید در شرایط سیاسی و اجتماعی آن روزگار و افول قدرت و حکومت مرکزی جهان اسلام، اعراب و از طرفی استقلال طلبی سرزمین های فاتح به ویژه سرزمین‌های دور از مرکز اصلی خلافت جستجو نمود.
وی افزود: براین اساس نمی توان دوران اوج هنراسلامی را در تمامی تمدن اسلامی از شرق تا غرب و از شمال تا جنوب یکسان قلمداد نمود،  بلکه  باید حوزه های مختلف را در جای خود و متناسب با محدوده جغرافیایی و در بعد زمانی خود مورد تحلیل و بررسی قرار داد.
این پژوهشگر هنر اسلامی بیان کرد:کارشناسان و متخصصان تاریخ تمدن و فرهنگ اسلامی، شکوفایی و اوج هنر اسلامی در حوزه ایران را متعلق به سه دوره ایلخانی، تیموری و صفوی می دانند، اگر چه دیگر ادوار تاریخی نیز به تحولات هنر اسلامی در ایران کمک نموده اند، چنانچه از تاثیر دوران آل بویه و سلاجقه  به راحتی نمی توان گذشت.
شاهمندی خاطرنشان کرد: ورود مغولان به ایران به رغم اینکه در ابتدای امر سخت  و همراه با غارتگری و کشتار بود اما در ادامه  فرهنگ غنی ایرانی اسلامی، مغولان را تسلیم و  آن ها را  مجبور کرد تا برای استحکام و تداوم حکومت خود به جای تخریب و چپاول به ساخت و آبادانی روی آوردند، لذا از آن پس و با انتخاب وزیران دانشمند و آگاه ایرانی شاهد رشد و رونق فرهنگ و هنر ایرانی هستیم که در این دوران معماری های متنوع دینی و غیر دینی، ایجاد کارگاه سلطنتی مثل ربع رشیدی، ساخت رصد خانه ها از جمله رصد خانه مراغه و بسیاری از پیشرفت های علوم و فنون شکل گرفت.
وی با بیان اینکه در دوره ایلخانی استفاده از کاشی و کاشی کاری در تزئینات معماری رواج بیشتری می یابد و در این زمان است که کاشی زرین فام  به دست خاندان ابی طاهر کاشانی به اوج شکوفایی خود می رسد، افزود: هنر گچ بری نیز در عهد سلجوقیان رواج داشت و این هنر  با ظرافت و زیبایی هر چه تمام بر محراب مساجد و دیوارها نقش می بندد .
این پژوهشگر هنر اسلامی با بیان اینکه در حوزه خوشنویسی و کتاب آرایی نیز در طول تاریخ شاهد تحولات مهمی هستیم که در این دوران هنرمندان زیادی به امر خوشنویسی، کتاب آرایی و تولید نسخه های قرآنی و ادبی مشغول شده اند، گفت: سنتی که از این دوره آغاز شده تا ادوار متمادی پس از آن نیز ادامه پیدا کرده که در این مسیر بخش اعظمی از تاریخ خوشنویسی و نگارگری ایران رقم  خورده است.
وی با بیان اینکه دوره دوم شکوفایی هنر ایرانی را که از آن با نام رنسانس اسلامی یاد می شود مربوط به دوره تیمور و جانشینان تیمور است، گفت: تیمور با انتخاب هرات به عنوان پایتخت و بکار گیری هنرمندان نام آور در کارگاه های خود، فصل جدیدی از فرهنگ و هنر اسلامی را رقم زد، به طوری که  تمامی آسیای میانه، ایران و دیگر سرزمین های اسلامی را تحت نفوذ و سیطره خود قرار داد و در این دوران  مساجد و آرامگاه های عظیم با سردرهای رفیع که مزین به انواع نقوش و کتیبه های اسلامی هستند، احداث شد .
شاهمندی افزود: در این دوران در هنر خوشنویسی نیز ابداعات فراوانی به وجود آمد که ابداع  قلم نستعلیق به دست میر علی تبریزی و شکوه قلم ثلث با زیر مجموعه های آن یعنی قلم محقق و ریحان هم در کتیبه نویسی و هم در نگارش مصحف قرآن یادگار این دوران است .
این پژوهشگر هنر اسلامی ادامه داد: دوره تیموری و مکتب هرات نقطه اوج بسیاری از هنرهای ایرانی اسلامی است و جایگاه و منزلت آن به گونه ای بود که فعالیت کارگاه های هنری هرات و تاثیرات آن تا حکومت شاه طهماسب صفوی نیز ادامه داشت.
وی اظهار کرد: دوره صفوی و در ذیل آن مکتب هنری اصفهان، دوره سوم شکوفایی و اقتدار فرهنگ و هنر اسلامی است در این دوره و ذیل حمایت شاه عباس و حکومت مقتدر وی بسیاری از اقسام هنرهای ایرانی و اسلامی به حد اعلا رسیده و برخی دیگر احیاء و تکمیل شدند.
وی گفت: توجه به نیازهای مادی و معنوی جامعه اسلامی به صورت توامان، از ویژگی های مهم معماری این دوره است که این مهم در نحوه شهر سازی، ساخت مساجد، مدارس دینی، بازار، باغ ها، خیابان ها، کاخ ها، پل ها و غیره تبلور پیدا کرد.
شاهمندی ادامه داد: در این دوران هنرخوشنویسی مخصوصا قلم نستعلیق با حضور هنرمندانی چون میرعمادالحسنی و علیرضای عباسی،  اوج طلایی خود را سپری می کند و موضوعات جدید واجتماعی نقاشی ایرانی را نیز در بر می گیرد.
وی با بیان اینکه عصر طلایی بافندگی در ایران از قرن یازدهم آغاز و در کارگاه های بافت پارچه و قالی آثار بسیار نفیسی تولید می شود، گفت: در این دوران هنرهای صناعی نظیر ظروف سفالین، کاشی هفت رنگ، منبت کاری، قلمکاری، قلمزنی، خاتم و فلزکاری در بهترین کیفیت خود ارائه  می گردند.  
وی بیان کرد: به طور کلی درخشش و یا افول هنر اسلامی در سرزمین‌های مسلمانان همواره به اقتدار و صلابت حکومت مرکزی و آرامش سیاسی و اقتصادی و در پی آن به پویایی اجتماع و به ویژه هنرمندان وابسته بوده است، به طوری که هر زمان این بسترها فراهم بوده هنر اسلامی دوره اوج خود را سپری کرده و هر زمان حکومت و جامعه دچار از هم پاشیدگی شده هنر اسلامی نیز پر فروغ نبوده است.
شاهمندی تصریح کرد: در دوره قاجار، شاهان قاجار به واسطه عدم کفایت و یا شرایط سیاسی و اقتصادی روز که حاصل جنگ های مداوم با امپراطوری های شرق و غرب است، نتوانستند حکومت مقتدر و با ثباتی را تشکیل دهند و لذا هنرهای اسلامی و سنتی نیز بسان گذشته در اوج خود تولید نشدند و حتی  برخی از آن ها نیز به فراموشی سپرده  شدند.
وی افزود: هنر اسلامی شاید در دوره هایی کم رنگ شده باشد، اما چون پایه و بستر آن بر سنت ها و باورهای عمیق اسلامی بنا گذاشته شده نه تنها در هیاهوی دنیای مدرن به حاشیه نرفته ، همچنان برای متخصصان و کارشناسان حرفه ای این جذابیت ها و ناشناخت های خود را دارد و هر روز ابعاد تازه ای از آن اشکار می‌گردد.
وی با بیان اینکه خوشنویسی اسلامی با وجود تمامی تجهیزات مدرن امروزی از جمله رایانه و انواع نرم افزارها هنوز پویایی، ظرافت و جذابیت بصری خود را دارد و هر روز در قالبی جدید و متناسب با نیازهای فرهنگی و هنری جوامع اسلامی و حتی غیر اسلامی پیش می رود، گفت: اکنون نقاشی خط  نیز در محافل هنری و اکسپوهای فروش آثار هنری مورد استقبال واقع می شود .
شاهمندی ادامه داد: در هنرهای تجسمی نیز اوضاع بر همین منوال پیش رفته است و اگرچه در مراکز آکادمیک هنری،  سبک های متنوع هنر غربی تدریس می شود، اما به موازات آن نقاشی سنتی و نگارگری ایرانی که تاج زرین و چکیده تاریخ و فرهنگ این سرزمین می باشد،  جایگاه ویژه خود را حفظ نموده و هر روز نیز بر علاقه مندان و مشتاقان این رشته افزوده می شود.
وی در ادامه با بیان اینکه اکنون باید نزدیکی و هم فکری هنرمندان سرزمین های اسلامی را نیز مورد بررسی قرار داد، گفت: اکنون باید به این نکته توجه داشت که هنرمندان امروز جهان اسلام به چه میزان با یکدیگر در تعامل و ارتباط مستقیم هستند و آیا بستری برای نشست، هم فکری و حتی همکاری مشترک هنرمندان مسلمان در حوزه های مختلف هنری وجود دارد ؟