پویا دبیری مهر
سال 1850 امیرکبیر به حاجی میرزا احمد خان مصلحت‌گذار ایران در استانبول دستور داد با جورج مارشال وزیر مختار ایالات متحده آمریکا در عثمانی درباره انعقاد قراردادی بین دو دولت وارد مذاکره شود. این مذاکرات در 19 اکتبر 1851 (1267 هجری قمری) منجر یه انعقاد عهدنامه مودت و کشتیرانی گردید. بر اساس این عهدنامه، روابط بازرگانی و کنسولی بین دو کشور و حق آزادی کشتیرانی در رودخانه‌های دو کشور برقرار شد. همچنین شرط دولت کاملة الوداد میان دو کشور به رسمیت شناخته شد. عهدنامه جدیدی در 13 دسامبر 1856 (1273 هجری قمری) و پس از عزل امیرکبیر میان دو کشور منعقد شد. در آن زمان انگلستان مانع گسترش روابط ایران و آمریکا بود. پرچم آمریکا بر فراز ارگ تبریز به هنگام انقلاب مشروطیت، جایی که هوارد باسکرویل در دفاع از مردم تبریز جان باخت. در سال 1870، ناصرالدین شاه اجازه تأسیس نخستین مرکز مسیونری مذهبی را به آمریکایی‌ها داد به این شرط که فعالیت‌های این مرکز تنها شامل ارمنی‌ها و مسیحیان مقیم تهران شود. با اینحال این مسیونرها از سالها قبل در ارومیه نیز فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی گسترده‌ای را پیاده نموده بودند. از سوی دیگر، نخستین ایرانی که رسماً تابعیت ایالات متحده آمریکا را پذیرفت میرزا محمدعلی حاج‌سیاح بود که در انقلاب مشروطیت نیز شرکت داشت.
این برگی از تاریخ روابط اقتصادی ایران و ایالات متحده است. روابطی که با انقلاب اسلامی و در پی آن اشغال سفارت آمریکا از سوی دانشجویان پیرو خط امام به تاریکی گرایید. روابط اقتصادی تهران - واشنگتن اما متأثر از اختلافات سیاسی نمی‌توانست در حد صفر باقی بماند. از همان زمان هم ایران و آمریکا از طریق کشور ثالث به ارتباطات تجاری ادامه می‌دادند که نمونه آن وجود فرش‌های ایرانی زیر پای سناتورهای آمریکایی در کاخ سفید بود. فرش‌هایی که از طریق بندر هامبورگ آلمان وارد ایالات متحده آمریکا می‌شد.
گسترش روابط تجاری ایران و آمریکا
اگر چه شورای امنیت سازمان ملل متحد چند قطعنامه تحریم اقتصادی علیه ایران به تصویب رسانده است و ایالات متحده هم به صورت خاص تحریم‌هایی فراتر از قطعنامه‌های سازمان ملل را علیه ایران به اجرا گذاشته است، اما اواخر سال گذشته اعلام شد به‌رغم چنین تحریم‌هایی، حجم مبادلات تجاری ایران و ایالات متحده از رشد دست‌کم 2/5برابری برخوردار بوده است. براساس گزارش دفتر آمار آمریکا، صادرات آمریکا به ایران در سال 2007 به رقمی بالغ بر 144میلیون دلار رسیده بود، اما این رقم در سال 2008 میلادی با رشد 4/5 برابری به 683 میلیون دلار رسید و صادرات ایران به آمریکا در سال 2008 حدود 102میلیون دلار بود. براساس این آمار مبادلات ایران و آمریکا در سال 2008 مجموعاً 785میلیون دلار بود که نسبت به سال 2007 رشد 2/5 برابری را نشان می‌دهد. البته این برای نخستین بار است که حجم مبادلات دو کشور از سال 1987 تاکنون به مرز 800 میلیون دلار رسیده است.
آمار گمرک ایران هم چنین رقمی را تأیید می‌کند. براساس آماری که در بهمن ماه سال 87 در آمار رسمی گمرک ایران آمد، در نه ماه نخست سال 87، مجموعاً 413میلیون و 116هزار دلار کالا از آمریکا به ایران وارد شده بود. به عقیده کارشناسان یکی از دلایل اصلی رشد صادرات کالاهای آمریکایی به ایران به خاطر بحران جهانی اقتصاد است. دولت آمریکا ترجیح می‌دهد به مانند سابق تحریم‌های سفت و سخت علیه ایران را اعمال نکند و به شرکت‌های تجاری آمریکا اجازه صادرات کالا به ایران را بدهد. آن‌گونه که نهاوندیان می‌گوید، همین موضوع به عنوان روزنه‌ای برای گشایش بیشتر در روابط تجاری - اقتصادی ایران و آمریکا عمل می‌کند؛ از این‌رو اتاق ایران هم درنظر دارد با تشکیل شورای مشترک بازرگانی ایران و آمریکا از فرصت ایجاد شده نهایت بهره را ببرد.
ادعای گسترش روابط ایران و آمریکا در دولت نهم
نگرش دولت‌های ایرانی به روابط تجاری و اقتصادی با آمریکا هیچگاه به طور واضح بیان نشده است. چه آن زمان که دولت هاشمی رفسنجانی بر این باور بود که ارتباط اقتصادی با آمریکا می‌تواند به افزایش توان اقتصادی دو کشور کمک کند و چه در ذهن و فکر مخالفان هر گونه ارتباط با آمریکا که این ارتباط را سبب سوء استفاده آمریکا از ایران می‌دانند.
اما دولت نهم برای نخستین بار است که مدعی گسترش روابط تجاری با آمریکا می‌شود. سازمان توسعه تجارت ایران در این گزارش می‌آورد: صادرات غیرنفتی به قاره آمریکا در طول دولت نهم 3 برابر شده است. معاون کل سازمان توسعه تجارت ایران، با اشاره به اینکه صادرات غیرنفتی ایران به کشورهای قاره آمریکا در سال 1384 معادل 179 میلیون دلار بوده است می‌گوید: صادرات غیرنفتی ایران به قاره مذکور در پایان سال گذشته به بیش از 577 میلیون دلار رسیدکه رشد 2/3 برابری را نشان می‌دهد. روند رو به رشد مبادلات تجاری ایران به قاره آمریکا همچنان ادامه دارد؛ به گونه‌ای که رشد صادرات غیرنفتی کشورمان به این قاره در سال گذشته، شاهد رشد 142 درصدی بوده است. وی به عزم دولت نهم برای توسعه روابط با کشورهای آمریکای لاتین اشاره کرد و تصریح کرد: امضای موافقت‌نامه‌های بازرگانی با کشورهای اروگوئه و ونزوئلا و امضای یادداشت تفاهم تجارت ترجیحی با کشورهای ونزوئلا و کوبا در سال‌های 85 و 86 در گسترش تعاملات اقتصادی مؤثر بوده است. افقهی اضافه کرد: علاوه برآن مسائلی چون عزم جدی مسئولان ایرانی و کشورهای مذکور برای تبادل هیأت‌های تجاری و برگزاری نمایشگاه‌های تجاری- صنعتی که با حمایت دولت‌ها و بخش خصوصی برگزار می‌شود، نقش به سزایی در توسعه روابط اقتصادی و تجاری مذکور داشته است. مشاور وزیر بازرگانی در خصوص مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به کشورهای قاره آمریکا گفت: پسته و انواع خشکبار، فرش و انواع کفپوش، تراکتور و ماشین‌آلات کشاورزی، انواع خودروسواری و قطعاًت منفصله، شیرآلات بهداشتی و تجهیزات ساختمانی، صنایع دستی، لوازم خانگی و روشنایی از جمله کالاهای صادراتی ایران به قاره آمریکا است.
اقدام آمریکا برای محدود کردن روابط اقتصادی
28 آوریل بوستون گلاب در گزارشی نوشت: پرزیدنت اوباما و دیپلمات‌های ارشد این کشور اخیراً بطور مستقیم از ایران خواسته‌اند تا در زمینه گفت‌وگوی مستقیم با آنها همکاری کند، اما تهران بین تمایل و رد کردن این درخواست در نوسان است. ایران با وجود داشتن ذخیره بزرگ نفتی، 40 درصد بنزین مصرفی خود را وارد می‌کند.
کیمته امور مالی کنگره چندی پیش لایحه جداگانه‌ای را به تصویب رساند که به دولت و فرمانداران محلی اختیار می‌دهد که وجوهات عمومی خود را از دسترس شرکت‌هایی که بیش از 20 میلیون دلار در بخش انرژی ایران سرمایهگذاری کرده‌اند خارج کند و برای اعتراض به دولت ایران دست به اقدامات دیگری هم بزنند. بنا به پیشنهاد کنگره، شرکت‌های خارجی که با ایران معاملات تجاری دارند ممکن است از ادامه کار در آمریکا محروم بشوند مگر اینکه ایران به تقاضاهای مجامع بین‌المللی مبنی بر توقف برنامه‌های اتمی‌اش پاسخ مثبت بدهد. لایحه به دولت این اختیار را می‌دهد که طبق قوانین آمریکا، سرمایه‌های این شرکت‌ها را مسدود کنند. در ادامه گزارش تحلیلی بوستون گلاب می‌خوانیم: تعداد این شرکت‌ها بسیار زیاد است و نام‌های بزرگی در میانشان است، مثل شرکت بزرگ شل، بی‌پی، رلیانس و ویتول. این لایحه همچنین شرکت‌های کشتیرانی که سوخت تصفیه شده را به ایران حمل می‌کنند و حتی شرکت‌های بیمه کشتیرانی را مورد هدف قرار داده است.
سناتور جون کایل سناتور جمهوریخواه ایالت آریزونا، که یکی از حامیان اصلی لایحه در کنار سناتور ایوان بای سناتور دموکرات ایندیانا و جو لیبرمن سناتور مستقل و 25 سناتور دیگر این لایحه را پیشنهاد کرده است می‌گوید: «ما باید به آنها حق انتخاب بدهیم: یا با اقتصاد 250 میلیارد دلاری ایران وارد معامله بشوید یا با اقتصاد 13 تریلیون دلاری ما».
نظر شما